 |
|
Алдын алу шаралары.
1. Ауырған не өлген малды көмген жердің қоршауы және паспорты болуы керек;
2. Осы ауруға кәсіби байланысты адамдар (малшылар қауымы, ауыл тұрғындары, мал өнімдерін жинайтын, сақтайтын т.б.) мекемелерінің қызметкерлері ауырмас үшін жеке бас гигиенасы мен аурудың алдын алу шараларды орындауы тиіс;
3. Ауру малды, залалданған заттарды кезінде тауып, оны қауіпсіздендіру шараларын алдын ала қолданғаны абзал;
4. Санитарлық-ағарту жұмыстары мейлінше пәрменді жүргізілу керек;
5. Басқа да топырақ арқылы жұғу қауіпі бар жұмыстағы адамдар сақтанып жүргені дұрыс.
6. Жоспар бойынша ауруға қарсы егуге кейбір кәсіби мамандық адамдар жатады.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің №623 (15 желтоқсан 2006 ж.) бұйрығының көшірмесі «Есепке алу және тіркеу кезінде адамның аса қауіпті жұқпалы аурулары жағдайларын анықтау жөніндегі медициналық қызмет саласындағы стандарттарды бекіту туралы»
Күйдіргі жағдайының жіктемесі
Күйдіргінің тері нысанының (А22.0) болжамды жағдайы қызба мен уыттану және жергілікті немесе таралған ісікпен қоршалған, мына даму кезеңдерінің бірінде бастапқы ауырсыну тері аффектісі болғанда жіті ауру кезінде қойылады:
1) папула;
2) пустула (геморрагиялық);
3) ойық жара (тегіс, түбінде тығыз қара шірік қабыршағы бар, инфильтратты негіздегі, гиперемия шашағымен қоршалған);
4) қара тығыз шірік қабыршақ.
Күйдіргінің өкпе (қабыну/ медиастиналды) нысанының (А22.1) болжамды жағдайы мына белгілердің кемінде екеуі болатын ринореясыз және тамақ ауруымен жіті асқынған ауру кезінде қойылады:
1) өткір қызба;
2) бұлшық еттің ауыруы;
3) уытты-инфекциялық шок белгілері;
4) қан тамырішілік диссеминацияланған ұю белгілері және мына белгілердің кемінде үшеуімен сипатталатын, айқын білінген тыныс жетіспеушілігі болатын, тез дамитын асқынған геморрагиялық өкпе қабынуы болғанда:
өкпе ісігі;
кеуденің ауыруы («плевритті»);
өкпе инфильтраттары (рентгенограммадағы клинкалық белгілер және/немесе өзгерістер);
плевральды сарысу;
қанды қақырық;
медиастинальды лимфатүфіндердің ұлғаюы (рентгенограммадағы көкірек орталығының кеңеюі).
Күйдірігінің ішек (абдоминальды) нысанының (А22.2) болжамды жағдайы өткір қызба, уытты-инфекциялық шок пен диссеминацияланған қан тамырыішілік ұю және мына белгілердің кемінде үшеуі болғанда жіті асқынған ауру кезінде қойылады:
1) іштің қатты ауыруы;
2) қанды диарея;
3) қанды қақырық;
4) асцит.
Ауыз-жұтқыншақ (орофарингеальды, ангиозды) нысанының (А22,8 – күйдіргінің басқа нысандары) болжамды жағдайы ауыз-жұтқыншақта өткір қызба мен уытты-инфекциялық шок және ауыр ойық-жара-некротиялық процесс (бастапқы аффект) бір жақты және мына белгілердің кемінде біреуі болғанда жіті асқынған ауру кезінде қойылады:
1) мойынның айқын білінген бір жақты немесе екі жақты ісігі;
2) мойын лимфадениті.
Күйдіргінің барлық клиникалық нысандары үшін ықтимал жағдай болжамды жағдайдың анықтауға сәйкес келгенінде және мыналардың бірі болғанда қойылады:
1) науқастың ауырғанға дейін екі апта ішінде күйдіргі бойынша қолайсыз аумақта (адамдардың немесе жануарлардың күйдіргімен науқастану жағдайлары тіркелген жерлерде) болуы немесе тұруы;
жануарлармен контактіде болуы немесе ауыратын жануарларды бөлшектегенде қатысуы;
жеткілікті деңгейде термиялық өңделмеген етпен тамақ дайындау және пайдалану;
мал шаруашылығы өнімдерін сатуға, тасымалдауға және қайта өңдеуге қатысу;
ауыл шаруашылығы жануарлары болатын (болған) үй-жайды немесе аумақты тазалауға қатысу;
ірі қан сорғыш жәндіктердің (сона сияқты) шағуы;
жер жұмыстарына немесе басқа да топырақпен байланысты жұмыстарға қатысу;
2) күйдіргі бойынша қолайсыз аумақтарға әкелінген жануарлардың етімен немесе терісімен контактіде болу;
3) расталған күйдіргі жағдайымен эпидемиологиялық байланыс;
4) вакциналанбаған адамдардағы тері аллергиялық сынаманың нәтижесі оң болғанда;
5) жағындыны микроскопиялық зерттеу кезінде ірі грам «оң» (спора- және/немесе капсула тәрізді) таяқшалардың табылуы.
Күйдіргінің барлық клиникалық нысандары үшін расталған жағдай кем дегенде мына нәтижелердің бірін алумен тиесілі клиникалық материалды (пустулаларды, шірік қабыршақтың тінді материалы, тері немесе эндоскопиялық биоптат, цереброжұлынды сұйық, плевралды сұйық, қақырық, қан, құсық немесе нәжістер) зерттеу кезінде қойылады:
1) Bacillus anthracis бөлу,
2) ПТР нәтижесі оң болғанда;
3) серологиялық зерттеулердің (ИФА, Вестерн Блот, уыты айқындау, хроматографиялық зерттеу, флюоресценттік антиденелер әдісі) нәтижесі оң болғанда.
ПАСТЕРЕЛЛЕЗ
Син. геморрагиялық септицемия.
Анықтамасы.Адамдардың пастереллезі – Pasterella тобына жататын микроорганизмдермен қоздыратын, жедел немесе жеделдеу түрінде өтетін, теріні, лимфа түйіндерді, көзді және басқа ішкі ағзаларды зақымдаумен, жалпы улану және геморрагиялық синдромдарымен сипатталатын жұқпалы ауру.
Тақырыптың өзектілігі.Пастереллез барлық континеттерде кездесетін зоонозды ауру. Жануарлардың арасында жиі ірі эпизоотиялар ретінде өтеді. 1984 жылы Ақтөбе, Батыс-Қазақстан облыстарында сайгактардың арасында пастереллездың эпизоотиясының әсерінен олар қырылып қалды (А.М.Айкимбаев, 1985). Пастереллалардың токсині оксигемоглобинді метгемоглобинге алмастырып құстар ұшыпбара жатқан жерде құлап өледі. Сол себептен бұл ауруды «құстардың обасы» деп атаған. Адамдардыңда аурғандары кездесіп жатыр. 1993-1994 жж. Алматы қаласында пастереллезбен бірден 59 адам ауырып Алматы қалалылық жұқпалы ауруханада емделіп щыққан. Аурудың көзі ауру ірі қара мал мен жылқылар болған. Ауырғандардың ішінде малшылар және ауру малдың етін сатып алып үйлерінде қолданған қала тұрғандары болған. Олар ауруханаға «Түйнеме» диагнозымен түскен, себебі дәрегерлердің көбі бұл ауру жайлы білмейді. Пастереллездің клиникалық көріністері полиморфизмен сипатталғаннан соң бұл ауру басқа диагнозбен өтіп, толық тіркелмей жатыр.
Этиологиясы.Пастереллездің қоздырғышы Pasterella алғашкы рет тауықтардың қанынан Е.Перрончито және К.Земмер 1878 ж бөліп алды, сосын Л.Пастермен 1879-1880 жж зерттелді. Бұл қоздырғышты ветеринарлар геморрагиялық септицемияның қоздырғышы деп атайды. Қоздырғыш сиырдан бөлінсе – Р. boviseptica, Р.avisseptica, шошқадан - P.suisseptica деп аталған.
Соңынан С. Розенбух, Ж. Метхант – Р. multocida деп атады.
1939 ж В.Фредериксен пастереллаларды биохимиялық қасиеттері бойынша 4 топқа бөледі:
1. P. multocida 1-5-ші биоварлары – pig –түрі шошқаларда, 6-шы биовар – dog- түрі иттерде
2. P. pneumotropics
3. P. urea
4. P. haemolitica- АбТб 3 биовары және avis түрі, Actinobacillus.
Пастереллалар – ұсақ қысқа «эллипс» тәрізді таяқшалар, грам «теріс», спора түзбейді, қозғалыссыз, Романовский-Гимзе бойынша биполярлы боялады. Өлген жануарлардан, адамдардан бөлінген пастереллалар морфологиялық қасиеті бойынша оба қоздырғышына ұқсайды.
Пастереллалардың құрамында 2 антиген бар: капсулалық (К-антиген), соматикалық (О-антиген). О-антигені – эндотоксин.
Пастереллалар кептіргенге, күн сәулесіне төзімсіз. Жоғары температурада 58-60º С - 20 мин.; 70-90ºС – 5-10 мин. арасында, ал 100ºС тез тіршілігін жояды. Төменгі температурада ұзақ сақталады, аязға қатыпқалған құстардың өліктерінде, мұздатылған етте жылдар бойы сақталады. Топырақта 30 күн, құстардың нәжісінде 2 айдан аса сақталады.
Дезинфекциялаушы ертінділерге (фенол, крезол, формалин, хлорлы әк) жоғары сезімталдылығы бар. Пенициллинге, тетрациклинге жоғары сезімтал.
Эпидемиологиясы.Пастереллез–табиғи ошақтызоонозды ауру. Қоздырғыштың резервуары болып жабайы жануарлар, кеміргіштер табылады. Жабайы және үй жануарлары, адамдар көбінесе бактериятасымалдаушылар болып табылады, пастереллалар олардың тыныс жолдарында, ауыз қуысында орналасады. Бұлар аурудың резервуары. Жануарлардың пастереллезі – эндогендік инфекция: жануарларда иммунды тапшылық қалыптасқанда пастереллалар қанға түсіп аурудың клиникалық көріністері пайда болады. Бұл жағадайда жануарлардың арасында эпизоотия басталады.
1.Аурудың көзі – ауру жануарлар. Жабайы жануарлардың арасында – қояндар, сайғактар, жабайы шошқалар, тышқандар. Үй жануарлары: ірі және ұсақ қара мал, ит, мысық. Иттер мен мысықтарда – бактериятасымалдаушылық және инаппаранттық (субклиникалық, жасырын) түрлері кездеседі. Сырткы ортаға қоздырғыш нәжіспен және тыныс жолдарының бөлінділерімен шығады.
2.Берілу жолдары:
1. контактілі-жарақатты–ауру жануарларды және құстарды сойғанда, ет бөлшектегенде, және жануарлар тістеп, тырнап алғанда. Қоздырғыштың ену қақпасы - жарақаттанған, тілінген, кесілген тері;
2. трансмиссивті– кенелер, шіркейлер арқылы, олар адамды шаққанда қоздырғышты тура тамыр ішіне енгізеді;
3. аэрогенді
4. алиментарлы
3. Қабылдаушы макроорганизм. Қауіпті топқа малшылар, аңшылар, ет өндірістеріндегі жұмысшылар жатады.
Иммунитет стерилді емес, жануарлар мен құстар көп жыл бойы бактериятасымалдаушы болып қалады. Гуморалді және антитоксикалық иммунитет қалыптасады. Бірақ иммунитет типоспецификалық – тек гомологиялық типтерге қарсы дамиды.
Патогенезі.
1 сатысы – жұқтыру сатысы. Организмге енгеннен соң пастереллалар фагоциттермен қоршалып ыдырайды. Ауру дамуы үшін қоздырғыш фагоциттердің ішінде тірі қалып, көбейіп, фагоциттерді бұзып шығуы керек. Бұл организмге енуі және адаптация сатысы, аурудың жасырын кезеңіне сәйкес келеді.
2 сатысы – біріншілік ошақтық сатысы- регионарлы көріністерімен сипатталады. Қоздырғыш енген қақпаның аймағында (тері, көмекей бездер, тыныс, ас қорыту жолдарының шырышты қабықшалары) қабыну өзгерістер пайда болады. Иммунокомпетентті жасушалардың күшімен ыдыраған кезде эндотоксин бөлінеді, организмде үлану симптомдары қалыптасады. Пастереллездің ерекшелігі – ерте геморрагиялық көріністер басталады, себебі эндотоксиннің әсерінен гемостаз жүйесінің (тромбоциттер, қан жасушалары, тамырлардың эндотелиі) бұзылыстары, ТШҰ–синдромы қалыптасады. Аурудың жеңіл түрінде тек қана коагулограмманың өзгерістері болады. Региональді лимфаденит қалыптасады.
3 сатысы – біріншілік жайлмалы сатысы.Қоздырғыш қанға өтіп бактериемия пайда болады.
4 сатысы – екіншілік ошақтық сатысы.Гематогенді диссеминация арқылы қоздырғыш өкпе, бауыр, көкбауыр, ми, буындар және басқа ағзаларға тарайды. Бактериемия мен гематогенді диссеминация бір неше рет қайталанып ауру ұзақ уақытқа созылып толқын тәрізді ағымымен сипатталуы мүмкін.
Клиникалық көріністері.Пастереллездің клинико-патогенетикалық жіктелуі №7 кестеде көрсетілген. Аурудың клиникалық түрі қоздырғыштың жұққан жолына және организмнің қоздырғышқа қарсы иммундық жаубының күшіне байланысты болады.
Терілік түрі ең жиі кездеседі. Теріде тек қана біріншілік-терілік аффект болса – бұл аурудың терілік түрі. Біріншілік-терілік аффектпен бірге димфаденит пайда болса – бұл аурудың терілік-бубонды түрі. Жасырың кезеңі – 1-7 күн.
№7 кесте
Пастереллездің клинико-патогенетикалық жіктелуі
| Клиникалық түрлері | Біріншілік-ошақты (жергілікті көріністерімен сипатталған) | Жайылмалы | Екіншілік-ошақты (жергілікті көріністерімен сипаттал ған) | |
| Қоздыр ғыштың ену қақпасы | Тері | Терілік Терілік-бубонды | Екіншілік- жайылмалы | Бубонды Өкпелік Баспалы Абдоминалді (ішектік) Менинго-энцефалит тік Аралас Септикалық |
| Көздің конъюнктивасы | Көздік Көзді-бубонды | |||
| Тыныс жолдарының шырышты қабықшалары | Жедел респираторлы Баспалы Абдоминальды (ішектік) | |||
| Ас қорыту жолының шырышты қабықшалары | ||||
| белгісіз (иммунды-тапшылық) | Көріністері жоқ | Біріншілік- жайылмалы | ||
| Клиникалық кезеңдер | Жасырын кезең | Бастапқы кезеңі | Өршу кезеңі | Асқыну және қайталама өршу кезеңі |
| Патогенездің саты лары | Жұқтыру (біріншілік адаптация) | Біріншілік-ошақты | Жайылмалы (гематогенді диссеминация) | Екіншілік-ошақты |
Бастапқы кезең 1-3 күнге созылады, регионарлы лимфаденит пайда болғанша дейін. Ауру жай дамиды.
Қоздырғыш жарақаттанған тері арқылы жұққанда біріншілік терілік аффектпайдаболады. Біріншеден дақпайда болады, оның ауру сезімі, қышуы байқалады. Бір тәүелік арасында дақ папулаға айналады: гиперемия, инфильтрация, орташа ауру сезімі анықталады. Геморрагиялық өзгерістер қалыптасып папуланың көлемі 1-2,5 см дейін жетеді. Некрозға ұшыраған кезде папула тесіледі. Іріңді пустула жараға аусады, жара терең, «қазылған» шеттерімен, іріңді-геморрагиялық бөлінделерімен сипатталады. Улану симптомдары қалыптасады. Температура субфебрилді, фебрилді болуы мүмкін. Қоздырғыштың енген жері саусақтар болса, жараның шеті қызарып, ісіп, аз мөлшерлі ірің болуы мүмкін. Бұл жағдайда біріншілік терілік аффект инфицирленген жараға ұқсайды. Практикада осындай науқастарға – панариций, абсцесс, флегмона диагноздары қойылады.
Өршу кезеңі. Регионалді лимфаденит (бубон) дамиды. Бубоның көлемі 3-5 см, орташа ауру сезімі бар, тығыздығы қаттылау, орташа қозғалыс қасиеті бар. Бубон үстіндегі тері қызарып ысып тұрады. Периаденит көп байқалмайды. Бірақ теріасты шел қабатының ісінүі байқалады. Ісік көрші аймақтарға дейін созылып, үсті қызарып, тығыздығы іркілдек сипатта болады. 1-2 күн арасында қолтық аймағында лимфа түйіндері ұлғаяды. Науқастың жағдайы нашарлайды, жоғары қызба, айқын интоксикация байқалады. Бұл жағдайда дәрігерлер лимфаденит, гидроаденит, абсцесс, флегмона деген диагноздарды қойады.
Біріншілік жайылмалы түрі бактериемия, септицемия әсерінен инфекциялық– токсикалық шок ретінде өтеді. Біріншілік регионалді ошақтар болмайды. Екіншілік ошақтық турлері (бубонды, өкпелік, баспалы, абдоминалді, менинго-энцефалиттік, аралас, септикалық) гематогенді диссеминация арқылы қоздырғыш ағзаларға тарап қалыптасады. Бұл жағдайда улану белгілірімен бірге зақымдалған ағзалар бойынша клиникалық симптомдар байқалады.
Асқынулары:
1. Инфекциялық – токсикалық шок.
2. ТШҰ – синдромы – 1-2 сатысында тек қана лабораториялық өзгерістерімен байқалады.
3. Өкпенің ісінүі.
4. Бүйректің жедел жетіспеушілігі.
5. Мидың ісінуі
6. Уотерхаузен-Фридериксен синдромы
Диагностикасы.
Пастереллез диагнозын анықтау стандарты №8 кестеде келтірілген.
Пастереллез диагнозын келесі әдістер арқылы дәлелдеу болады.
1. Микроскопиялық әдіс – патологиялық материалдардан (өлген адамдардың, жануарлардың ішкі ағзаларынан, мидан, лимфа түйіндерінен, қаннан, біріншілік терілік аффекткен) жағынды алып, Романовский-Гимзе бойынша бояп микроскоп арқылы қарайды. Биполярлы боярған таяқшалар анықталады. Бұл әдіс пастереллездің болжам диагнозын қоюға пайдаланады.
2. Бактериологиялық әдіс – папула, пустула бөлінділерін, лимфа түйіннің, абсцесстің, флегмонаның пунктатын, жұлын сұйықтығын, қанды, қақырықты, анқаның жағындысын Эритрит-агарға себеді (Хоттингер, Мартен орталарына 1% глюкоза ертіндісі, 3-5% гемолизденген қан қосылады). Термостатта 3-4 күн сақталады.
3. Серологиялық реакциялар: ТеГАР (диагностикалық титрі 1:200), ИФА, ПТР.
4. Биологиялық әдіс – патологиялық материалды ақ тышқандарға, теңіз шошқаларына енгізіледі. Бір пробаға 2 жануарды қолданады.
№8 кесте
Пастереллез диагнозын анықтау стандарты
| Пастереллезге күмәндану | Пастереллездің болуы ықтимал | Дәлелденген пастереллез |
| ¨Жедел немесе баяу басталатын ауру, келесі клиникалық көріністерімен сипатталған: Жалпы нышандар: қызба, қалтырау, бас ауру, жалпы әлсіздік Жергілікті көріністер: біріншілік терілік аффектің дамуы, регионарлы лимфаденит Эпидемиологиялық мәліметтер: Øауылдық жерде тұру, инкубациялық кезең ұзақтығына сәйкес мерзімде пастерреллез бойынша қолайсыз аймақтарда тұруØ Және ¨келесінің біреуі: Ø малды сою, шикі етті бөлшектеу Øауылшаруашылық жануарлады күту Øәбден өнделмеген етті тағамдарды қабылдау Øүйде иттерді,мысықтарды ұстау, Øмалшаруашылдық өндірістігінде жұмыс істеу | ¨ Күмәндану жағдайға сәйкес ауру Және ¨келесі эпидемиологиялық белгілердің біреуі: Ø пастереллез диагнозы дәлелденген ауру жануарлармен эпидемиологиялық байланыс; Øпастереллез диагнозы дәлелденген науқастармен эпидемиологиялық байланыс; Ø ТГАР және АР «оң» нәтижесі | ¨ Күмәндану жағдайға сәйкес ауру Және ¨келесі эпидемиологиялық белгілердің біреуі: Ø пастереллез диагнозы дәлелденген ауру жануарлармен эпидемиологиялық байланыс; Øпастереллез диагнозы дәлелденген науқастармен эпидемиологиялық байланыс; Ø ТГАР және АР «оң» нәтижесі ØИФА «оң» нәтижесі Ø ПТР «оң» нәтижесі |
Емдеуі2 тактикалық жағдайда жүргізіледі.
1. ИТШ-сыз өтетін пастереллез
2. ИТШ мен өтетін пастереллез
1-ші жағдайда этиотропты препараттарды тағайындайды: цефалоспориндер (цефтриаксон, цефтизоксим, цефамезин, цефазолин, цефалотин), пенициллиндер (пенициллин, ампициллин, карбенициллин), аминогликозидтер (гентамицин, амикацин). 2 препараттың комбинациясы, орташа терапевтикалық дозасында қолданылады. Жергілікті антибактериалді мазьдерді қолдануға болады.
2-ші жағдайда науқасты шоктан шығару керек - тамыр ішіне полиионды ертінділер (хлосоль, трисоль, ацесоль, және дестран ертінділері – полиглюкин, реополиглюкин). Полиионды ертіндердің коллоидты ертінделерге салыстырмасы 2:1- 3:1 болуы керек. Анурия кезінде коллоидты ертінділерді пайдалануға болмайды. Күніне 3-6 л ертінділер енгізіліп, адекватты зәр бөлінуі керек. Анурия кезінде – фуросемид 20-40-80 мг. Науқасты шоктан шығарғаннан соң этиотропты емін бастауға болады – тамыр ішіне цефалоспориндер мен ампициллин, немесе цефалоспориндер мен аминогликозид орташа дозада (3-4 млн ҚБ) енгізіледі. 1 г антибиотиктерге – 1 л сұйықтықтар енгізіледі. Антибиотиктердің курсының ұзақтығы - температура қалыпқа келгенге дейін және қалыпты темепратура кезеңінде 5-7 күн. Преднизолон 3 мг/кг, тәулік дозасы 4-ке бөлініп тамыр арқылы енгізіледі, қысқа курс (1-2 күн) қолданылады, 3 күннен артық қолданғанған жағдайда септикалық асқынулар қалыптасуы мүмкін.ТШҰ-синдромының I,II-ші (гиперкоагуляция) сатыларында гепарин тағайындау керек, ал III-ші (гипокоагуляция) сатысында гепариндді қолдануға болмайды.
Хирургиялық емге тиым салынады, себебі сетикалық асқынулар дамуы мүмкін.
Диспансеризация.
Ауруханаданшыққаннауқастар1 жыл бойы диспансерлік бақылауда тұрады 1,3,6,12 ай сайын.