Биотехнология кафедрасы

Келісілген: Факультет деканы ________________ Шалахметова Т.М. "_______"___________2013 ж.

Университеттің ғылыми-әдістемелік кеңесінде бекітілді Хаттама №6 «21» 06 2013 ж. Бірінші проректор ________________ Буркитбаев М.М. " 21" 06 2013 ж.

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

NВМ 1403 «ТӨМЕНМОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР»

Мамандық 5В070100 – Биотехнология, 1 курс

Оқу түрі күндізгі

Алматы, 2013 ж.

ПОӘК дайындаған: Шоинбекова Сабина Алимжановна, х.ғ.д., профессор

Пәннің оқу-әдістемелік кешені «5В070100 – Биотехнология» мамандығына эксперименттік білім беру бағдарламасы және элективті пәндер каталогы негізінде әзірленді

Биотехнология кафедрасының мәжілісінде қаралып ұсынылды.

«18 » 06 2013 ж., хаттама № 41

Кафедра меңгерушісі _________________ Заядан Б.Қ.

Факультеттің әдістемелік (бюро) кеңесінде ұсынылды.

«18 » 06 2013 ж., хаттама № 10

Төрайымы ________________________ Гончарова А.В.

Алғы сөз

Курстың сипаттамасы:Биологиялық қосылыстар–бұл тірі ағзаларда тіршілік барысында түзілетін және қызмет атқаратын заттар. Табиғи биологиялық қосылыстарды молекулалық салмағына байланысты төменгі- және жоғары молекулалық заттарға жіктейді. Бұл курста студенттер тірі ағзаларда зат алмасу барысында түзілетін төмен молекулалық қосылыстар жәйлі білім алады. Олардың химиялық құрылысы әртүрлі: алифатті, алициклді, ароматты және гетероциклды қосылыстар. Тірі ағзада төмен молекулалық қосылыстар түрлі қызмет атқарады, соның ішінде биополимерлердің құрылымдық компонентері, биореттегіштер болып табылады, әртүрлі ағзалардың арасынды химиялық байланыстарды қамтамасыз етеді, қоршаған ортаның зиянды әсерінен қорғайды. Мысалы аминқышқылдар – белоктардың, нуклеотидтер - нуклеин қышқылдарының құрылымдық компонентері, фенолдар - табиғи пигменттер.

Пәнді оқып алынған білім тірі ағзалардың қызметінің негізінде жататын биохимиялық процестердің механизмдерінің түсіну үшін қажет және медицина мен аулшаруашылық үшін бағалы биологиялық белсенді заттарды алу үшін пайдаланатын әдістердің теоретикалық негізі болады.

Мақсаты – табиғи төмен молекулалық заттардың құрылымы, қасиеттері және тірі ағзларда атқаратын қызметі түралы теориялық негіздерін терең түсіну және биологиялық материалдармен жұмыс істеу қабілетін қалыптастыру.

Міндеттері: студенттерге табиғи молекулалық салмағы төмен қосылыстардың құрылысымен, қасиеттерімен, қызметтерімен таныстыру, құрылымы мен қызметінің өзара байланысы түралы білім беру; студенттер органикалық қосылыстардың құрылымын, қасиеттері мен қызметтің зерттеу үшін тәжрибелік практикалық дағды алу керек, ғылыми зерттеу жұмыстарын орындау, өндірісте және биотехнологияның мәселерін шешу үшін пайдалану жолдарын түсіну керек. Алынған теоретикалық және практикалық білім биотехнология мамандығы бойынша оқитын студентерге кейінгі пәндерді игеріп алу үшін қажет. Курс дәрістер мен зертханалық сабақтарынан құрылады. Студенттер дәрістерде пәннің негізгі тараулары бойнша теоретикалық білім алады, зертханалық сабақтарда зертханада жұмыс істеу практикалық дағды алады, төменгі молекулалық биологиялық қосылыстарды зерттеу әдістерін, табиғи ағзаларда биологиялық манызды заттарды анықтау және алынған нятижелерді талдауын игеріп алады.

«Молекулалық салмағы төмен биологиялық молекулалар» пәні жалпы химия, жануар мен өсімдіктердің биотүрлілігі пәндерімен бірге оқытылады.

Құзыреттер (оқытудың нәтижелері):Пәнді оқыту келесі құзыреттерді қалыптастырады:

· Cтуденттер - жаңа білім алады, заманауи оқу және информациялық технологияларды пайдалана отырып, ғылыми проблема бойынша өзінің көзқарасын қалыптастырады;

· Өз бетімен және топпен, командада жұмыс істеп үйренеді;

· өзінің ғылыми жұмысында биологиялық нысандармен, заманауи құралдармен жұмыс істеп үйренеді, заманауи физика-химиялық әдістерді қолданады;

· алынған әдебиеттерді, жұмыстың нәтижелерін, мәліметтерді жинап, сараптап, өндеуді үйренеді;

· Биологиялық процесстерді тканьді, клеткалы және молекулярлы денгейде оқу үшін методология тәсілдерін менгереді;

Пререквизиттер: «Төмен молекулалық биологиялық қосылыстар» пәні жалпы химия, жануар мен өсімдіктердің биотүрлілігі пәндерімен бірге оқытылады.

Постреквизиттер: «Төмен молекулалық биологиялық қосылыстар» пәнді оқып алған білім биохимия, өсімдіктер биотехнология, медициналық және ветерипариялық биотехнология, тағам және техникалық биотехнология пәндерді оқып білу үшін қажет.

Студенттер білу қажет:Студенттердің бойында келесі біліктіліктер қалыптасуы керек:

· Органикалық химияның теориялық и методологиялық негіздерді терең білу керек;

· негізгі химиялық қосылыстардың түрлері мен қасиеттерін;

· молекулалық салмағы төмен биологиялық қосылыстардың тірі организмде атқаратын қызметтерін;

· химиялық қосылыстардың құрылысының қасиеттері мен тірі организмде атқаратын қызметтерімен байланысын;

· молекулалық салмағы төмен биологиялық қосылыстардың табиғатта таралуы мен қолдану аймақтары.

· зертханалық техника қаупсіздігі;

· химиялық, биоорганикалық зерттеулердің негізгі принциптері;

· зертханалық жұмыстарда қолданатын физика-химиялық әдістерді,

Игеруі керек:

· заманауи физика-химиялық әдістердің және құрылғылардың жұмыс принциптерін;

· жаңа материалдардың негізгі алу технологиясын;

· әр орындалатын экспериментке дайындық жұмыстарын (зерттеу объектілерін дайындау, ерітінділерді дайындау, аппараттарды орнату және тексеру т.с.с.) ; өз бетімен экспериментті жүргізу; алынған мәлиметтерді өндеу; алынған нәтижені талдап, қорытынды жасау;

· үйренген әдістерді өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында қолдану.

Студенттер істей білуі керек:

· әртүрлі көздерден әдебиеттер жинап, алынған мәлиметтерді салыстырып, анализ, қорытынды жасау;

· үйренген әдістерді өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында қолдану.

· өз бетімен эксперименттердің жоспарын жасап білу керек;

· ғылыми жобаның жоспарын жасап, оның мақсаттарын, міндеттерін құрып білу керек.

Студенттер меңгеруі керек:

· органикалық және биоорганикалық химияның теориясы;

· заманауи физика-химиялық әдістер,

· зертханалық құрал-жабдықтарымен жұмыс істеу;

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Биология және биотехнология факультеті факультеті

Биотехнология кафедрасы

Биология және биотехнология факультеті Ғылыми кеңесінінің мәжілісінде бекітілді №____хаттама « ____»________ 2013 ж. Факультет деканы, б.ғ.д., профессор _____________ Шалахметова Т.М.

Мамандық:05В070100 – Биотехнология

СИЛЛАБУС

Модуль №3.2—Кәсіби-мамандырылған модуль;

Модуль 1- Жалпы химия және биохимия

NВМ 1403 «ТӨМЕНМОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР»

1 курс, қ/б, көктемгі семестр, кредит саны - 3, пәннің түрі - міндетті

Дәріскер:Шоинбекова С.А., х.ғ.д., профессор, е- mail – sshoinbekova@mail.ru; 115 аудитория

Оқытушы (практикалық, семинар, зертханалық сабақтар):Нармұратова М.Х., б.ғ.к., 403 аудитория

Пәнніңм мақсаты – табиғи төмен молекулалық заттардың құрылымы, қасиеттері және тірі ағзларда атқаратын қызметі түралы теориялық негіздерін терең түсіну және биологиялық материалдармен жұмыс істеу қабілетін қалыптастыру.

Құзыреттер (оқытудың нәтижелері):Пәнді оқыту келесі құзыреттерді қалыптастырады:

· Өз бетімен және топпен, командада жұмыс істеп үйренеді;

· алынған әдебиеттерді, жұмыстың нәтижелерін, мәліметтерді жинап, сараптап, өндеуді үйренеді;

Студенттер білу қажет:Студенттердің бойында келесі біліктіліктер қалыптасуы керек:

· Органикалық химияның теориялық и методологиялық негіздерді терең білу керек;

· негізгі химиялық қосылыстардың түрлері мен қасиеттерін;

· молекулалық салмағы төмен биологиялық қосылыстардың тірі организмде атқаратын қызметтерін;

· химиялық қосылыстардың құрылысының қасиеттері мен тірі организмде атқаратын қызметтерімен байланысын;

· молекулалық салмағы төмен биологиялық қосылыстардың табиғатта таралуы мен қолдану аймақтары.

· зертханалық техника қаупсіздігі;

· химиялық, биоорганикалық зерттеулердің негізгі принциптері;

· зертханалық жұмыстарда қолданатын физика-химиялық әдістерді,

Игеруі керек:

· заманауи физика-химиялық әдістердің және құрылғылардың жұмыс принциптерін;

· жаңа материалдардың негізгі алу технологиясын;

· үйренген әдістерді өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында қолдану.

Студенттер істей білуі керек:

· әртүрлі көздерден әдебиеттер жинап, алынған мәлиметтерді салыстырып, анализ, қорытынды жасау;

· үйренген әдістерді өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында қолдану.

· өз бетімен эксперименттердің жоспарын жасап білу керек;

· ғылыми жобаның жоспарын жасап, оның мақсаттарын, міндеттерін құрып білу керек.

Студенттер меңгеруі керек:

· органикалық және биоорганикалық химияның теориясы;

· заманауи физика-химиялық әдістер,

· зертханалық құрал-жабдықтарымен жұмыс істеу;

ПӘННІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН МАЗМҰНЫ

Апта	Тақырыптың аталуы	Сағат саны	Бағасы
	1 дәріс. Кіріспе. Төменгімолекулалық биологиялық қосылыстар. Түрлері, топтастыруы, негізгі кластары. Химиялық байланыстар.
1 зертханалық сабақ. Зерханада жұмыс жасау жалпы ережелері. Техника қаупсіздігі және химиялық лабораторияда сақтық шаралары. Көмірсутектердің топтастыруы мен номенклатурасы
	2 дәріс. Табиғи биологиялық алифатты қосылыстар Топтастыруы, құрылымы, қасиеттері.
2 зертханалық сабақ. Көмірсутектердің бром суымен әсерлесуі. КМnO₄ ерітіндісінің көмірсутектерге әсері. Бензол гомологтарының бүйір тізбектерінің тотығуы.
	3 дәріс. Карбоциклды қосылыстар: құрылысы, қасиеттері. Табиғи карбоциклды қосылыстар.
3 зертханалық сабақ. Спирттер мен фенолдың суда ерігіштігі. Спирттер мен фенолдардың индика-торларға қатысы. Глицериннің мыс гидрооксидімен (2) сілтілік ортада әрекеттесуі. Этил спиртінің тотығуы.
1 СӨЖ (ауызша, конспект): 1. Химиялық байланыстар; 2. Органикалық қосылыстардың номенклатурасы; 3. Табиғи қосылыстардың биохимиялық классификациясы; 4. Гибридтелу, түрлері; 5. Органикалық қосылыстардың жіктелуі: 6. Табиғи биологиялық алифатты қосылыстар жіктелуі, құрылымы, қасиеттері.
	4 дәріс. Гетероциклды қосылыстар. Жалпы сипаттамасы. Биологиялық манызды гетероциклды қосылыстар.
4 зертханалық сабақ. Фенолды темір хлоридімен түрлі түсті реакциясы. Этил спиртті алу. Натрий фенолятты алу және НСl әсерінен оның ыдырауы.
2 СӨЖ (ауызша, конспект): 1. Алифатты қосылыстар; 2. Алкандар, құрылысы, қасиеттері. 3. Реагенттердің түрлері. 4. Алкендер, алкиндер, құрылысы, қасиеттері; 5. Алифатты қосылыстардың табиғатта таралуы және қолдану аймақтары; 6. Реакциялардың түрлері.
	5 дәріс. Монофункционалды табиғи қосылыстар. Гидроксил тобы бар қосылыстар. Түрлері, қасиеттері. Спирттер, енолдар.
5 зертханалық сабақ. Формальдегидтің мыс гидроксидімен (2) тотығуы. Ацетоннан иодоформ алу. Ацетонға Na нитропрусидімен түрлі-түсті реакция
3 СӨЖ (ауызша, конспект): 1. Алициклды қосылыстар. Құрылымы, қасиеттері. 2. Табиғи ароматы қосылыстар. Хюккель ережесі. 3. Циклды қосылыстардың арасында неге цикло-пропанның реакцияға қабилеті жоғары ? 4. Не себептен циклопентан мен циклогексан ең тұрақты заттар болып табылады? 5. Ароматты қосылыстар, қасиеттері. Хюккель ережесі. 6. Табиғи алициклды қосылыстар. Не себептен октатетрадиен ароматты заттардың тобына жатпайды, ал фуран, тиофен жəне пиррол ароматы заттарға тəң қасиеттерге ие. Құрылымдық формуларын келтірініздер.
	6 дәріс. Фенолдар. Табиғи фенолдар. Түрлері, қасиеттері, биологиялық қызметі.
6 зертханалық сабақ. Карбон қышқылдарының диссоциациясы, тотықтырғыштарға тұрақтылығы. Қымыздық қышқылының қыздыру нәтижесінде ыдырауы. Карбон қышқылдарының алу Сірке-этил эфирін алу (этилацетат).
4 СӨЖ (реферат): Реферат тақырыптары: 1. Табиғаттағы алифатты қосылыстар. 2. Табиғи карбоциклды қосылыстар. 3. Табиғи фенолдар. 4. Биологиялық манызды гетероциклды қосылыстар. Медицинада қолданатын көмірсутектер.
	7 дәріс. Карбонил тобы бар табиғи қосылыстар. Альдегидтер мен и кетондар, қасиеттері.
7 зертханалық сабақ.
1 Аралық бақылау
	8 дәріс. Карбон қышқылдар, түрлері қасиеттері, түындылары. Тірі ағзада атқарын қызметі, таралуы.
8 зертханалық сабақ. Сүт қышқылына сапалық реакция (Уффельман реакциясы. Күкірт қышқылы-ның әсерінен сүт қышқылының ыдырауы. Ацетилса-лицил қышқылындағы фенол гидроксилінің болмайтындығы дәлел және оның гидролизі.
	9 дәріс. Гетерофункционалды қосылыстар. Оксиқышқылдар. Қасиеттері, тірі ағзада атқаратын қызметі
9 зертханалық сабақ. Сілтілік ортада глюкоза мен мыс гидроксидінің (2) әрекеттесу. Сілтілік ортада мыс гидроксидінің - Cu(OH)₂ тотықсыздануы (Троммер реакциясы). Фелинг реакциясы. Тұз қышқылының фруктозаға әсері (Селиванов реакциясы).
5 СӨЖ. (ауызша): 1. Бренстед бойынша органикалық заттардың қышқылдығы мен негіздігі. 2. Монофункционалды қосылыстар, топтастыруы. 3. Реакциялық орталығы. 4. Карбон қышқылдыр, табиғатта таралуы. Спирттер, енолдар, табиғатта таралуы, биологиялық қызметі.
	10 дәріс. Аминқышқылдар. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық қызметі.
	10 зертханалық сабақ. Дисахаридтердің тотықсыздырғыш қасиеттерін зерттеу, Селиванов реакциясы. Сахарозаның қышқылдық гидролизі. Дисахаридтердің гидроксил топтарын анықтау.
	11 дәріс. Биологиялық белсенді пептидтер. Глута-тион. Окситоцин. Вазопрессин. Нейропептидтер. Құрылымы, биологиялық қызметі.
	11 зертханалық сабақ. Крахмалға йодпен түрлі-түсті реакция (йодкрахмал реакциясы). Көмірсуларға a -нафтолмен реакциясы (Молиш реакциясы). Крахмалдың қышқылдық гидролизі.
	6 СӨЖ. (ауызша): 1. Фенолдар, қасиеттері, туындылары. Табиғи фенолды заттар. 2. Табиғи пигменттер - фенолдар. 3. Хиноидты қосылыстар. 4. О-гетероциклды пигменттер, табиғатта таралуы, өсімдіктіктердің түстері. 5. Флавоноидтардың , өсімдіктердің түстері.
	12 дәріс. Оксиальдегидтер мен оксикетондар. Қасиеттері, ағзада атқаратын қызметі.
	12 зертханалық сабақ. Майлардығы қанықпаған май қышқылдарын анықтау. Антипирин мен амидопириннің азотты қышқылымен реакциясы. Несеп қышқылын анықтау (мурексид пробасы).
	13 дәріс. Таутомерия. Таутомерияның түрлері. Табиғи заттардың таутомерлы изомерлері
13 зертханалық сабақ. Метиламинді алу жолдары және оның қасиеттерін зерттеу. Анилин тұздарының түзілуі. Триброманилинді алу. Несепнәрдің гидролизі. Несепнәрдің азот қышқылының әсерінен ыдырауы
7 СӨЖ (конспект): 1. Полиоксиальдегидтер жəне полиоксикетондар, биологиялық манызы. 2. Моносахаридтердің стереоизомериясы, стереоизомерлердің түрлері, табиғата таралуы. 3. Моносахаридтердің туындылары, олардың биологиялық қызметі. 4. Стереоизомерия, стереоизомерлердің табиғата таралуы.
	14 дәріс. Алкалоидтар. Топтастытуы. Табиғатта таралуы. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық қызметі.
14 зертханалық сабақ. Несепнәрден биуреттің түзілуі. Нингидрин реакциясы. Ксантопротеин реакциясы.
8 СӨЖ (реферат немесе презентация): тақырыптары: 1. Диагностикада көмірсутектердің туындыларын пайдалану (альдегидтер, кетондар). 2. Фенолды заттар – табиғи пигменттер. 3. Окситоцин жəне вазопрессин, құрылымы, ағзада атқаратын қызметі 4. Биологиялық активті пептидтер. Нейропептидтер, биологиялық қызметі. 5. Глутатион. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық қызметі. 6. Пептидті токсиндер. 7. Антибиотиктер. 8. Алкалоидтер. 9. Хинин, құрылымы, стереоизомерлері биологиялық белсенділігі. 10. Цефалоспориндер. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық белсенділігі. 11. Инсулин. Құрылысы, қасиеттері, биологиялық белсенділігі. 12. Кальцитонин. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық белсенділігі. 13. Никотин. Құрылымы, қасиеттері, биологиялық манызы. 14. Табиғи заттардың биологиялық белсенділігі мен құрылымының өзара байланысы.
	15 дәріс. Антибиотики. Классификация, распространение в природе, свойства. Биологическая функция. Связь химической структуры с химическими свойствами.
15 зертханалық сабақ.
2 Аралық бақылау

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. Комов В.П., Шведова В.Н. Биохимия. Учебник для вузов. – М.: Дрофа. – 2004. – 640 б.

2. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И., Зурабян С.Э. Биоорганическая химия. – М.: Дрофа. – 2010. - 416 с.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И., Зурабян С.Э. Биоорганическая химия. – М.: ГОЭТАР-МЕДИЯ. – 2013. - 416 с.

4. Племенков В.В. «Введение в химию природных соединений». Казань. - 2001 г.

5. Белобородов В., Зурабян С.Э., Лузин А.П., Тюкавкина Н.А. Органическая химия. 1,2 т. – М.: Дрофа. – 2008. – 640 с.

6. Белянин М.Л. «Биологически активные вещества природного происхождения» Томск. Изд. Томского политех. Университета. 2010 г.

Қосымша:

1. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия.- М., 2005., 2008.

2. Лоуренс Харвуд, Джон Мак-Кендрик, Роджер Уайтхед Наглядная органическая химия. – М.: ГЭОТАР-Медиа. – 2008. – 112 с.

Білімді бағалау түрлері, шарты және бағасы (балл, %), (критерийлері):

№	Бақылау түрі	Уақыты	Балл саны, %
	Зертханалық жұмыс	1-7 апта	35 балл
	1СӨЖ	3 апта	10 балл
	2 СӨЖ.	4 апта	10 балл
	3 СӨЖ.	5 апта	10 балл
	4 СӨЖ.	6 апта	10 балл
	1 аралық бақылау.	7 апта	25 балл
	Зертханалық жұмыс	8-15 апта	40 балл
	5 СӨЖ.	9 апта	5 балл
	6 СӨЖ.	11 апта	10 балл
	7 СӨЖ. (конспект)	13 апта	10 балл
	8 СӨЖ. (презентация, реферат)	14 апта	10 балл
	2 аралық бақылау.	15 апта	25 балл
	Емтихан	сессия	100 балл
	Барлығы

Білімді бағалау шкаласы:

Әріп жүйесімен бағалау	Бағаның сандық эквиваленті (GPA)	Баллдар, %	Қалыптасқан жүйе бойынша бағалау
А		95-100	өте жақсы
А-	3,67	90-94	өте жақсы
В+	3,33	85-89	жақсы
В		80-84	жақсы
В-	2,67	75-79	жақсы
С+	2,33	70-79	қанағаттанарлық
С		65-69	қанағаттанарлық
С-	1,67	60-64	қанағаттанарлық
D+	1,33	55-59	қанағаттанарлық
D-		50-54	қанағаттанарлық
F	-	0-49	өте нашар
I	-	-	пән бітпеген
W	-	-	пәннен бас тартты
AW	-	-	пәннен шығарылған
AU	-	-	пән тыңдалған
P/NP (Hass/ No Pass)	-	65-100.0-64	Зачет/зачеты жоқ

Студенттер 2 аралық бақылау тапсырады ( 7 және15 апта), ауызша, тест немесе жазбаша жұмыс түрінде тапсырылады.

Білімді бағалау политикасы:

Пәннің жалпы бағасы ағымды баға, аралық бақылау және емтиханда алған бағаларынан құрылады.

Қатыспаған зертаналық сабақтарды студентке басқа уаққыта орындап, тапсуруына тек орынды себеп болған жағдайда ғана рұқсат етіледі.

Дәрістер мен зертханалық сабақтарға себепсіз қатыспаған студенттердің жалпы ағымды бағасы төмендейді.

СӨЖ-дің 4 жұмысын уақытында тапсырмаған студентке AW баға қойылады.

Студенттер СӨЖ жұмысын және аралық бақылауға дайындалғанда лекциядан тыс негізгі және қосымша оқулықтарды, интернетті пайдалану керек.

Студенттер міндетті:

- Барлық сабақтарға (лекциялар мен зертханалық сабақтарға) қатысу, тапсырмаларды белгіленген уақытында орындау. Уақытында тапсырылмаған жұмыстардың бағасы төмендейді немесе қабылдалынбайды.

- Зертханалық жұмыстарды мезгілінде тапсыру.

- Аралық бақылауларды (АБ) мезгілінде тапсыру.

- СӨЖ-ғе өткізбей белсенді қатысу.

Кафедра мәжілісінде қарастырылды

№ _41__ хаттама «_18_» ____06____ 2013 ж.

Кафедра меңгерушісі,

б.ғ.д., профессор __________________________ Заядан Б.К.

Дәріс оқушы,

х.ғ.д., профессор __________________________ Шоинбекова С.А.