 |
|
Саяси даму мен модернизация
Д. Жамбылов. Саясаттану, оқулығын пайдалана отырып келесі сұрақтарды қарастырыңыз. Модернизация түсінігі. Саяси модернизация теориясының негізгі бағыттары, олардың эволюциясы және саяси тәжірибемен байланысы.
1.Саяси модернизацияның мақсаты және критериялары, оның негізгі ерекшеліктері.
2. Модернизацияның әлеуметтік формалары. Саяси модернизацияда құндылық жүйелерінің рөлі мен маңызы. Модернизаторлық элита, оның түрлері.
3. Модернизациялық процестегі дәстүр рөлі.
4. Өтпелі саяси тәртіптің легитимділігі мен тиімділігін көтеру фактроы ретінде саяси даму дағдарысы.
11. Саясаттағы конфликттік және дағдарыстық жағдайлар
Рахымбаева А С Саясаттану: Дәрістер жиынтығы оқулығын пайдалана отырып келесі мәселелерді қарастыру. Конфликттер мен дағдарыстар әлеуметтік құбылыс ретінде. Саяси даулар, этносаяси конфликттер. Өтпелі қоғамдағы саяси мәмілелікке жетудің тетіктері мен жолдары. Ұлтаралық мәселелерді шешудің халықаралық тәжірибесін талдау. Оқулықты, сөздікті пайдаланып келесі тақырыпқа қатысты түсініктерге глоссарий жазу: саяси конфликттер, дағдарыстар, саяси процеске қатысу түрлері.
1. Саяси шиеленістің түрлері
2. Саяси конфликтінің мәні және мағынасы
3. Саяси конфликттерді басқару
4. Шиеленістерді шешу
12. Саяси мәдениет пен саяси идеология
Д. Жамбылов. «Саясаттану», А.С. Рахымбаева «Саясаттану»: дәрістер жиынтығын оқулықты, сөздікті пайдалана отырып келесі сұрақтарды қарастыру: саяси психология, саяси сана, саяси мәдениет, саяси әлеуметтену, саяси идеология, либерализм, консерватизм, социал-демократия.
1. Саяси мәдениет түсінігі, оның мәні мен қызметтері
2. Саяси әлеуметтенудін түсінігі, институттары, кезендері, қызметтері.
3. Саяси сана және саяси идеология
4. Идеологияның негізгі түрлері, идеологияның деңгейі және қызметтері
5. Саяси сананың құрылымы және қоғамдық пікір
6. Саясат және мәдениет. Саяси субмәдениеттер
13. Әлемдік саясат және қазіргі заманғы халықаралық қатынастар.
Е.С. Қуандық. «Саясаттану негіздері», Д. Жамбылов. «Саясаттану» оқулығын пайдалана отырып келесі сұрақтарды қарастыру. Әлемдік саясат және халықаралық қатынастар зерттеудің нысаны ретінде. Халықаралық қатынастардың негізгі субъектілері мен ұғымы. Әлеуметтік-саяси ойлар тарихындағы халықаралық қатынастар мәселелері. Сыртқы саясат – халықаралық қатынастар жүйелерінің негізгі компоненті. Саясат пен дипломатия.
1. Халықаралық қатынастағы қажеттіліктер мен мүдделер, нормалар мен құндылықтар
2. Халықаралық қатынастар субъектілері
3. Жаһандық мәселелерді шешудегі халықаралық ынтымақтастық
4. Геосаясат ұғымы, халықаралық қатынастардағы геосаяси факторлар.
5. Қазіргі халықаралық қатынастардың негізгі даму тенденциялары. Жаһандану.
6. Сыртқы саясаттың қызметі, мақсаты, міндеті мен мәні. Сыртқы саясаттың әдістері.
14. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі Егеменді Қазақстан. ҚР сыртқы саясатының негізгі басымдықтары.
Қазіргі кезеңдегі егеменді мемлекет ретінде ҚР әлеуметтік-экономикалық және саяси даму ерекшеліктері және оның әлемдік қауымдастыққа интеграцияланудағы әлеуетті мүмкіндіктері. Геосаясат ерекшеліктері және тұрғындардың этнодемографиялық құрамы, сыртқы саясат курсын жасауда есепке алу.
1. Егемен Қазақстанның саяси шынайылық ретіндегі қалыптасуы мен дамуы
2. Республиканың әскери доктринасы. Сыртқы саясаттың басым бағыты.
3. ҚР әлемдік аренадағы ұлттық мемлекеттік мүдделері және сыртқы саясаттың басым міндеттері.
15. 2050 жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясы
Мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Жаңа бағыттың экономикалық саясаты. Әлеуметтік саясаттың жаңа қағидалары. Мемлекеттілікті әрі қарай бекіту және қазақстандық демократияның дамуы. ҚР сыртқы саясаты мен аймақтық және жаһандық қауіпсіздікті нығайту. Экономикалық және сауда дипломатиясының дамуы. Күшті және сәтті мемлекет. Демократияландыру мен либералдандырудың тұрақты процесі. «Мәңгілік ел» - ұлттық идеясы.
ҚР мемлекеттік жастар саясаты, оны жүзеге асырудың ерекшкліктері. Студенттік жастар саясаттың нысаны ретінде. Жастардың саяси қатысуы. Жастар ұйымдары. Қазіргі жастардың саяси мәдениеті. Жаңа қазақстандық патриотизм. Азаматтық қалыптасу мен жастарды патриоттық тәрбиелеу.
СӨЖ-ге арналған қосымша тапсырмалар
1. Қазақстанда саясаттанудың кеш оқытыла бастауының себебін көрсетіңіз.
2. Гуманитарлық емес мамандықтарда саясаттанудың оқытылу маңыздылығын түсіндіріңіз.
3. 4. Кесте әзірлеу. «Саясаттану әдістері»
| № | Әдістің аталуы | Негізгі мазмұны |
5. Саясаттың деңгейлері бойынша Қазақстандағы саясатты салыстырып көріңіз.
6. Кесте толтырыңыз. «Саяси ойдың даму кезеңдері»
| Уақыты | Ойшыл | Негізгі идеясы | Еңбектері |
7. Саяси ойдың даму кезеңдеріне байланысты салыстырмалы сараптама жасаңыз.
8. Ұлылардан қалған нақыл сөздер тақырыбында әңгіме өткізіңіздер.
9. Саясаттанудың ғылым ретінде қалыптасуына әсер еткен ойшылдар кімдер?
10. Саяси билік тұжырымдамаларына байланысты кесте жасаңыз.
11. Саяси билік ресурстарының маңыздылығына мысалдар келтіріңіз.
12. Билік деген ұғымға өзіндік анықтама беріп көріңіз.
13. Билік пен адамгершілік принциптердің ара қатынасына назар аударыңыз.
14. Билікті жүзеге асыру формаларын атаңыз.
15. Тоталитаризмнің тек ХХ ғасырға тән құбылыс екендігін дәлелдеп беріңіз.
16. «Адамның әділеттілікке жақындығы демократияны мүмкін етеді, ал оның әділетсіздікке жақындығы демократияны қажет етеді» деген ойға өз түсінігіңізді беріңіз.
17. Авторитаризмнің қазіргі Қазақстанда алатын орны.
18. Кесте толтырыңыз. «Саяси режимдер»
| Саяси режимдер | Жағымды жақтары | Жағымсыз жақтары |
19. Демократия туралы ежелгі ойшылдардың көзқарастарын есіңізге түсіріңіз.
20. «Демократия тек Батысқа тән құбылыс па, жоқ әлде, барлық мемлекеттердің даму жолы ма?» атты пікір-таласқа дайындалыңыз.
21. Демократиядағы мемлекеттік биліктің жүзеге асуындағы ерекшеліктерді атаңыз.
22. Демократияның түрлеріне және тұжырымдамаларына қатысты кесте толтырыңыз.
23. Саяси жүйенің «кірісі» мен «шығысы» арасындағы өзара байланысқа мысалдар келтіріңіз.
24. Саяси жүйе, саяси билік ұғымдарының арасындағы ұқсастық мен айырмашылықты табыңыз.
25. Саяси тұрақтылық дегеніміз не? Оның түрлері.
26. Саяси тұрақсыздықты қалай анықтауға болады? Біздің қоғамымызда оның белгілері кездеседі ме?
27. Мемлекет деген ұғымға анықтама беріңіз. Ең алғаш бұл ұғым қай ойшылдың еңбегінде кездеседі?
28. Мемлекеттің басты белгілеріне нені жатқызасыз? Олардың әрқайсысының маңыздылығын атап көрсетіңіз.
29. Мемлекеттің түрлеріне қатысты, барлық критерийлерді ескере отырып кесте жасап, оны толтырыңыз.
30. Қазақстан осы жіктеу бойынша қандай мемлекет түрлеріне жатады?
31. Билік пен азаматтық қоғам арасындағы байланыстың күрделілігі.
32. Азаматтық қоғамның негізгі белгілері.
33. Азаматтық қоғам неліктен мемлекеттік биліктен тәуелсіз болуы шарт?
34. Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет арасындағы өзара қарым-қатынас ерекшелігі.
35. Сіз өзіңізге қатысты барлық құқықтарыңызды білесіз бе?
36. Саяси дау-жанжал, шиеленіс, дағдарыс ұғымдарына анықтама беріңіз.
37. Мәмілелік дегеніміз не? Неге оны қазақ ұлтының менталитетімен байланыстырамыз?
38. Дау-жанжалды шешу жолдарына мысал келтіріңіз.
39. Дау-жанжалды позитивті құбылыс ретінде дәлелдеп беріңіз.
40. Партияның пайда болуы, негізгі кезеңдері.
41. Саяси партияны азаматтық қоғамның негізгі элементтерінің бірі ретінде дәлелдеп беріңіз.
42. ҚР-ның партия туралы заңы бойынша азаматтан оның қай партия мүшесі екенін сұрауға құқығыңыз бар ма? Оның сізге жауап бермеуге ше?
43. Сайлау жүйесі мен саяси партиялардың арасындағы байланысты атаңыз.
44. Сайлау жүйесінің түрлеріне қатысты кесте жасап, оны толтырыңыз.
45. Саяси элитаның тұжырымдамаларына қатысты кесте жасап, оны толтырыңыз.
46. Қазақстандағы саяси элитаны бағалауға тырысып көріңіз. Бізде саяси элитаға ену қандай жолдармен жүзеге асады?
47. Саяси көсем, көсемділік ұғымдарына анықтама беріңіз.
48. Сіздің ойыңызша қазіргі кезде саяси көсем болу үшін қандай қасиеттерді меңгеру қажет?
49. Адам, жеке адам, тұлға ұғымдарына анықтама беріңіз.
50. Әлеуметтік теңсіздік немесе әлеуметтік жіктелу туралы не білесіз.
51. Қазіргі қазақстандық қоғамдағы жаңа топтар туралы не айта аласыз?
52. Саясатқа қатысу қандай деңгейде жүргізілуі қажет деп ойлайсыз?
53. Саяси мәдениет пен жәй мәдениеттің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты атаңыз.
54. Саяси мәдениеттің негізгі элементтеріне не жатады?
55. Саяси әлеуметтену дегеніміз не? Ол адам бойында қалай жүреді?
56. Қазақстандық қоғамдағы саяси мәдениет пен әлеуметтенудің ерекшелігін көрсетіңіз.
57. Әлемдік саясат, халықаралық қатынастар, геосаясат ұғымдарының айырмашылықтары мен ұқсастықтарына тоқталыңыз.
58. Қазақстан қай елдермен қарым-қатынас жасайды және қандай халықаралық ұйымдарға мүше?
59. ҚР халықаралық беделінің өсуіндегі президент рөлі.
60. Саяси билік, саяси жүйе, саяси үрдіс ұғымдарының өзара қатынасын ашыңыз. Оларды бір-бірінен қалай айыра аламыз?
61. Саяси модернизация дегеніміз не?
62. Ұлттық мүдде мен жаһандану үрдісінің арасында қандай байланыс жатыр?
Пікірталасқа арналған тақырыптар мен сұрақтар
Бұл жұмыс түрі топпен бірге жұмыс жасай білу, ұжымдық жұмыстың ерекшелігін түсіндіреді. Топпен бірге жұмыс жасағанда келесі шарттарды есте ұстау қажет:
1. Алға қандай мақсат пен міндеттер қоясыздар? Сіздерден нені талап етеді?
2. Топ мүшелері қандай рөлдерді ойнауға тура келеді? Рөлдерді қатысушылардың қабілетіне, танымына, көзқарасына байланысты бөлу қажет. Топпен үнемі бірге жұмыс жасасаңыз, рөлдерді ауыстырып отыруға болады.
3. Сіздер біртұтас командасыз. Сондықтан топтың жеңуі әрқайсыңызға тікелей байланысты. Егер араларыңызда келіспеушілік болып жатса, оны жасырмай жеке бір «ерекше пікір» ретінде көрсетуге болады.
4. Топтағы қарым-қатынас еркін түрде болуы қажет, бұл сізді ертең еңбек ұжымында өзіңізді қалай ұстауыңызға үйретеді.
Келесі тақырыптарды оқытушымен бірге таңдап, семинар сабақтарында өткізуге болады.
1.АДАМ ҚҰҚЫҒЫ
- Әлеуметтік-экономикалық құқықтар мен бостандықтарды қорғау мәселелері
1. Қазақстандағы жұмыспен қамту қаншалықты өткір мәселеге айналған?
2. Еңбекке құқық - экономиканың дамуындағы жетістік пе, әлде кедергі ме?
3. Мемлекет барлық азаматтарын жұмыспен қамти ала ма?
4. Жұмыссыз қалған адамдар қандай шара қолдану керек?
5. Мемлекеттік органдар қандай шара қолдану керек?
- Жеке құқықтар мен бостандықтар
1. Біздің қоғамымызда қандай жеке құқықтар мен бостандықтар сақталған?
2. Оны сақтауда қиындықтар кездеседі ме?
3. Мемлекет тұлға құқығын бұза ма?
4. Әрбір азамат өз жеке құқықтарын қорғау үшін не істеуі керек?
5. Жеке құқықтар мен бостандықтарды қорғайтын мемлекеттік немесе қоғамдық ұйымдар бар ма? Олардың іс-әрекеті қаншалықты тиімді?
6. Тұлғаны қорғай алатын дамыған азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет институттары қалыптасып болды деп айтуға болады ма?
2. Білім беру мәселелері
1. Қазақстандағы білім жүйесі қандай бағытта дамуда? Мемлекет қандай шаралар қолдануда?
2. Білім мекемелерінің алдында қандай негізгі мәселелер тұр?
3. Өкіметтік емес ұйымдар не істей алады?
4. Бұл мәселені шешуде мектеп пен биліктің жергілікті органдары арасында ынтымақтастық бар деп айтуға болады ма?
5. Мектептегі мәселелерді қоғамдастық пен билік органдары қалай айтады?
- Тоталитарлық қоғамдағы адам құқығы
1. Тоталитарлық режим адам құқығын қорғауға қалай қарайды?
2. Бостандық пен теңдік ұғымдары бұл қоғамда қалай сәйкес келеді?
3. Көркем және тарихи әдебиеттерден мысалдар келтіріңіздер, оларға анализ жасаңыздар.
4. Тұлғаның толық қанды өмір сүруі үшін не маңызды: мемлекеттің рұқсаты ма, әлде өзін еркін сезіну ме? Тоталитаризм жағдайында адам еркін бола алады ма?
- Адамның құқығы мен бостандығын қорғаудағы өкіметтік емес ұйымдардың орны
1. Біздің мемлекетімізде құқық қорғау ұйымдардың болуына қажеттілік бар ма?
2. Қандай құқық қорғау ұйымдардың жұмысы туралы білесіз? Олардың іс-әрекетінің негізгі бағыты неде?
3. Өкіметтік емес ұйымдардың осы саладағы жұмыстарының тиімділігі қаншалықты? Сізде азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғаған ұйым жайында мәліметтер бар ма?
4. Мұндай ұйымдардың бірігіп жұмыс жасауына болады ма?
5. Жаңа құқық қорғау ұйымдарының құрылуы қажет пе?
3. ЖАСТАР МӘСЕЛЕЛЕРІ
- СПИД пен наркомания мәселелерін шешудегі жастар қоғалыстарының ролі
1. Нашақорлық пен СПИД: қаншалықты қауіпті.
2. Мемлекет қандай шаралар қолдануда?
3. Жастар ұйымдары не жасай алады?
4. Жағымды өзгерістер болып жатыр ма?
- Мемлекет және жастар: шалғайлық немесе достастық?
1. Республика жастарының негізгі мәселелері қандай?
2. Жастарға мемлекет тарапынан көмек қажет пе?
3. Жастарға қатысты мемлекеттің саясаты бар ма?
4. Бұл саясатты қандай мемлекеттік органдар жүргізеді?
5. Бұл саясат қаншалықты тиімді?
6. Жастар билікпен бірге жұмыс жасауға дайын ба?
7. Бұл достастыққа кедергілер болуы мүмкін бе?
- Жастар мәдениеті: руханисыздық немесе өзін өзі көрсету еркіндігі
1. Жастарға мәдениеттің қандай түрлері ұнайды?
2. Жастар мәдениеті деген ерекше мәдениет түрі бола алады ма?
3. Жастар мәдениетінің негізгі ерекшеліктері.
4. Жастар мәдениетін рухани жағынан жұрдай деп айтуға болады ма?
5. Кейбіреулер жастар мәдениетін бұқаралық мәдениеттің ең жағымсыз түрі деп қарайды. Сіз онымен келісесіз бе?
6. Жастар мәдениетінің деңгейін қалай көтеруге болады?
4.ДЕМОКРАТИЯ: МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН КЕЛІСПЕУШІЛІКТЕР
1. Қазақстандағы демократиялық құрылысқа өту кезеңдері.
2. ТМД – дағы ұлтаралық келіспеушілік мәселелері.
3. Жаңа діндер мен секталардың таралуы.
4. Қалыптасқан саяси мәдениеттің Қазақстандағы демократияға әсері.
5. Саяси келіспеушілік: қалай шешуге болады және қоғамдағы келісімді қалай сақтауға болады?
6. Сайлау: саяси текетірес пе, әлде өркениетті үдеріс пе?
7. Сайлауалды үгіт-насихат: барлық әдістер адал ма?
8. Үкімет және оппозиция: диалог мүмкін бе?
9.Саясат мораль айырмашылықтары, ерекшеліктері.
10. Саясат және адамгершілік бір қатарға қоюға бола ма?
Саясаттану пәнінен реферат тақырыптары
1. Саясаттың әлеуметтік-гуманитарлық білімдер жүйесіндегі орны
2. Орта ғасырлық Шығыстағы саяси ойлар: Әл-Фараби, Низами, Әлішер Науаи
3. Қазақстандағы саяси ойлардың қалыптасуы мен дамуы
4. Қазақстан қоғамын, саяси жүйені реформалау жағдайындағы салыстырмалы саясаттанудың рөлі
5. Саясат өнер ретінде
6. Мемлекеттік билік саяси биліктің жоғарғы формасы ретінде
7. Саяси биліктің легитимдік типтері
8. Ұлт саясаты мемлекеттік саясаттың маңызды құрамдас бөлімі ретінде
9. Қазақстан халықтары Ассамблеясы жүйелі қоғамдық саяси институт ретінде
10. Қазақстан көпконфессионалды қоғам ретінде
11. Қазақстандық конфессия аралық келісім тәжірибесі
12. Қазіргі саяси жүйелер
13. Мемлекеттің мәні және оның шығуы
14. Мемлекеттің белгілері, оның қызметтері мен мақсаттары
15. Мемлекеттік жүйелердің типологиясы
16. Қазіргі мемлекет және оның ерекше белгілері
17. Азаматтық қоғам идеяларының пайда болуы мен дамуы
18. Әлеуметтік мемлекеттің қызметтері
19. Мүдделі топтар: ұғымы, қызметтері, типологиясы
20. Қысым жасаушы топтар. Лоббизм саяси феномен ретінде
21. Қазақстандық демократия моделінің ерекшеліктері
22. Саяси партиялар генезисінің кезеңдері: аристократиялық үйірмелер, саяси клубтар, бұқаралық партиялар
23. Партиялардың типологиясы
24. Партияларды типтеудің өлшемдері (критерийлері)
25. Бірпартиялық, екіпартиялық, көппартиялық
26. Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар. Қазақстан қоғамының саяси өміріндегі қоғамдық қозғалыстардың орны мен рөлі
27. Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар арасындағы өзара қарым-қатынас мәселелері
28. Тоталитаризм, оның негізгі типтері мен түрлері
29. Тоталитарлық режимнің саяси практикасы
30. Авторитаризм саяси режим формасы ретінде
31. Демократияның жалпылық принциптері мен институттары
32. Саяси мәдениет тұжырымдамалары
Тест сұрақтары
Қазіргі адамның қажеттілігін және сонымен бірге талап-тілегін орындауға жағдай жасайтын не?
А) Қоғам;
В) Саясат;
С) Саяси мәдениет;
Д) Партия;
Е) Демократия.
2. Жасырынған сөзді табыңыз: «.... құлы болған жағдайда ғана адам еркін бола алады» Цицерон.
А) Мемлекеттің;
В) Заңның;
С) Халықтың;
Д) Құқықтың;
Е) Демократияның.
3. Демократия толқындары туралы айтқанда қандай негізгі идея бағыт бола алады?
А) Мемлекеттердің болашағы – демократиялық дамуға тығыз байланысты;
В) Демократияның басты жетістігі – оның дамыған саяси жүйе екендігі;
С) Демократияның басты кемшілігі – оның дамымаған саяси жүйе екендігі;
Д) Демократия – қазіргі таңдағы ең тиімді басқару түрі;
Е) Демократия – қазіргі таңдағы ең қауіпті басқару түрі.
4. Парадигма ұғымын ХХ ғасырдың 20-жылдарында ғылыми әдебиетке алғаш енгізген американ философы - ...
А) Л. Фон Борталанфи;
В) Г. Кун;
С) Т. Парсонс;
Д) Д. Истон;
Е) Г. Алмонд.
5. Қоғамның саяси жүйесі «...........» және «..........» жағдайында жұмыс жасайды.
6. Саяси билікті жүзеге асыруға жағдай жасайтын саяси механизмдер және институттар жиынтығы қалай аталады?
А) Саяси режим;
В) Саяси жүйе;
С) Саяси үрдіс;
Д) Саяси мәдениет;
Е) Мемлекет.
7. «Саясат – қоғамдағы құндылықтарды билік арқылы реттеу» Авторы кім?
А) Д. Истон;
В) А. Бирс;
С) В. И. Ленин;
Д) К. Фримен;
Е) Г. Лассуэл.
8. Бихевиоризмнің негізін қалаушы кім?
А) Р. Михельс;
В) М. Вебер;
С) Ш. Л. Монтескье;
Д) Г. Алмонд;
Е) Г. Лассуэл.
9. Саяси ілім тарихында алғаш рет қай ойшыл мемлекеттік басқару түрлерін жіктеді?
А) Сиддартха Гаутама;
В) Конфуций;
С) Лао-цзы;
Д) Платон;
Е) Аристотель.
10. Ж. Ж. Руссоның пікірінше адами құндылықтар тек не пайда болғаннан кейін қалыптасқан?
А) Мемлекет;
В) Саясат;
С) Демократия;
Д) Билік;
Е) Қоғам.
11. Ең алғаш қай ойшыл адамгершілікті саясаттан бөліп қарастырған?
А) Ф. Аквинский;
В) Әбу Насыр Әл-Фараби;
С) Н. Макиавелли;
Д) Абай;
Е) Ж.Ж. Руссо.
12. Динамикалық саяси тұрақтылық нені білдіреді?
А) Мемлекеттің маңыздылығын;
В) Халықтың маңыздылығын;
С) Мемлекет пен халықтың бірлігін;
Д) Демократияның маңыздылығын;
Е) Қоғамның үздіксіз дамуын.
13. Экстрозаңды тұрақсыздық қай тарапта пайда болады?
А) Сыртқы саясатта;
В) Ішкі саясатта;
С) Сайлау кезінде;
Д) Соғыс кезінде;
Е) Реформа кезінде.
14. Қоғамда қандай саяси режим екенін қандай параметрлер арқылы анықтауға болдады?
А) Билік үшін күрес, саясатқа көпшіліктің қатысуы және саяси құндылықтар;
В) Билік үшін күрес, саяси идеология және плюрализм;
С) Билік үшін күрес, саяси жүйе және саяси үрдіс түрі;
Д) Билік үшін күрес, сөз бостандығы және азаматтық қоғам жағдайы;
Е) Билік үшін күрес, сайлау және адамның құқығы мен бостандығы.
15. «Демократияның үшінші толқыны» тұжырымдамасының авторы кім?
А) Ә. Кекілбаев;
В) Н. Ә. Назарбаев;
С) А. де Токвиль;
Д) С. Хантингтон;
Е) К. Хаусхофер;
16. ҚР Президентінің 2005 жылғы Халыққа Жолдауында көтерген ерекше идея не?
А) «Демокартия біздің даму жолымыз емес, мақсатымыз»;
В) Қазақстанның Орталық Азия барысына айналуы;
С) Орталық Азия ұйымын құру;
Д) Мемлекетке қауіп тудыратын терроризммен, экстремизммен және наркотрафикпен күрес;
Е) Жастарға байланысты «Жасыл ел» бағдарламасын құру.
17. Төмендегі көрсетілген нұсқалардың қайсысы саясаттанудың қызметіне жатпайды?
А) Гносеологиялық;
В) Саяси жүйені рационализациялау;
С) Танымдық қызметі;
Д) Саяси әлеуметтендіру;
Е) Болжам жасау қызметі.
18. Тоталитаризмнің негізгі түрлері:
А) Коммунизм, социализм;
В) Коммунизм, фашизм, диктатура;
С) Коммунизм, фашизм, национал-социализм;
Д) Фашизм, социализм, сталинизм;
Е) Фашизм, национал-социализм, сталинизм.
19. Саясаттану қай ғылымдар жүйесіне жатады?
А) Гуманитарлық;
В) Қоғамдық;
С) Жаратылыстану;
Д) Халықаралық;
Е) Жас ғылым.
20. Билік пен саясатты ерекше рух (күш) жаратқан деп түсіндіретін қай парадигма?
А) Әлеуметтік;
В) Рухани;
С) Теологиялық;
Д) Геосаяси;
Е) Психологиялық.
21. Қоғамдағы адамдардың әлеуметтік жағдайы мен оның саясатқа әсер етуін зерттейтін әдіс қалай аталады?
А) Әлеуметтанулық;
В) Антропологиялық;
С) Психологиялық;
Д) Салыстырмалы;
Е) Бихевиористтік.
22. Қазақстанда саясаттану қай жылдан бастап оқытыла бастады?
А) 1989 ж.;
В) 1990 ж.;
С) 1991 ж.;
Д) 1992 ж.;
Е) 1993 ж.;
23. Билік дегеніміз не?
А) Әсер ету;
В) Ықпал ету;
С) Мәжбүр ету;
Д) Пайдалану;
Е) Қорғау.
24. Биліктің объектісі мен субъектісі қай жағдайда орын ауыстырады?
А) Билік ауысқанда;
В) Саяси шешімдер қабылданғанда;
С) Саяси режим ауысқанда;
Д) Демократия кезінде;
Е) Ешқашанда
25. Ежелгі Үндістанда еркін еңбекшілерді қалай атаған?
А) Шудралар;
В) Кшатрийлер;
С) Вайшийлер;
Д) Брахмандар;
Е) Ведалар.
26. Анархизмнің негізін қалаған кім?
А) Сиддхартха Гаутама;
В) Конфуций;
С) Лао-цзы;
Д) Платон;
Е) Аристотель.
27. Ф. Аквинский құқықты қандай түрлерге бөлген?
А) Позитивті, діни, саяси;
В) Позитивті, мәңгілік, діни;
С) Позитивті, мәңгілік, табиғи;
Д) Мәңгілік, табиғи, қоғамдық;
Е) Қоғамдық, саяси, табиғи.
28. Ең алғаш қай ойшыл мемлекеттік биліктің тармақтарын көрсеткен?
А) Дж. Локк;
В) Н. Макиавелли;
С) Т. Гоббс;
Д) Ж.Ж. Руссо;
Е) Ш. Л. Монтескье.
29. Саясатты бір жағынан әділеттілік деп, екінші жағынан келіспеушілік деп атаған ойшылды табыңыз.
А) К. Фримен;
В) А. Бирс;
С) Г. Моска;
Д) М. Дюверже;
Е) Н. Макиавелли.
30. Демократия гректің ........... және ........... сөздерінен шыққан.
31. Қоғамның барлық салаларын толығымен қамтамасыз етіп, билік жүргізеді...
А) Тоталитаризм;
В) Авторитаризм;
С) Демократия;
Д) Монархия;
Е) Діни мемлекет.
32. Элитаның басты ерекшеліктері - ...
А) Байлық, билік, танымалдық;
В) Байлық, билік, білімділік;
С) Билік, танымалдық, білімділік;
Д) Билік, байлық, көсемділік;
Е) Даналық, байлық, билік.
33. Саяси себептермен жеке адамдарды, көпшілікті қорқыту, жазалау мақсаттарындағы қылмыстық әрекет - ...
А) Экстремизм;
В) Соғыс;
С) Терроризм;
Д) Революция;
Е) Трайбализм.
34. .......... – көп ұлтты мемлекетте аз ұлт өкілдерінің бөлек мемлекет болып бөлініп шығуға немесе автономия құруға ұмтылуы.
35. Мемлекеттің негізгі қызметі заңның үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған түрі:
А) Құқықтық мемлекет;
В) Әлеуметтік мемлекет;
С) Конституциялық монархия;
Д) Республика;
Е) Демократиялық мемлекет.
36. Мемлекеттердің және басқа халықаралық субъектілердің әлемдік сахнадағы іс-әрекетінің жиынтығы қалай аталады?
А) Халықаралық қатынастар;
В) Халықаралық саясат;
С) Әлемдік саясат;
Д) Жаһандастыру;
Е) Әлемдік даму.
37. Өз халқының, мемлекетінің мақсат-мүддесін сезініп, біліп, оны іске асыруға тырысушылықты ............. ............ деп атаймыз.
38. Дәстүрлік қоғамнан қазіргі қоғамға өтудің, соған бейімделудің негізгі төрт қыры бары сізге мәлім. Төмендегі нұсқалардан сол қырларға жатпайтын нұсқаны табыңыз.
А) Құрылымдық бейімделу;
В) Азаматтық;
С) Саяси қатынасу;
Д) Жаңашыл адам;
Е) Қазіргі адам.
39. Дау-жанжалға қатысушы жақтардың өзара кешірімділік білдіріп, ымыраға келу қалай аталады?
А) Компромисс;
В) Келісім;
С) Мәмілелік;
Д) Консенсус;
Е) Татуласу.
40. Бөлік деген қай саяси терминнің негізінде жатыр?
А) Партия;
В) Бихевиоризм;
С) Парламент;
Д) Плюрализм;
Е) Автономия.
41. ҚР мемлекеттік билік механизмдерін тарату жүйесінде Маслихатты қай билік тармағына жатқызамыз.
А) Заң шығарушы;
В) Атқарушы;
С) Сот;
Д) Жергілікті басқару органы;
Е) Сайлаушы орган.
42. Саяси режим, саяси жүйе және саяси үрдіс – үшеуінің арасындағы айырмашылықты көрсетіңіз.
43. «Тоталитаризм» терминін саясатқа енгізген кім?
А) И. Сталин;
В) А. Гитлер;
С) Б. Муссолини;
Д) Х. Арендт;
Е) К. Маркс.
44. Қазақстандағы саяси партиялар ресми түрде тіркелуі үшін міндетті қанша мүшесі болуы қажет.
А) Электораттың 50 % болуы керек;
В) 5 мың мүшесі болуы керек;
С) 50 мың мүшесі болуы керек;
Д) 500 мың мүшесі болуы керек;
Е) Мүшелерінің нақты саны болуы міндетті емес.
45. Мәжіліске депутаттар қай сайлау жүйесі бойынша сайланады?
А) Мажоритарлық сайлау жүйесі;
В) Пропорционалды сайлау жүйесі;
С) Салыстырмалы сайлау жүйесі;
Д) Тікелей сайлау жүйесі;
Е) Жанама сайлау жүйесі.
46. Геосаяси тұжырымның негізін қалаған кім?
А) Ш. Л. Монтескье;
В) Г. Моргентау;
С) С. Хантингтон;
Д) К. Хаусхофер;
Е) Х. Маккиндер.
47. Идеологияның қай түрі бір этностық топтың террорлық және агрессиялық әрекеттер арқылы өз үстемдігін орнатуды көздейді?
А) Национализм;
В) Фашизм;
С) Расизм;
Д) Шовинизм;
Е) Либерализм.
48. Сайлаушылардың дауыс беруден бас тартуы қалай аталады?
А) Сепаратизм;
В) Анархизм;
С) Эклектизм;
Д) Абсентеизм;
Е) Популизм.
49. Егер сіз Президенттік постқа кандидат болып тіркелсеңіз бұл қандай сайлау құқығын пайдаланғаныңыз болып саналады?
А) Тікелей сайлау;
В) Жанама;
С) Ашық сайлау құқығы;
Д) Белсенді сайлау құқығы;
Е) Енжар сайлау құқығы.
50. Қазіргі демократиялық елдердегі саяси көсемдерден қандай қасиеттерді ерекше талап етеді?
А) Саяси білімі, басқару қабылеті және шешендігі;
В) Сыртқы келбеті, шешендігі және биліктегі тәжірибесі;
С) Саяси білімі, салмақтылығы және қарапайымдылығы;
Д) Салмақтылығы, қарапайымдылығы және өткен өмірі;
Е) Сыртқы келбеті, сымбаттылығы және шешендігі.
51. Мемлекеттің тар мағынада қолданылуы:
А) Тұтас жүйе ретінде;
В) Билік құрылымы ретінде;
С) Мемлекет деген – халық;
Д) Саяси институт;
Е) Билік көзі ретінде.
52. Саяси партияның басты органы:
А) Жарғы;
В) Хартия;
С) Конференция;
Д) Электорат;
Е) Бағдарлама.
53. Екі турлы сайлау жүйесі қалай аталады:
А) Мажоритарлық;
В) Пропорционалды;
С) Абсолютті көпшілік;
Д) Қатысты көпшілік;
Е) Мәжіліс сайлауы.
54. Әдетке негізделген саяси көсемділік қалай аталады?
А) Харизматикалық;
В) Дәстүрлі;
С) Заңды;
Д) «Ту ұстаушы»;
Е) «Қызметші».
55. Қоғамның екі тапқа бөлінуіне әсер еткен факторларды атаңыз.
А) Еңбектің бөлінуі, көпшіліктің билікке қызықпауы, басқарушы қызметтің статусының жоғары болуы;
В) Көпшіліктің билікке қызықпауы, тұлғалық қасиет, меншіктің пайда болуы;
С) Басқарушы қызметтің статусының жоғары болуы, меншіктің пайда болуы, еңбектің бөлінуі;
Д) Барлық жауаптар дұрыс;
Е) Барлық жауаптар дұрыс емес.
56. Саяси мәдениеттің негізгі элементтерінің бірі - ...
А) Саяси пікір;
В) Саяси әлеуметтену;
С) Саяси ой;
Д) Саяси ілім;
Е) Маргиналдық.
57. Саяси партия қайсының элементі?
А) Азаматтық қоғамның;
В) Мемлекеттің;
С) Саяси жүйенің;
Д) Парламенттің;
Е) Саяси биліктің.
58. Азаматтық қоғам неге негізделеді?
А) Демократияға;
В) Конституцияға;
С) Құқықтық мемлекетке;
Д) Жариялылыққа;
Е) Сөз бостандығына.
59. Сайлаудың негізгі кезеңдері:
А) Кандидатттарды тіркеу, үгіт-насихат жүргізу, дауыс беру;
В) Кандидаттарды тіркеу, үгіт-насихат жүргізу, сайлау;
С) Сайлау кампанияларын құру, сайлау науқаны, дауысты есептеу;
Д) Сайлау кампанияларын құру, сайлау науқаны, сайлау қорытындысын шығару;
Е) Сайлау науқаны, дауыс беру, сайлау қорытындысын шығару.
60. Ежелгі Грецияда «қатты айқайлау» деген сөз ненің мәнін ашады?
А) Демократияның;
В) Плюрализмнің;
С) Жарнаманың;
Д) Дауыс берудің;
Е) Анархияның.
61. Д. Истон мен Г. Алмонд деген кімдер?
А) Саясаттанушылар;
В) Саяси мәдениетті зерттеушілер;
С) Саяси мәдениетті түрлерге бөлушілер;
Д) Саяси жүйені зерттеушілер;
Е) Саяси жүйені түрлерге бөлушілер.
62. Қарапайым халық және шешім деген қай терминнің мағынасын ашады?
А) Демократия;
В) Сайлау;
С) Референдум;
Д) Плюрализм;
Е) Плебисцит.
63. Саяси жүйенің қалыпты жұмысын, дамуын, саналы қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету саяси мәдениеттің қай қызметіне жатады?
А) Танымдық;
В) Реттеушілік;
С) Тәрбиелік;
Д) Біріктірушілік;
Е) Қорғау.
64. «Идеологияның ақыры» тезисін кім алғаш қолданған?
А) К. Мангейм;
В) Д. Истон;
С) Г. Алмонд;
Д) С. Верба;
Е) Л. Пай.
65. Бірлестік деген ұғым қай терминнің негізінде жатыр?
А) Либерализм;
В) Тоталитаризм;
С) Фашизм;
Д) Коммунизм;
Е) Социализм.
66. Заң жүзінде деген қай терминнің негізінде жатыр?
А) Де-юре;
В) Де-факто;
С) Абсентизм;
Д) Хартия;
Е) Эклектизм.
67. Адамдардың теңдігін, еркіндігін және еш шектеусіз бір-бірімен араласа алуын білдіретін идеология қалай аталады?
А) Геосаясат;
В) Либерализм;
С) Жаһандастыру;
Д) Анархия;
Е) Тәуелсіздік.
68. Ұлттық мүдденің негізінде не жатыр?
А) Демократияға;
В) Конституцияға;
С) Құқықтық мемлекетке;
Д) Жариялылыққа;
Е) Сөз бостандығына.
69. Халықаралық терроризммен күресетін негізгі ұйым ...
А) Хартия;
В) Идеологиялық ұйым;
С) Интерпол;
Д) БҰҰ;
Е) Революция.
70. Мемлекетті құдай жаратты деген қай тұжырымдаманың негізгі идеясы?
А) Патриархалды;
В) Қоғамдық келісім;
С) Зорлық-зомбылық;
Д) Теологиялық.
71. Азаматтық қоғамның негізгі белгілерінің бірі –
А) Жариялылық;
В) Сөз бостандығы;
С) Сайлаудың болуы;
Д) Билік көзі – халықта.
72. ҚР туындағы күн белгісі қандай мағына береді?
73. Адамның қоршаған ортаның құндылықтарын меңгеру үрдісі қалай аталды?
А) Саяси мәдениет;
В) Саяси әлеуметтену;
С) Саяси дәстүр;
Д) Саяси идеология.
74. Халықтың саяси билікке сенімсіздікпен қарауы қай саяси мәдениеттің түріне жатады?
А) Патриархалды;
В) Енжар;
С) Азаматтық;
Д) Белсенді.
75. Саяси элитаның құндылықты тұжырымдамасының негізін қалаушы кім?
А) Р. Миллс;
В) Х. Ортега-и-Гассет;
С) Г. Моска;
Д) Р. Мертон.
76. Табиғат берген дарын деген мағына қай терминге келеді?
А) Лидерлік;
В) Элита;
С) Харизма;
Д) Көсем.
77. Терроризм деген қандай мағына береді?
А) Күштеу;
В) Қорқыту;
С) Соғысу;
Д) Қаталдық.
78. Маркстың еңбегін атаңыз.
А) «Өзін-өзі өлтіру. Әлеуметтанулық әдіс»;
В) «Позитивті саясат жүйесі»;
С) «Протестанттық этика және капитализм рухы»;
Д) «Ғылыми, саяси және философиялық тәжірибелер»;
Е) «Капитал».
79. Мақсатқа жету үшін қолданатын айла-тәсілдердің жиынтығы - ...
А) Экономика;
В) Саясат;
С) Қоғам;
Д) Билік;
Е) Басқару.
80. Белгілі бір саяси, ғылыми, шаруашылық, мәдениет және т.б. мақсаттарға жету үшін ұйымдасқан адамдар немесе мекемелердің бірлестігі
А) Ассамблея;
В) Альянс;
С) Ассоциация;
Д) Партия;
Е) Корпорация;
81. Жеке адамдардың тәртібін талдауға негізделген әдістемелік бағыт - ...
А) Эксперимент;
В) Статистика;
С) Бихевиоризм;
Д) Доктрина;
Е) Теория.
82. Азаматтардың мүддесіне нұқсан келтіріп, шендікке негізделген құбылыс.
А) Бихевиоризм;
В) Буржуазия;
С) Билік;
Д) Басқару;
Е) Бюрократизм.
83. Әлеуметтік сатылық ұғымды көрсететін термин - ...
А) Стратификация;
В) Иерархия;
С) Статус;
Д) Теңсіздік;
Е) Жіктелу.
84. Белгілі бір себептерге байланысты қоғамның әлеуметтік тобына немесе табына кірмей қалған адамдар қалай аталады?
А) Люмпендер;
В) Кедейлер;
С) Маргиналдар;
Д) Қайыршылар;
Е) Байлар.
85. Электорат деген не?
86. 50%+1 деген қай сайлау жүйесінің критерийі, ол қандай мағына береді?
87. Елтаңбадағы бес бұрышты жұлдыз қандай мағына береді?
88. Ақыл-парасаттылық легитимдік деген не?
А) Жеке тұлғалық қасиетке негізделген легитимдік;
В) Сенімге, идеяға негізделген легитимдік;
С) Заңға негізделген легитимдік;
Д) Билікке негізделген легитимдік;
Е) Келісімге негізделген легитимдік.
89. Монархия дегеніміз не?
А) Мемлекет билік органдарының сайлануын қамтамасыз ететін мемлекет түрі;
В) Мемлекеттік билік бір адамның қолында және ол мұрагерлік жолмен ауысуын қамтамасыз ететін мемлекет түрі;
С) Қарапайым құрылымымен және бір Конституциясымен ерекшеленетін мемлекет түрі;
Д) Құрамына кіретін территориялық бірліктердің өз еркіндігін білдіретін, бірақ өз беттерінсіз одан шығуға құқығы жоқтығын білдіретін мемлекет түрі;
Е) Қоғамдағы адамдардың құқығы мен бостандығын қамтамасыз ететін мемлекет түрі.
90. Унитарлық мемлекет дегеніміз не?
А) Мемлекет билік органдарының сайлануын қамтамасыз ететін мемлекет түрі;
В) Мемлекеттік билік бір адамның қолында және ол мұрагерлік жолмен ауысуын қамтамасыз ететін мемлекет түрі;
С) Қарапайым құрылымымен және бір Конституциясымен ерекшеленетін мемлекет түрі;
Д) Құрамына кіретін территориялық бірліктердің өз еркіндігін білдіретін, бірақ өз беттерінсіз одан шығуға құқығы жоқтығын білдіретін мемлекет түрі;
Е) Қоғамдағы адамдардың құқығы мен бостандығын қамтамасыз ететін мемлекет түрі.
91. Ежелгі Грецияда «қатты айқайлау» деген сөз ненің мәнін ашады?
А) Демократияның;
В) Плюрализмнің;
С) Жарнаманың;
Д) Дауыс берудің;
Е) Анархияның.
92. Д. Истон мен Г. Алмонд деген кімдер?
А) Саясаттанушылар;
В) Саяси мәдениетті зерттеушілер;
С) Саяси мәдениетті түрлерге бөлушілер;
Д) Саяси жүйені зерттеушілер;
Е) Саяси жүйені түрлерге бөлушілер.
93. Қарапайым халық және шешім деген қай терминнің мағынасын ашады?
А) Демократия;
В) Сайлау;
С) Референдум;
Д) Плюрализм;
Е) Плебисцит.
94. Саяси жүйенің қалыпты жұмысын, дамуын, саналы қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету саяси мәдениеттің қай қызметіне жатады?
А) Танымдық;
В) Реттеушілік;
С) Тәрбиелік;
Д) Біріктірушілік;
Е) Қорғау.
95. «Идеологияның ақыры» тезисін кім алғаш қолданған?
А) К. Мангейм;
В) Д. Истон;
С) Г. Алмонд;
Д) С. Верба;
Е) Л. Пай.
96. Бірлестік деген ұғым қай терминнің негізінде жатыр?
А) Либерализм;
В) Тоталитаризм;
С) Фашизм;
Д) Коммунизм;
Е) Социализм.
97. Іс жүзінде деген қай терминнің негізінде жатыр?
А) Де-юре;
В) Де-факто;
С) Абсентизм;
Д) Хартия;
Е) Эклектизм.
98. Адамдардың теңдігін, еркіндігін және еш шектеусіз бір-бірімен араласа алуын білдіретін идеология қалай аталады?
А) Геосаясат;
В) Либерализм;
С) Жаһандастыру;
Д) Анархия;
Е) Тәуелсіздік.
99. Ұлттық мүдденің негізінде не жатыр?
А) Демократияға;
В) Конституцияға;
С) Құқықтық мемлекетке;
Д) Жариялылыққа;
Е) Сөз бостандығына.
ГЛОССАРИЙ (Коллоквиумда берілетін сұрақтар)
| Абсентеизм | (лат. Absentіa - қатыспау) – халықтың саяси өмірге немқұрайлы, селқос қарауы, азаматтық міндетті атқарудан бас тартуы. Ол, әсіресе, сайлаушылар тарапынан өкіметтің өкілдік органдарына сайлауға қатынасқысы келмеуінен байқалады. |
| Абсолютизм | Жоғары өкімет билігі шексіз жеке-дара бір адамның қолында тұрған мемлекеттік басқарудың түрі. |
| Автаркия | Елдің экономикасын басқа елдердің экономикасынан оқшауландыруға бағытталған ұлттық мақсат. |
| Анархия | 1) Мемлекеттік биліксіз әр түрлі қауымдастықтар, бірлестіктер, одақтар арқылы өзін-өзі басқаратын қоғам құруға тырысушылық. 2) Үйреншікті өмірде тәртіпсіздікті, жөнсіздікті, заңсыздықты, басшылықтың жоқтығын білдіреді. |
| Билль | 1) АҚШ-та, Ұлыбританияда және т.б. елдерде парламенттің қарауына ұсынылған заң жобасы; 2) Жеке заңдардың аты. Мысалы, құқықтар туралы. |
| Блокада | Өз дегендерін істеу үшін қарсы жақтың жерін немесе бір бөлігін қоршауға алып, сырт әлемнен бөліп тастау. Ол саяси, экономикалық, әскери, дипломатиялық және т.с.с. түрінде болуы мүмкін. |
| Брифинг | Үкіметтің жеке мәселелер бойынша немесе халықаралық келіссөзге қатысушылардың келісімімен оның барысы туралы хабарлама жасау үшін ресми адамдардың ақпарат құралдары өкілдерімен кездесуі. |
| Бюрократизм | Істің мәніне немқұрайлы, формальды қарау, істі көпке созу. |
| Делегат | Съезде, конференцияда, конгрессте және т.с.с. мемлекеттің, ұйымның, ұжымның, партияның мақсатын көздейтін өкілі. |
| Демагогия | Өз мақсатына жету үшін адамдарға жалған уәделер беру, деректерді бұрмалау және т.с.с. арқылы әсер ететін саяси әрекеттің түрі. Күнделікті тұрмыста бос сөз, шатпақ деген мағынаны білдіреді. |
| Делогирование | Бір субъектінің екінші субъектіге билікті беруі, сенім білдіруі. |
| Демократия | Халық билігін, заңдылықты мойындап, азаматтардың теңдігін, құқықтары мен бостандықтарын қадірлеуге негізделген мемлекеттік органдардың сайланып қойылуын және олардың жұмысы халықтың бақылауында болуын, сайлау құқығы бәріне тең болуын, адамдардың экономикалық және саяси қорғалуын, шешім қабылдағанда азшылықтың көпшілікке бағынуын, сонымен қатар азшылықтың да пікірі еске алынуын және т.б. қалайтын қоғамның саяси және экономикалық құрылыс түрі. Бұл – тарихи ұғым. Адамзат тарихының даму кезеңдеріне сай оның принциптері өзгеріп, байып отырады. |
| Демократиялық партиялар | Басқаларға төзімділікпен, түсіністікпен қарайтын, пікір алалығын жақтайтын партиялар. Олар идеологиялық факторға онша мән бермейді. |
| Денонсация | Келісілген екі жақты халықаралық шарттың бұзылғандығын мәлімдеу. Әдетте, ол туралы екінші мемлекетке алдын ала ескертіледі. |
| Деполитизация | Белігілі бір ұйым, органдардың және т.б. жұмысын саясаттың ықпалынан шығаруға тырысушылық. |
| Глобальдылық | Бүкіл жер шарын қамтитын, әлемдік мәселелерді шешуге арналған ғылыми бағыт. Қазіргі ғаламдық мәселелерге термоядролық соғысты болдырмау, айналадағы ортаны экологиялық апаттан қорғау, жер бетінде демографиялық жағдайды тұрақтандыру, халықаралық терроризм, нашақорлық, маскүнемдік, СПИД-тің өріс алуын тоқтату және т.с.с. жатады. |
| Гуманизм | Қайта өркендеу дәуірінде дін мен феодализм құрсауынан адам баласын босатып, еркін жетілуді мақсат еткен әлеуметтік қозғалыс. Саяси салада адамдардың дұрыс қалыптасуы мен дамуына қажетті әлеуметтік-экономикалық, саяси және рухани жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталған саяси көзқарастар, идеялар жүйесін білдіреді. |
| Дәуір | Қоғамның, табиғаттың, саясаттың, ғылымның, жалпы өзіндік ерекшеліктері бар ұзақ кезеңі. |
| Деидеологизация | Идеологияның әсерінсіз, еркін, таза ғылымды жасауға, қоғамдық процесті идеологиядан аластатуға тырысушылық. Оның негізін біздің ғасырымыздың 50-60 жылдарында Р. Арон, Д. Белл, Т.Парсонс сияқты Батыстың ірі әлеуметтанушылары салды. |
| Декларация | Үкіметтің, саяси партияның, халықаралық ұйымның атынан қандай болмасын негізгі қағидаларды, мақсат-мүдделерді жариялайтын мәлімдеме. |
| Депортация | Жеке адамдарды, халықтарды (олардың бір бөлігін) еріксіз, күшпен жер аудару. Мысалы, Кеңес Одағы кезінде немістер, шешендер, ингуштар, Қырым татарлары, месхеттік түріктер, кәрістер және т.б. осындай халге душар болды. |
| Вето | Тыйым салу; вето құқығы – заң шығаратын орындардың қатарына тыйым салу немесе заңның күшін тоқтату. |
| Визит | Халықаралық байланыстарды дамытуға, ондағы күрделі мәселелерді шешуге бағытталған мемлекеттердің сыртқы саясатындағы қызмет түрі. Мысалы, оған мемлекет тарапынан үкімет басшылары, ресми делегациялардың кездесулері жатады. |
| Валюнтаризм | Саяси серкелердің қоғамдық өмір жағдайларымен санаспай, өз бетімен күштеу әдістеріне сүйеніп жүргізетін саясаты. |
| Вотум | Өкіметке я оның кейбір мүшелеріне (министрлеріне) сенім білдіру (вотум доверия) немесе сенім білдірмеу (вотум недоверия) мақсатында сайлау арқылы қабылданған шешім. Мысалы, парламент үкіметке сенім білдірмесе, ол, әдетте, жұмыстан кетуге мәжбүр болады. |
| Геноцид | Адамдарды шығу тегіне, бір ұлттың, діннің, өкілі болуына байланысты әдейі қыру немесе қудалау. Мысалы, екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашистік Германия еврейлер мен цыгандарға қарсы осындай саясат жүргізді. Қазіргі кезде ол халықаралық қылмыс болып саналады. |
| Геосаясат | Сыртқы саясатты географиялық факторларға (аумағына, ауа райына, қазба байлықтарына т.б.) байланысты жүргізетін саясат. Бұл теорияның негізін қалаушы Ф.Ратцель, Х.Макхиндер т.б. қоғамның экономикалық, саяси, әлеуметтік жағдайы мен даму барысы географиялық ортаға байланысты дейді. |
| Геронтократия | Ақсақалдардың билік жүргізу принципі. Басқарудың бұл түрі алғашқы қауымдық қоғамға тән. Сонымен қатар өкімет билігі жасы келген адамдардың қолында тұрған мемлекеттерге де байланысты айтылады. |
Дәрістер кешені
1 Дәріс
Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде
Жоспары:
Саясаттанудың мәні, мағынасы.
Саясаттану пәні ұғымдары, әдіс- тәсілдері.
Саясаттанудың басқа қоғамдық ғылымдармен байланысы.
Саясаттану сөзі - политологиягректің политика және логос деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген мағына береді. Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі адамзат қоғамында саясат негізгі роль атқарады. Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы құбылысын ерте заманнан бері түсініп-біліп келеді. Ерте заманда саясат болмаған. Мысалы Мысырда, Вавилонда, Үндістанда сол кездегі мифтарға сүйенсек басқарушының билік көзі тек құдай болған, яғни жер бетіндегі істердің барлығын құдай тындырып отырған. Кейінірек адамзаттың іс- тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері пайда болды. Бұдан келіп саясат теориялары пайда болды. Саясаттанудың негізін салушы деп Аристотельді айтады. Өйткені ол өз заманында лицей ашып, сонда саяси ғылымды жеке пән ретінде оқытқан. Саясаттану XIX ғасырдың екінші жартысында жеке пән ретінде дамыды. XX ғасырдың басында саясаттану бөлек академиялық пән ретінде толық бөлініп шықты. Бұл ғылымның халықаралық мәртебе алып, толыққанды қалыптасуына ЮНЕСКО-ның басшылығымен құрылған саяси ғылымдардың халықаралық ассоциациясы зор роль атқарды.