 |
|
Фразеологизмдерді аудару
Халықтың қоршаған дүниге қарым-қатынасы мен мәдени-ұлттық дәстүрінен туындайтын бейнелеу құралдарының көлемді тармақтарының бірі – тұрақты теңеулер. Қазақ тілінде де, орыс тілінде де теңеулер жүйесі өте бай. Фразеологиялық бірліктер – арнаулы ақпаратты әдебиетте, көркем әдебиетте жиі кездесетін, екінші тілге аударуды қажет ететін тілдік құралдар. (А.Алдашева. Адарматану. 2006. 162-бет).
Аударма процесінде фразеологиялық бірліктердің грамматикалық белгісі айтарлықтай назар атқармайды, аудармашының назар аударатыны ФБ-тің семантикалық құрылымы. Олар:
Фразалық тіркестерге негіз болатын сөздің заттық-образдық белгісі мен сәйкестігі; фразалық тіркестің нысаны мен мазмұнын дәл жеткізу, сондай-ақ мағынасы ұқсас баламаларды қолдану (Қ. Сағындықов. – Алматы, Ғылым, 1972. – 32-34 б‑р).
Калькаланған кітаби фразеологизмдер кітаби стильдегі тіркестердің негізін құрайды. «Кітаби фразеологиялық тұлғалардың аумағы–кітаби стиль: ғылыми, ресми-іс қағаздары және публицистикалық. Кітаби фразеологизмдер көркем әдебиет стилінде де кездеседі».
Сөзбе-сөз аудару арқылы жасалған тұрақты тіркестердің бір тобы қазақ көсемсөз стилінің басты тілдік стереотиптеріне арналған. Қазақ тіліне сөзбе-сөз тәржімеленетіндердің дені – осы абсолютті эквиваленттер:
Дөңгелек үстел, дауыс беру, жағдайды түзеу, парызын өтеу, назарда болу, табыс әкелу, өз құзыреті шеңберінде, тең құқықта болу, қажет болған жағдайларда, жаппай қарулану, келісім жүргізу, алтын ғасыр, алтын той, қызыл кітап, есеп ашу, жұлдызды соғыс, жұлдызды сәт, төртінші билік дегендер – құрамы біршама тұрақты штамп түріндегі тіркестер. (А.Алдашева . Аударматану. – Алматы, Арда, 2006 ).
Тапсырма: Сөз тіркестерін қазақ тіліне аударыңыз.
Товарное обращение, земельные недра, воздушная ворота, военные действия, холодная война, запрос, речевая деятельность, кодификация, картина мира, нейтральный стиль, артикуляционный признак, слоговой сегмент, образная речь, архаический эпос.
Ресми іс қағаздары мәтіндерінде калька арқылы жасалған тұрақты тіркестер де жиі кездеседі. Мысалы, келісуші екі жақ, жеке басының куәлігі, қол қоюшы тараптар, достық қатынас, өкілетті ету, уағдаласушы тараптар, басшылыққа алу, екіжақты кездесу, заңды тұлға, жеке тұлға, заң күші бар, жоғары деңгейдегі кездесу, мүдделі органдар, ресми құжат т.б.
Тапсырма:
1. Орыс тіліндегі фразеологизмдердің қазақ тіліндегі жуық баламаларын жазыңыз;
2. Бұлардың қайсысы БАҚ тілінде жиі кездесетінін айтыңыз.
верно, как дважды два четыре; без сучка, без задоринки; брать быка за рога; брать руки в ноги и бегом; быть начеку; в подметки не годится; встать с левой (не с той) ноги; встать на ноги; витать в облаках; вцепиться мертвой хваткой; ещё не вечер; закидывать удочки; засучить рукава; идти на компромисс; игра стоит свеч; купить кота в мешке; лучше синица в руках, чем журавль в небе; любой ценой, чего бы это ни стоило; львиная доля; морочить голову; на свой страх и риск; не откладывая дела в долгий ящик; найти общий язык; оказывать медвежью услугу; остаться с носом; отделаться лёгким испугом; перегнуть палку; подготовить почву; прибрать к рукам; протянуть руку помощи; приложить руку; поставить все на карту; подложить свинью; рвать и метать; рубить сук, на котором сидишь; сжигать за собой все мосты; сидеть на мели; ставить точки над "и"; собака на сене; сдавать позиции; твёрдый орешек; терять почву под ногами; тёмная лошадка; убить сразу двух зайцев; ходить вокруг да около; что с возу упало, то пропало; этот номер не пройдет.
Тапсырма:
1. Саяси қайраткерлер мен тарихи тұлғалардың афоризмдерін аударыңыз.
2. Сіздің пікіріңізбен сәйкес келетін афоризм болса, атаңыз. Неге ұнағанын түсіндіріңіз.
3. Сіз келіспейтін афоризмді атаңыз. Түсіндіріңіз.
Главный недостаток капитализма – неравное распределение благ; главное преимущество социализма – равное распределение лишений (У. Черчилль).
Государственные деятели отличаются от политиков тем, что первые думают о будущем страны, а вторые – о предстоящих выборах (У. Черчилль).
Те, кто расшатывают государственный строй, чаще всего первыми и гибнут при его крушении (М. Монтень).
Тот, кто думает только о себе и о сегодняшнем дне, неизбежно совершает ошибки в политике. (Ж. Лабрюйер).
Политика – это общественная мораль, мораль – это частная политика (Г. Мабли).