 |
|
Уровни интегральной индивидуальности
Мерлин различал следующие уровни интегральной индивидуальности.
· Биохимический
· Общесоматические (например, анатомо-морфологические)
· Нейродинамические (например, свойства нервной системы)
· Психодинамические (например, свойства темперамента, эмоционально-волевые свойства)
· Психические свойства личности (например, направленность личности, качества личности, содержательные отношения личности с её окружением)
· Социально-психологические (например, социальные роли)
· Социально-исторический
88.Тұлғаның эмоциялық ерекшеліктері.
Тұлға — жеке адамның мақсатының орындалуы, ерік-жігерінің іске асуы, өзі жөніндегі ойын, еркін іске асыруға дайындығы және оны іске асыруының нәтижесі. Ерік-жігер механизмі дегеніміз - адамның өзіне тән қасиеттерін іске асыруы. Адам ойына келген іс-әрекетті іске асыруда ерікке жол береді. Бірақ адам бір нерсені істерде алдымен еркін ақыл-парасат таразысына салып, оны іске асыру жөн бе, басқалар оған қалай қарар екен? -деген ойға қалады. Ерік-жігердің іске асырылуы ақыл мен санаға бағынышты.
Өмірде кейбір адамдар бір іс-әрекетті іске асырарда өте байыппен қарап, осының нәтижесі қалай болар екен деп "мың ойланып, жүз толғанып" іске кіріседі, ал кейбіреулер бірден ойына алғанын апыр-топыр іске асырып, кейін опық жеп жатады. Осының бәрі адамның ерік-жігер күшінің түріне байланысты. Тұлға дегеніміз - сезімнің, әсердің, ішкі күйініш-сүйініштің бойға жинақталған көрінісі.
Алайда, әр тұлғаның эмоциялық сезім дүниесі әр басқа. Біреу жауыздықты көргенде айғайлап, бақырып, ішкі сезімінің сыртқа шығуына еркіндік берсе, екінші біреу іштей булығып, көгеріп-сазарып, тас-түйін болып қатып қалады. Бұл әр тұлғаның эмоциялық сезімі өзін-өзі ұстай алу еркіне байланысты құбылыс.
Эмоция адамның психикалық өмiрiнде ең алғаш пайда болды және бала эмоцияның арқасында психикалық өмiрге бейiмделедi. Демек, баланы әлеуметтiк айналамен эмоция ғана бiрiктiредi.
Адамдардың рухани өмiрiндегi ұят, қуаныш, үрейлену, таң қалу т.б. түрлi уайымдар бiр-бiрiн өзара орын ауыстырумен толықсуын эмоция деп атаймыз.
Эмоция — бұл ерекше психикалық құбылыс, әсерiмен бiрге, адамдардың уайым түрiнде өзiне пайдалы әртүрлi құбылыстар мен заттардың субъективтi бағалануы мазмұнының көрiнiсi. Эмоция адамдарға қоршаған әлемдi тануға бағыт-бағдар бередi: пайдалы-зияндылығы, негiздi-негiзсiздiлiгi т.б. Эмоцияналдық бағыт-бағдармен рационалды бағытының ерекешелiгiн қарастыратын болсақ, мынадай өзгешелiктердi байқауға болады: арнайы оқытуды талап етпейтiн (яғни, туа бiткен), ақпаратты алу жағдайының шектелу мүмкiндiктерi нашар түсiнбеушiлiктер және қысқа мерзiмдi (жиi тылсым) ырықсыз бағыт-бағдарлар. Кез келген адамда пайда болатын эмоция оның негiзгi iшкi өмiрлiк сигналы болып табылады және келесi ойымен әрекетiн басқарып бағдарлайды. Мұның анық себептерi мен негiзiн жөндi ақылмен түсiнбеуi мүмкiн. Бiрақ олардың дәлдiгiне сенiмдi болуы шарт. Тұлға деңгейiнiң iшкi сенiмдiлiгi әрқашанда жоғары эмоционалды түрде қалады.
Қорыта айтқанда, эмоционалды уайымды адамға мағыналы қажеттiлiктердi қанағаттандыру үшiн және адамның өмiрлiк түрлi жағдаяттарының түрткiлерiне субьективтi реакция болып қарастырылады.
Тұрақсыз әлеуметтiк, экономикалық, саяси, экологиялық жағдай өскелең ұрпақтың және тұлға дамуындағы әртүрлi ауытқулардың өсуiне бейiмделтедi.
89.Өзінің психикалық күйлерін меңгерудің психологиялық механизмдері. Ақпаратты есте сақтаудың әртүрлі механизмдері. Мнемотехникалық тәсілдер.
Есте сақтауды зерттеу әдістемелері.Тікелей естің сапасын, сонымен бірге қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді еске сақтауларды зерттеуге арналған тәжірибелік әдістемелердің ішінен төмендегі тәсілдерді қолдануға болады.
- мәтіндерді қайта айтып беру;
- көрнекі-бейнелік есті зерттеу;
- он сөзді есте сақтап қалып, жатқа айту;
- сандардан құралған қатарларды есте сақтау.
Мағыналық мәтіндерді қайталап айту әдістемесі мағыналық материалдың еске сақталу көлемін, мәтіннің мағыналық еске сақталу шапшаңдығы мен дәлдігін, оның есте қайта құрастырылу сипатын, еске түсірудің жылдамдығы мен анықтығын, еске сақтау қабілетінің типін анықтап береді.
Алынған мәліметтердің негізінде зерттелушінің әрекет қарқыны, ойлау белсенділігі деңгейі мен бағытталуы, көңіл күй-ерік сапаларының жекелеген жақтары, ұйымдасқандығы мен іс-әрекеттің пайымды тәсілдерін меңгергендігі сияқты басқа да жеке-психологиялық қасиеттері туралы баға беруге болады.
Зерттеуді жүргізу үшін магнитофон таспасына жазылған екі мағыналық мәтін қажет болады. Еске сақтау және еске түсіру уақыты секундтық өлшеуіштің көмегі арқылы жүзеге асырылады. Бұл әдістеме бойынша зерттеу екі кезеңнен тұрады: а) зерттеу нәтижелерін өңдеу және есепке алу, ә) зерттеу нәтижелерін бағалау. Бірінші кезеңде алынған нәтижелерге сапалық және сандық талдаулар жүргізіледі. Екінші кезеңде уақыт көрсеткіштері салыстырылып, «өте жақсы», «жақсы», «қанағаттанарлық», «жаман» деген 4 балдық түрде бағаланады.
Көрнекі-бейнелік есте сақтау әдістемесінде 25 шаршыдан құралған бланкі пайдаланылады. Оның шаршыларында орналасқан сандар, әріптер, геометриялық фигуралар және сағат циферблаттары болады да, негізгі бланкіге қоса еске түсіру үшін осындай 25 бос шаршыдан құралған қосымшасы беріледі. Еске түсіруге 2-3 минут уақыт беріледі.
Нәтижелерді бағалау шаршылардың дұрыс толтырылуы бойынша жүргізіледі, сол арқылы табыстылықтың коэффициенті шығарылады.
90.Іс-әрекеттің әртүрлі түрлерінің қалыптасуының жалпы және арнайы заңдылықтары.
Адам табиғаты туылысынан қоғамдық, әлеуметтік деп есептеледі. Жоғары дамыған жүйке жүйесі, ағзаның таза адами қасиеттері өмірдің әлеуметтік жағдайлары әсерінен дамиды, жетілді. әлеуметтік факторлар оны әрекеттер жасауға , еңбек етуге, жасампаздыққа үйретті, өзінің өмірін жақсартуға, ол үшін үздіксіз күрес жүргізуге төселдірді. Еңбек іс-әрекеттер, жарқын келешекке үміт пен сенім, оған жетудің жаңа жолдарын іздестіру, өмір сүрудің басты мақсатына айналды. Басқаша айтқанда адам қайнаған қоғамдық процесте қалыптасады, дамиды, жетіледі.Адамның әлеуметтік ортамен қарым-қатынасы, айналысатын ісі мен кәсібін, білімі мен дағдысының, өмір тәжірибесінің, өзіне тән ерекшеліктерінің жиынтығы жеке адам деген ұғыммен сипатталады. Жаңа туылған нәресте — адам, бірақ оны әлі де жеке адам деуге болмайды, өйткені онда дағды мен тәжірибе, білім мен іс-әрекет, қоғамдық қтынас әзірше қалыптаса қойған жоқ. Ендеше жеке адам тек қана тарихи-әлеуметтік құбылыстың жемісі ретінде көрінеді, қоғамдық ортада қалыптасады.“Жеке адамның өзіндік ерекшелігі, оның қызметі мен дүниетанымынан, мінез –құлқынан, мұрат-мақсатынан, талғамынан, сезімінен, қабілетінен, ынта қоюынан, дағды әдетінен байқалады”, — деп тұжырымдайды профессор Құдайқұлов М.А. [15].Демек, жеке адамның басты белгісі оның әлеуметтік қызметінде, ал мәні әлеуметтік санасында. Жеке адамның әлеуметтік жағдайы оның еркіне тәуелді бола бермейді. Жеке адам қоғамнан тыс дами алмайды, өйткені адамның дамуы қоғамның дамуымен тікелей байланысты. Сондықтан адамның психологиялық ерекшеліктері, оның өзіне ғана тән қасиеттері әлеуметтік жағдайға, нақтылы кәсібіне, іс-әрекетіне, білім қабілетіне байланысты анықталады. Жеке адам психологиясы айналасындағы ортамен қарым-қатынас жасау, қоғамдық тәрбиемен білім алу, кәсіптік қызмет атқару арқылы қалыптасады. Адам тек іс-әрекет жасау үстінде ғана өсіп жетіледі. Қызмет ету барысында оның қабілеті артады, іскерлігі мен дағдысы дамиды, кәсіптік шеберлігі ұшталады, өмірлік белсенді позициясы нығаяды, өз кәсібі бойынша мол тәжірибе жинақтайды.Кез келген кәсіптік қызмет қоғамдық еңбек процесінде дамытылады. Адамдардың мұндай іс-әрекеттерінің әрқашан қандай да бір қажеттіліктен туатыныны белгілі.Адамның іс-әрекетінің негізгі формалары: ойын, білім алу, ақыл-ой еңбегі, ғылыми ізденістер, физикалық еңбек, өнер мен шығармашылықпен шұғылдану. Бұлардың қайсысы болса да белгілі бір мақсат-мұратқа, шетке бағытталады. Осы келтірілген уәждерге сүйене отырып, іс-әрекетті адамның түрлі қажеттерін өтеу үшін, белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталатын еңбек процесі деп тұжырымдауға болады.Адамның қызметі әрқашан да қажеттіліктен, мақсатқа ұмтылудан, оны орындауға қажетті білімімен және іскерлік пен дағдыдан құралады. Іс-әрекет пен білім алу, іскерлік және дағды өзара байланысты дамиды. Мысалы, адамның білімі, дағдысы, ебдейлігі белгілі бір қызмет үстінде қалыптасады, кейіннен олар іс-әрекетті жүзеге асырудың негізгі шартына айналады.
91. «Адам-машина-орта» жүйесін инженерлік-психологиялық бағалау.
Инженерлік психология (франц. ingenieur - жоғарғы техникалық білімі бар, техника саласының маманы) - негізгі мәселелері операторлық, кәсіптік тұрғыда таңдап алу, оларды үйрету және жаттығу, тиісті ақпараттық модельдер мен басқару орындарын жобалау, оператордың хал-күйін (шаршау, болдыру т.б.) анықтау.
Техникалық эстетиканың, эргономиканың, ЭЕМ-нің алгоритмдеріне қойылатын талаптарды тұжырымдап, түрлі агрегатты басқарудағы адамныңжеке-дара психологиялық, ерекшеліктерін, мұндағы оның ерік-сезім сферасын, интеллект деңгейін зерттеу жатады. Мұнда инженерлік психологиялық міндеттерін шешуде консультацияның және сан-салалы оқу-тәрбие жұмыстарымен айналысатын мекемелер үшін қолданбалы мәні зор.
Инженерлік психология – адам және осы заманғы техника арасындағы өзара ықпалдасты қатынастар үдерісінің заңдылықтарын зерттеп, оларды жобалау тәжірибесінде, автоматтасқан жаңа басқару жүйелерін, техниканың соңы түрлерін жасау мен пайдалануда қолдану жолдарын қарастырады.
Инженерлік психология міндеттері: Адам мен техниканың қарым-қатынасынан туындайтын психологиялық мәселелерді зерттейді. «Адам-машина» жүйесінде әрекетті тиімді етіп ұйымдастыру, басқару жүйелерінің құрылымын үйлестіру, мұндағы творчестволық міндеттерді тиімділікпен шешу, информацияны сақтау, өңдеу, оны жобалау, оперативті модельдер қалыптастыру үлкен орын алады. Негізгі проблемаларына операторларды кәсіптік тұрғыдан таңдап алу, оларды үйрету және жаттықтыру, тиісті информациялық модельдер мен басқару орындарын жобалау, операторлардың хал-күйін анықтау, техникалық эстетика мен эргономиканың, ЭВМ-нің алгоритмдеріне қойылатын талаптарды тұжырымдау, түрлі агрегатты басқарудағы адамның дара психологиялық өзгешеліктерін, оның ерік-сезім сферасын, интеллект деңгейін зерттеу жатады. Мұндағы инженерлік психологиялық міндеттерді шешу консультациялық және сан салалы тәрбие жұмысымен айналысатын ұйымдар үшін қолданбалық мәні зор.
92.Инженер тұлғасының кәсіби қалыптасуы. Маманның өзін өзі бағыттау негіздері.
Инженерлік кәсіп – негізінен алғанда материалдық өндіріс саласындағы техникалық-технологиялық және ұйымдастырушылық басқару мәселелерін шшешуде пайдаланылатын арнайы білім мен білгірліктің, дағды мен қабілеттің жиынтығына сүйенетін еңбек әрекетінің түрі. Кәсіпкер инженерлік мәселелерді шешудің тәсілдері мен амалдарына қарай бөлінеді. Өндірістің салалық ерекшеліктеріне байланысты бір тектес кәсіптердің өзі әр алуын білім мен дағдыны қажет етуі мүмкін. Ең бастысы – инженерлердің өз кәсібін терең игеруінде. Инженерлік мамандық – кәсіптік білгірлікті инженерлік қызметтің нақты сапасында пайдалануды білдіреді. Инженерлік еңбекті мамандыру негізгі үш бағытта жүзеге асырылады:
Салалық мамандандыру (инженер – металлург, тау-кен инженері, мұнай, машина жасау өндірісінде және т.б. инженерлер). Бұл да кәсіп ішіндегі еңбек бөлінісіне жатады. Мысалы: технолог кәсібі мамандық бойынша жіктеледі – машина жасау технологиясы, мұнай мен газ технологиясы, т.б.
Еңбек операциясының мазмұны бойынша мамандандыру. Бұл ақпараттық операциялар (ғыылми техникалық ақпараттарды іздеу, жинау, өңдеу), логикалық ойлау операциялары (өндіріс процесснің жоспарын талдау, есептеу), ұйымдастырушылық операциялары (өндірісті ұйымдастыру, үйлестіру жүйесі, бақылау, т.б.). Инженердің еңбегінде қайсы еңбек операциялары басым түсіп, ерекше орын алатынына байланысты инженер-зерттеуші, инженер-жобалаушы, инженер-конструктор, т.б. болып бөлінеді.
Функционалдық мамандану (инженер-энергетик, химик, электроншы, т.б.). Бұл — өнеркәсіптің әртүрлі салаларында өндірістің жалпы техникалық негіздерінің дамуымен байланысты (энергетика, электротехника, электроника, т.б.) ортақ негізді арқау еткен инженерлік мамандықтар пайда бола бастады. Бұған алуан түрлі өндірістерде пайдалануға болатын тектес механизмдерді,құралдарды, бөлшектерді пайдалануға жағдай тудыратын өндірісті автоматтандыру процессі себепкер болып отыр. Бұл процесстер мамандықтарды біріктіруді, инженерлердің дайындаудың процесссін ұлғайту қажеттігін туғызады. Екінші жағынан, ҒТП-де кері ағым қалыптасты, оған өнеркәсіп пен техникада жаңа салалардың пайда болуы мүмкіндік туғызды.
93.Іскерлік қарым-қатынас этикасы мен мәдениеті. Қарым-қатынастың өзара әсер ретіндегі психологиялық аспектілері.
Іскерлік қатынас этикасы –мінез –құлықтық талаптардың принциптері,нормалар мен ережелердің әлемдік тәжірибе мен ғылым негізіндегі өндірістің жиынтығы.
Іскерлік қарым –қатынас белгілі бір мінез –құлықтық қағидаларға сүйенуі керек, олардың ең басты қағидалары болып келесілер табылады:1.іскерлік байланыстың негізінде жеке мүдделер мен өзіндік қызығушылықтардан басқа іскерлік қана қызығушылықтар болуы керек;2.адамгершілік;3.мейірімділік, яғни адамға мейірімділік жасау қажеттігі;4.құрмет көрсетушілік, яғни қарсы тарапқа деген құрмет.
Этикет ережелерін қатаң түрде сақтау -өзін -өзі ұстау мәдениетінің маңызды талабы.Кәсіби такт –бұл қарым –қатынас кезінде басқаларға деген шыдамдылық, мұқияттылық және әдептілік танытудың үлгісі.Шетел азаматтарымен іскерлік қарым –қатынасжасаудың негізгі қағидалары мен ережелері дипломатиялық хаттамамен белгіленеді.Шетел делегацияларын қабылдау мен қарым –қатынас жасау кезінде, келіссөз бен келісім шартқа қол қойған кезде, мереке күндері құттықтап, қаралы күндері көңіл айту –бұл дипломатиялық хаттама нормаларының сақталуын білдіреді.
Қабылданған нормалардан қандац да болмасын бас тарту мемлекеттердің абыройына нұқсан келтіру сияқты бағаланады. Тіпті белгісіз бір кеткен қателік қасақана жасалған қорлауға тең.
Іскерлік қарым-қатынас қандайда бір принциптерге негізделген, олардың ішіндегі негізгілері мыналар:
·іскерлік байланыс негізінде іске деген ниет білдіру, бірақ ол жеке және өзінің амбициясына байланысты болмауы керек;
·адалдық, ол өтірікке баралмайтын, әдепті сондай-ақ адамгершілік сапасын тудырады;
·ақ-ниет, ол адамдарға жақсылық жасау қажеттілігі (жақсылық-этиканың басты категориясы).
·қадірлеу (сыйлау), сөйлеушінің беделін қадірлеу. Ол адамның ізеттілігі, тактикалық ескертпелері, мейірімділігі бұның бәрі сыйластыққа немесе қадірлеуге жатады.
Этикет –бұл тәртіптің негізгі нұсқауы және қоғамдағы тәртіп. Этикеттің нұсқаулар ең біріншіден мәдениеттілікті көрсетеді.
Мінез-құлық – бұл тұлғаның жекеше табандылық қасиетінің жиынтығы, адамдар арасында қарым-қатынасты, ӛзіне және өз міндетін жақсарту. Оның белгілі екі құрамы бар: табиғи, эмоциясын табиғи қалыптастыру, белсенділік, тез қозғалғыш және байсалды жұмысты қалыптастыруымен әлеуметтік жағдайы. Бірінші құрылымы мінездің іргетасы болса, ал екіншісі – оның қалыптасуын өзгертеді. Адам мінезі оның белсенді өмір сүруіне байланысты өзгеріп отырады. Отбасының, достарының, оқуы мен жұмысы, еңбек ұжымы, қоршаған ортадағы жағдай және тарихи дәстүрлерге байланысты. Мінездің басты белгілеріне: еңбексүйгіш, ерік, жігер, ақкӛңілділік, байқағыштық, тұйықтық.
94.Іскерлік қарым-қатынастағы рөлдік құлық. Қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру бойынша тренингтік жаттығулар.
Тренинг – білімді дамыту немесе адамды оқытуда жоспарланған жағдайға жүйелі күш салу арқылы орындау. Жұмыс жағдайында тренинг адамның бір немесе бірнеше әрекет түрлерін нәтижелі орындауынан білім мен дағдыны меңгеру мүмкіншілігіне бағытталады. Тренингтік жаттығулар кейбір жағдайларда тұлғалық өзгеруге түрткі қызметін атқарады. Өзіндік сана тұлғаның даму процесін жанама түрде және мазмұндау арқылы қарым-қатынас үйлесімділігін орнатып және қарым-қатынастағы қиындықтардың себебін ұғыну динамикасына ықпал жасайды. Тренинг барысында мынандай жағдайларға да дайын болуы тиіс, олар: ыза, қатты дауыс, дөрекілік, өзімшілдік, қатыспаушылық, қажетсіз күлкі, ынтасыздық, шыдамсыздық немесе «сөзге керісу», қажетсіз сөзге араласу; тыныштық, селсоқтық; қылжақтық және т.б.
Жетекші, жаттықтырушы, ұйымдастырушы немесе жүргізуші мына төмендегі мақсаттарды негіз етіп алуы жүктелінді:
– жеке тұлғаны дамыту;
– қатысушылардың әлеуметтік – психологиялық компетентілігін, білімін көтеру;
–қатысушылардың белсенді әлеуметтік позициясын көтеру, қалыптастыру;
– өзінің және қоршаған адамдардың өмірінде маңызды өзгерістер жасау мүмкіндіктерін дамыту;
– өзін-өзі және басқаларды толық тану;
– жеке тұлға құндылықтарын ашу, білімдерін көтеру, бәсекелестікті жоюға әсер ету. Зерттеу жұмысының нәтижелілігі тренингке қатысқаннан кейін тұлғалардың қарым-қатынас барысында өздерін ұстауы, жүріс-тұрысының өзгергендігін, сөйлеу мәнері мен мәдениетінің жоғарылағандығын аңғартады.
Психологиялық тренингті ұйымдастыру ерекшеліктері туралы тоқталып өтейік. Кез-келген практик психолог өз қызмет жолында психологиялық тренингтерді өткізуге міндетті. Бұл тренингтер әр түрлі тақырыптарды қамтиды. Психологиялық тренинг қалай ұйымдастырылады және жүргізілу барысы туралы сөз алдында, «тренинг» ұғымын толық ашып алу қажет. Тренингтің үйрену, білім беру және дамыту ұғымдарына сәйкестігін анықтау.
Үйрену – зерттеу немесе нұсқаушының білім, дағды және тәжірибе жинау үрдісі.
Білім беру немесе оқыту тар көлемді әрекеттегі мәселені талдап, кең мағынада шешуде білім және құндылықтарды жүйелі меңгеру үрдісі.
Дамыту – жеке адамда саналы және бейсаналы үйрену мүмкіндіктерін кеңейту және икемдіктерінің өсуі.
Психологиялық тренингтің ең маңызды мәселесі — өзінің жек даралық қасиеттері арқылы тұлғаның өзін-өзі ашуына көмек береді. 95.Қақтығыс жағдайларын басқару. Қақтығыстың дисфункционалды салдары.
Наличие многочисленных причин конфликтов увеличивает вероятность их возникновения, но совсем не обязательно приводит к конфликтному взаимодействию. Иногда потенциальные выгоды от участия в конфликте не стоят затрат. Однако, вступив в конфликт, каждая из сторон, как правило, начинает делать все для того, чтобы была принята ее точка зрения, и мешает другой стороне делать то же самое. Поэтому в таких случаях необходимо управление конфликтами, чтобы сделать их последствия функциональными (конструктивными) и уменьшить количество дисфункциональных (деструктивных) последствий, что, в свою очередь, повлияет на вероятность возникновения последующих конфликтов.
Различают структурные (организационные) и межличностные способы управления конфликтами.
К структурным методам относят:
ü Четкую формулировку требований, то есть разъяснение требований к результатам работы как каждого конкретного работника, так и подразделения в целом, наличие ясно и однозначно сформулированных прав и обязанностей, правил и выполнения работы.
ü Использование координирующих механизмов, то есть строгое соблюдение принципа единоначалия, когда подчиненный знает, чьи требования он должен выполнять, а также создание специальных интеграционных служб, которые должны увязывать между собой цели различных подразделений.
ü Установление общих целей и формирование общих ценностей, то есть информирование всех работников о политике, стратегии и перспективах организации, а также о состоянии дел в различных подразделениях.
ü Использование системы поощрений, которая основана на критериях эффективности работы, исключающая столкновение интересов различных подразделений и работников.
Конструктивные (функциональные) конфликты приводят к принятию обоснованных решений и способствуют развитию взаимоотношений.
Выделяют следующие основные функциональные последствия конфликтов для организации:
1. Проблема решается таким путем, который устраивает все стороны, и все чувствуют себя причастными к ее решению.
2. Совместно принятое решение быстрее и лучше претворяется в жизнь.
3. Стороны приобретают опыт сотрудничества при решении спорных вопросов.
4. Практика разрешения конфликтов между руководителем и подчиненными разрушает так называемый «синдром покорности» — страх открыто высказывать свое мнение, отличное от мнения старших по должности.
5. Улучшаются отношения между людьми.
6. Люди перестают рассматривать наличие разногласий как «зло», всегда приводящее к дурным последствиям.
Деструктивные (дисфункциональные) конфликты препятствуют эффективному взаимодействию и принятию решений.
Основными дисфункциональными последствиями конфликтов являются:
1. Непродуктивные, конкурентные отношения между людьми.
2. Отсутствие стремления к сотрудничеству, добрым отношениям.
3. Представление об оппоненте, как о «враге», его позиции — только как об отрицательной, а о своей позиции — как об исключительно положительной.
4. Сокращение или полное прекращение взаимодействия с противоположной стороной.
5. Убеждение, что «победа» в конфликте важнее, чем решение реальной проблемы.
6. Чувство обиды, неудовлетворенность, плохое настроение.
96.Қақтығыссыз әрекет тәсілдері. Қабылдау стереотиптері немесе қабылдаудың бұзылуы.
97.Аудиторияға және жеке адамдарға әсер етудің негізгі тәсілдері.
Аудиторияға және жеке адамдарға әсер етудің негізгі тәсілдері.Сформированные стереотипы восприятия людей основаны на таких личностных особенностях, как возраст, умственное развитие, физическая или умственная неполноценность, национальная или религиозная принадлежность и т.д.
Существуют следующие стереотипы восприятия и оценки:
· Эффект ссылки на себя;
· Эффект ложного согласия;
· Оценка ситуации как успеха/победы, как неудачи/поражения;
· Зависимость оценки от текущего психо-эмоционального состояния;
· Зависимость самооценки;
· Фундаментальная ошибка атрибуции;
· Сравнение своего социального статуса со статусом других;
· Оценка в зависимости от социального статуса
· Симпатия;
· Авторитет;
· Дефицит;
· Принцип контраста;
· Эффект Барнума;
· Первое впечатление;
· Перенос образа родителей и их отношений на отношения с партнером;
· Мотивированное восприятие человека;
· Оценивание по типу хороший-плохой;
· Самоутверждение за счет противопоставления себя (принадлежащего к достойной группе) к группе менее достойной;
· Самоутверждение за счет унижения других;
· Родитель – ребенок.
98.Инженер тұлғасына ұжымдық әсер етудң ерекшеліктері.
Инженердің ұжымдық қатынас процесіне енгізу қиын әрі күрделі шаруа.
Ең алдымен инженердің жекелей мәнді екенін ескеру керек. Инженерді — болашақ ұжым мүшелерін бір-бірінен денсаулықтарына, сыртқы көріністеріне, мінез бітістеріне, қатысу деңгейіне, біліміне, біліктілігіне т.б. қасиеттеріне қарап ажыратамыз. Сондықтан, олар ұжымдық қатынас жүйесіне әртүрлі болып енеді, жас жағынан әртүрлі реакциялар туындатады, кейде ұжымға кері әсерін тигізуі де мүмкін. Ұжымдық қатынас жүйесін-дегі тұлғаның жеке әлеуметтік тәжірибесіде маңызды келеді. Ол арқылы инженердің сана-сезім ерекшеліктері, құнды бағдарлау жүйесі, жүріс-тұрысы белгіленеді. Ал бұлар осы ұжымның дәстүр-тәртіптеріне, құндылықтарына сай келуі не сай келмеуі де мүмкін. Инженер тәжірибиесі басқадай болған жағдайда тәжірибе ауқымы мен сапасына сәйкес өз құрдастарымен қарым-қатынас орнатуы қиынға түседі. Әсіресе, жеке әлеуметтік тәжірибе сол ұжымның құнды тәжірибесіне қарама-қайшы келсе, онда қарым-қатынас қиындыққа соқтырады.
Тұлға мен ұжым арасындағы қатынас тек тұлға сапасына ғана емес, ұжымға да байланысты. өз күшін, салт-дәстүрін құрған, басқарушы белсенділері бар, даму-дың жоғары деңгейіне қол жеткізген ұжыммен қатынас жақсы орнығады. Бұндай ұжым басқаларына қарағанда өзіне жаңадан кірген тұлғамен қатынасқа оңай түседі.
Әрбір адам аз немесе көп күш жұмсау арқылы ұжымдағы өз орнын табуға талпынады. Бірақ кейбір объективті немесе субъективті себептердің әсерінен тұлғаның барлығы бірдей табысқа қол жеткізе бермейді. Табиғи мүмкіндіктері бойынша жеке адам ұжымдағы кейбір құндылықтардың өзіне сәйкес келмеуінен өз жасқаншақтығын жеңе алмай,табыстарға қолын жеткізе бермейді. Әсіресе, ұжымның, достарының өзіне деген қатынасын бағалай алмайтын, өзін-өзі тануы мен бағалауы сияқты қасиеттері толық дамымаған бастауыш сынып оқушыларына мұның қиын соғуы мүмкін. Ғылыми зерттеулер нәтижесінде тұлға мен ұжым арасындағы қатынас дамуының кең тараған үш түрі анықталған:
1) Тұлға ұжымға бағынады (конформизм);
2) Тұлға мен ұжым бір-бірімен үйлесімді қатынаста (гармония) болады;
3) Тұлға ұжымды өзіне бағындырады (лидерлік).
Бірінші түрі бойынша тұлға ұжым талаптарына өз еркімен бағынады, ал кейде ұжымға сырттай бағынып, әрі қарай өзінің жекелігін және тәуелсіздігін сақтауы мүмкін. Егер тұлға ұжымға кіргісі келсе, онда ұжымның құндылықтарын, нормаларын және дәстүрлерін қабылдайды.
Екінші түрі бойынша жағдай әртүрлі жолмен дамуы мүмкін:
1) Тұлға өз тәуелсіздігін барынша сақтап ұжым талаптарына сырттай бағынады;
2) Тұлғаның кейбір өзіндік іс-қимылы ұжым талаптарына сай келмейді.
99.Тұлғаның әлеуметтік топта әлеуметтенуі мәселелері.
Әлеуметтену — жеке адамдарға қоғам мен оның құрылымдары тарапынан үнемі (жинақы, бақылаулы, шашыраңқы түрде) әсер ету процесі. Соның нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға, сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Әлеуметтік психология жалпы психологиядағы «жеке тұлға» анықтамасына сүйене отырып, жеке тұлға бір жағынан қандай нақты топтарда әлеуметтік әсерлерді қалай игеретіні, екінші жағынан әлеуметтік топтарда өзінің әлеуметтік мәнін қалай іске асыратынын анықтайды.
Әлеуметтік бағыт өкілдері адам биологиялық тіршілік иесі бола тұра өмір сүру барысында өзі қарым-қатынасқа түскен әлеуметтік топтардың ықпалы арқылы біртіндеп әлеуметтенеді деп есептейді. Тұлғаның даму деңгейі неғұрлым төмен болса, соғұрлым онда биологиялық ерекшеліктері анық көрінеді, бірінші кезекте иемдену, бұзу, қирату, жыныстық және т.б.инстинктер.
Тұлғаның әлеуметтену белгілеріне: әлеуметтік бірдейлік (топтық, жалпыадамзаттық), мақсат, стереотиптер, жалпы әлемдік құндылықтар мазмұнының қалыптасуы, өмір сүру образы, тұлғаның адаптациялануы, оның нормалы әдеттегі мінездері.
Тұлғаның әлеуметтенуінің ең негізгі белгілеріне: тәуелсіздігі, сенімділігі, дербестігі, белсенділігі, комплекссіздігі, азаттық деңгейі жатады.
Тұлға әлеуметтенуінің негізгі мақсатына: А.Маулоуша «қажеттілігін өзін жүзеге асыруын» қанағаттандыруы мен сол мақсатты дұрыс жүзеге асырудағы қабілеттің дамуы жатады. Олай болмаған жағдайда әлеуметтену процесі гуманистік мәнінен айырылып, психологиялық күштеу инструментіне айналады, мұндай жағдай тұлғаның өсуіне емес, өшуіне, «Меннің» жойылуына алып келеді.
Тұлғаның әлеуметтенуінің әлеуметтік-психологиялық факторларын екі үлкен топқа бөлуге болады:
1) Әлеуметтік - әлеуметтенудің әлеуметтік-мәдени аспектісінің бейнеленуі мен сол мәселенің тарихи, мәдени, этникалық ерекшелігінің қамтылуы.
2) Жеке тұлғалық – тұлғаның өмірлік жолын белгілейтін кезеңі.
Отандық психология объективті көрсеткіштерді индивидтің әлеуметтік статусының өзгеруі, жаңа әлеуметтік рольдерді меңгеруімен бірге, субъективті, соның ішінде ұқсастықты да ескереді.
Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық құрылымы. Тұлға құрылымын К.К.Платонов төрт құрылымшадан тұратынын белгіледі:
1) Тұлға бағыты мен қатынасындағы құрылымша: ниет, қызығушылық, бейімділік, идеялары, көзқарас, дүниетанымы, сенімі, құштарлығы жатады.
2) Тұлғаның жеке әлеуметтік тәжірибесі. Оған адамның білімі, дағдысы, білігі мен әдеті жатады.
3) Адамның психикалық процестердегі жеке ерекшелігі – яғни, ес, қабылдау, түйсіну, ойлау, қабілеттерінің жеке көріністері.
4) Құрылымшадағы биологиялық негізділік – тұлғаның типологиялық,жас ерекшеліктік, жыныстық өзгешеліктері енеді.
Платонов пікірінше, құрылым құрылымшаларының өзіндік үлес салмақтары бар. Биологиялық,психологиялық процесс,әлеуметтік тәжірибе сияқты үш құрылымша жалпы психологияға топталған,тек бағыттылық қана әлеуметтік психология үлесіне қалған.
А.Н.Сухов, А.А. Деркач тұлғаның әлеуметтік-психологиялық құрылымына мыналарды, жатқызды: ментальдық, құнды-мәнділік өрісі, себептілік өрісі (бағыттылық, өмірлік мақсат, жоспар, өмірлік жол); когнитивтік сипат (әлем суреті); «Мен сипаты» («Мен» тұжырымы», «Мен – образы», өзіне қатынасы, өзін бағалауы); тексеру локусы; тұлғаның статусты-рольдік сипаты; тұлғаның эмоциональді психикалық күйі мен әлеуметтік сезімі.
Әлеуметтенудің әлеуметтік психологиялық аспектісі. Әлеуметтік психологияда әлеуметтенудің қысаң және кең түсіндіру тұрғылары қалыптасқан. Б.Д.Парыгин пікірінше,әлеуметтенуді қысаң түрде түсіну – бұл әлеуметтік ортаға ену,онда бейімделу; әлеуметтенуді кең түрде түсіну –филогенез,тарихи процесс.
Әлеуметтенудің мазмұнына ұқсас басқа да түсініктер бар. Олар: «тәрбие» мен «адаптация».
Тәрбие – стихиялы процесс,әлеметтену одан кеңірек.
Адаптация – бейімделу, әлеуметтенудің құрамдас бөлімі, механизмі іспеттес.
Адаптацияның екі түрін: психофизиологиялық және әлеуметтік психологиялық деп ажыратуға болады.
Адамдар топта өздерін қалай ұстайтындығын зерттей отырып әлеуметтік психология мен әлеуметтенуде ортақ қызығушылықтарға ие болады. Бірақ әлеуметтанушылар көбіне топтарды зерттейді (үлкен топтан кіші топқа дейін), ал әлеуметтік психология индивидтерді (адам басқалар туралы не ойлайды, олар оған қалай әсер етеді, ол оларға қалай қарайды).Әлеуметтік-педагогикалық қолдау-тұлғаның әлеуметтенуіне бағытталған. Әлеуметтену түсінігін біздер қоғамдағы өмір сүру нормалары мен ережелерін, қоғамда қарым-қатынасты жасау іскерлігі мен біліктілігін игеру үрдісі деп түсінеміз. Ол өз алдына тұлғаға мынандай сипаттамалармен қарулануына мүмкіндік береді:
· Өзге адамға өзіндік құндылық ретінде қарау;
· Өзге адамға қатынасты жүзеге асыру тәсілі немесе шарты ретінде өзіндік ұмтылысқа қабілеттілік;
· Болашақты өзінше жобалауға мүмкіндік;
· Өзінің, өзге адамдардың, өткені мен келешектің алдындағы ішкі өзіндік жауапкершілік;
· Өмірдің мәнін түсінуге, меңгеруге деген ұмтылыс.
100.Адамның тобырдағы әрекетінің психологиялық ерекшеліктері.
Для человека толпы также характерна повышенная эмоциональность восприятия всего, что он видит и слышит вокруг себя.
Механизмы образования толпы . Выявлены четыре основных механизма образования толпы:
· Слухи.
· Эмоциональное заражение (кружение).
· Появление нового общего объекта внимания.
· Активизация индивидов через возбуждение.
Заражение— это особый способ воздействия, определенным образом объединяющий большие группы людей. Феномен заражения имеет многообразные проявления, напри танцев, спортивного азарта, ситуациий паники, религиозного экстаза и пр.
Заражение— это бессознательная, спонтанная форма включения личности в определенные психические состояния, а также сопереживание общего психического состояния большой группой людей одновременно.
Заражение осуществляется передачей психического настроя, обладающего сильным эмоциональным зарядом, накалом чувств и страстей. Основа возникновения заражения — эмоциональное воздействие в условиях непосредственного контакта.
Источником заражения является носитель эмоционального заряда — индуктор. Он передает этот заряд, который затем многократно усиливается в каналах взаимодействия. Возникает психический фон заражения. Он находится в прямой зависимости от численности аудитории и степени установочного накала индуктора. Поскольку это эмоциональное состояние возникает в массе, действует механизм многократного взаимного усиления эмоциональных воздействий общающихся людей. Индивид здесь не испытывает организованного преднамеренного давления, но просто бессознательно усваивает образцы чьего-то поведения, лишь подчиняясь ему.
Эффект имеет место прежде всего в неорганизованной общности, чаще всего в толпе, которая сама по себе выступает своеобразным ускорителем, как бы «разгоняя» определенное эмоциональное состояние. (Характеристики толпы рассматриваются в теме 20.)
Функции заражения: усиление групповой сплоченности, если такая сплоченность уже есть, и компенсация недостаточной сплоченности.
101.Тобырдағы эмоциялық жұқтырудың әлеуметтік-психологиялық механизмдері.
Психологические способы массово-коммуникативного воздействия на аудиторию довольно разнообразны, однако основными, на наш взгляд, являются следующие.
4. Заражение как "особый способ воздействия, определенным образом интегрирующий большие массы людей... Заражения можно определить как бессознательную, невольную подверженность индивида определенным психическим состояниям". Заражение возникает как следствие некритического усвоения образцов чужого поведения или мнения и усиливается за счет эмоционального взаимодействия массового характера. Способность массовой аудитории к заражению используется массовыми коммуникациями посредством определенным образом переданной информации с целью одновременного приведения к определенным действиям большой массы людей.
5. Внушение как способ целенаправленного стимулирования сферы подсознания индивида, приводящий к изменению его поведения по заранее заданной программе.
6. Подражание как воспроизведение индивидом особенностей поведения других индивидов. Способность индивидов к подражанию применяется массовыми коммуникациями для формирования определенных моделей поведения аудитории посредством демонстрации ей поведения тех или иных индивидов, пользующихся у массовой аудитории доверием и авторитетом.
102.Басқару қызметіндегі жетекшінің психологиялық-педагогикалық міндеттері.
Басқару психологиясы ғылым ретінде еңбек ұжымының іс-әрекетін басқару мәселесін шешуде қолданылатын психологиялық білімді зерттейді. Басқару психологиясының ерекшелігі оның объектісі ретінде адамдардың ұйымдасқан іс-әрекетін зерттеу болып табылады. Ұйымның ережелері, нормалары және талаптары тек ұйымдағы адамдардың арасындағы ерекше психологиялық қатынастарды қалыптастырады - бұл адамдардың басқарушылық қатынастары. Әлеуметтік-психологиялық қатынастар - мақсат, міндет және біріккен іс-әрекеттің құндылықтарымен байланысқан адамдардың өзара қатынастары. Басқару психологиясы саласындағы мамандардың ұйымдағы өзекті психологиялық мәселелері туралы пікірлері бірлікті құрайды. Олардың қатарына мыналар кіреді: барлық деңгейдегі басшылардың кәсіби біліктігін көтеру, яғни, басқару стилін, тұлғааралық қатынастарды, шешім қабылдауды, стратегиялық жоспарды, стрессті жеңуді жетілдіру; басқару персоналын даярлау және қайта даярлау әдістерінің тиімділігін арттыру; ұйымның адамзаттық құндылықтарын іздеу және жетілдіру, әлеуметтік-психологиялық ахуалды бағалау және жетілдіру, персоналды ұйымның ортақ мақсатына жұмылдыру; Басқару психологиясының пәні туралы пікірлер әртүрлі. Психологтар Е.Е. Вендров және Л.И. Уманский басқару психологиясы пәнінің келесі аспектілерін ұсынды: ұжым және топтардың әлеуметтік-психологиялық мәселелері; басшының іс-әрекет психологиясы; басшының жеке тұлға психологиясы; басқарушы кадрларды таңдаудың психологиялық мәселелері; басқарушы қадрларды даярлау және қайта даярлаудың психологиялық-педагогикалық мәселелері [1]. Психологтар В.Ф. Рубахин және А.В.Филипов басқару психолгиясының пәніне мыналарды жатқызады: басқарушы іс-әрекетінің қызметтік-құрылымдық талдауы; басқарушы ұжымдардың әлеуметтік-психологиялық талдау; басшы мен бағыныштылар арасындағы өзара қатынастық психологиялық мәселелері; Ұйымдағы қызметкерлерге қарым-қатынас жоғарыдан төмен байланыстар болып қана қоймай, сонымен бірге төменнен жоғары көтерілуші қарым-қатынаста болады. Ұйымдар бірнеше бөлімшелерден тұратын болғандықтан олардың ортасындағы қарым-қатынас айналымы мақсаттарды үйлестіріп, іс-қимыл әрекетін жасау үшін керек. Басқарушылық нәтижелігінің феномені - ертерек түсіндіру әрекеті - басқарушының тәртібінің бір параметріне көңіл бөледі, яғни қойылған міндетке бейімделе білу. Ал, өте кеш зерттелген жұмыстар басшының тәртібіне көңіл бөлуді қарастырған, бірақ басқадай айналымдарды ескермеген. Ұжымның тиімді жұмыс атқаруы белгілі көлемде ұжымды басқару стиліне байланысты. Әр басшы басқару іс-әрекетінде қызметтік міндеттерді өзіне тән стильде орындайды. Басқару психологиясында стиль дегеніміз - басшыға тән басқару қызметін тиімді орындау мақсатында бағыныштыларға ықпал ету тәсілдерінің жүйесі. Яғни стиль тікелей басшының жеке тұлғасымен байланысты және оның жекелік қасиеттеріне байланысты көрінеді. Өкінішке орай, тәжірибеде басқару стиліне ерекше мән берілмейді. Соңғы кездері зерттеушілердің басқару стилін бағалаулары өзгеріске ұшырады. Егер либералды және авторитарлы стильдер жақында ғана теріс сипатталып, ал демократиялық стиль ең жағымды болып есептелсе, қазіргі кезеңде ұжымға көп табыс алып келетін, тұрақтылықты қамтамасыз ететін басқару стилі тиімді деп саналады. Ең бастысы, басшының жеке ерекшеліктеріне, кәсіби белсенділігінің психологиялық субъективті ерекшеліктеріне көп көңіл бөлінеді.
103.Заманауи бизнесті басқару психологиясы. Кәсіпкерлік іс-әрекет психологиясы.
В современном мире между людьми существует жесткая конкуренция, выдержать которую может далеко не каждый. Однако сложно встретить человека, который бы не хотел добиться высот в своей карьере, в своем бизнесе. К сожалению, одного желания порой недостаточно. Чтобы достигнуть вершин и реализовать себя необходимо знать основы психологии управления бизнесом. Только обладая определенными знаниями, вы сможете сделать свой бизнес успешным. Чтобы выйти победителем из жестокой конкурентной борьбы, вам необходимо научиться пользоваться правилами психологии управления бизнесом. Рассмотрим их более подробно.
1. Быть лидером. Пожалуй, без лидерских качеств невозможно управлять ни одним делом. Качество лидера должно включать в себя следующие навыки: уметь принимать решения, нести ответственность за принятые решения, мотивировать людей, управлять ими, быть уверенным в себе. Обычно лидерские качества заложены в характере человека еще с малых лет. Однако с помощью определенных тренингов можно приобрести эти навыки и научиться их развивать.
2. Быть оратором. Чтобы достигнуть успехов в своем бизнесе, вам просто необходимо научиться говорить правильно. Прошли те времена, когда на речь бизнесмена не обращали никакого внимания. Сейчас, если вы не умеете правильно подать свою мысль, говорить о своих целях, то вы не добьетесь никаких результатов.
3. Еще один важный фактор в психологии управления бизнесом – гибкость. Мировая нестабильность должна выработать в вас способность мобилизовать все свои силы в критических ситуациях, вы должны уметь приспосабливаться к новым условиям.
4. Научиться управлять людьми грамотно. К сожалению, далеко не все могут пользоваться правильно таким замечательным орудием управления как слова и мысли. Именно психология управления бизнесом учит делать это. Овладев всего несколькими психологическими приемами, вы сможете добиться отличных результатов. Одна восточная мудрость гласит, что необходимо уделять все свое внимание не работе, а работнику. Ведь от него зависит в целом успех предприятия.
Рассмотрим некоторые приемы из психологии управления бизнесом.
1. Мотивация подчиненного. От того, о чем думает подчиненный при выполнении задачи, зачастую зависит результат всей работы. Было доказано, что с большим рвением выполняются не те дела, которые поручает начальник, а те, которые нужны самому работнику. Таким образом, вывод напрашивается сам собой. Необходимо сделать так, чтобы ваше дело было нужно вашему подчиненному. Для этого его нужно с самого начала заинтересовать, обеспечить сильную мотивацию.
2. Критика. Критиковать правильно своих подчиненных – это тоже целая наука в психологии управления бизнесом. Ведь если вы обидите своего сотрудника, то это отразиться на его желании работать и отношении к вам. Чтобы вы поняли, что это правда, вспомните себя в школе. Наверняка вашими нелюбимыми предметами были те, где вас частенько ругали.
3. Помимо умения управлять своими подчиненными с помощью слов, вы можете избежать многих неприятных ситуаций путем премирования.
4. Семейные связи. Во многих успешных кампаниях принято устраивать день открытых дверей для членов семьи сотрудников. Кроме того, вместе с семьями на работе отмечают праздники и дарят детям и женам подарки.
Ваш бизнес зависит только от вас, от того, насколько сильно вы хотите добиться успеха, сколько сил вы прилагаете для этого, сколькими навыками психологии управления бизнеса вы пользуетесь.
104.Келіссөздер жүргізу психологиясы.
Предпринимателями могут быть один человек или группа людей, объединенных в организацию разного уровня сложности. Внешние характеристики предпринимательской деятельности – это ее эффекты: претворение идей в деловые возможности; новые рабочие места, профессии, товары, продукты, услуги, потребности и ниши рынка.
Экономист В. И. Королев и другие специалисты называют такие особенные признаки предпринимательской деятельности: самостоятельность; независимость; принцип личной заинтересованности и ответственности; жесткие условия работы; новаторство; творческий поиск; конкурентная борьба; риск; инициатива снизу; умение увлечь людей; целеустремленность; энергичность; настойчивость; не заорганизованность; сметание рутины и мешающихся традиций; нетипичность действий в организации производственных процессов; конструирование новых структур в пространстве хозяйственных отношений; высокий уровень компетентности в технологиях, экономике, юриспруденции; продуктивное позитивное взаимодействие с людьми; эффективные прибыли и сбережения ресурсов за счет эвристичности мышления и уровня контроля над этапами производственной ситуации.
Человеку в деятельности такого рода свойственна предприимчивость: в новой хозяйственной ситуации человек своими смелыми, решительными, инициативными действиями обеспечивает новую выгоду и преимущества для удовлетворения потребностей. Предприимчивость связана со смекалкой, хитростью, ловкостью, гибкостью сознания, настойчивостью, находчивостью, готовностью к риску. Предприимчивости присущ утилитарный характер, так как ее эффект заключается в расширении хозяйственной деятельности, с принятием риска и ответственности на себя (возможности неудачи, опасности) за план и только мысленно предвидимые результаты.
Предпринимательское поведение, по описаниям Й. Шумпетера, это особый тип поведения, когда субъект делает не то, что другие и не так, как другие (в хозяйстве). Своеобразие выделенного типа заключается в огромном напряжении духовных сил, неавтоматических поступках, свободе от рутины, умении действовать в непривычных рамках, в отсутствии необходимых для принятия решений правил. Это поведение содержит догадку, чутье, способность видеть вещи в таком свете, который нельзя обосновать настоящим моментом, способность отделять существенное от несущественного, когда еще неизвестны принципы осуществления предприятия. Подготовка, знание дела, глубина ума, способность к логическому анализу здесь излишни. Главное – сила воли, реализм, игра воображения, духовная раскрепощенность, наличие энергии, объем которой выходит далеко за пределы потребностей трудовых будней.
Это качество своеобразное и в природе встречается очень редко. Мотивация поведения хозяйственных субъектов непроста.
Мотивы предпринимателей: своя империя, династия, простор, власть, желание борьбы, стремление к успеху ради успеха, величина прибыли безразлична, иначе это тип уже другого субъекта. Предпринимателей ведет радость творчества, отвага, избыток сил. Это – способ реализации себя в жизни. Таким образом, несмотря на кажущуюся импульсивность характера действий, последующий успех предпринимателя объясняется, возможно, такими психологическими механизмами, как-то: натренированность воображения, особенность хранения в памяти информации о ситуациях и опыте в своем деле, запас энергии для быстрого поступка, умение корригировать предстоящие ошибки, раскрепощенность, независимость, сила волеизъявления.
105.Байланыс қүралдары арқылы хат алмасу этикасы, қарым-қатынас мәдениеті. Іскер адам имиджі.
Бүгінгі күні байланыс құралдардың дамығаны сонша хат алмасу этикасы әдеттен шығып бара жатқаны сөзсіз. Дегенмен де өзін мәдениетті, оқыған санайтын кез-келген адамның ойын бір ауыз жазбаша жеткізе білуі маңызды екенін естен шығармағанымыз дұрыс. Сондықтан да бүгін хат, хабар жазу этикасына тоқталамыз. Ұялы телефоннан хабарлама жазғанда да қалай болса солай көше стилін пайдаланбай осы бір ережелерге назар аударыңыздар. Әсіресе бозбала мен бойжеткен арасындағы хабар алмасуда қажетіңізге жарар деген үміттеміз. Қандай мазмұндағы хат жазсаңыз да мына бір жалпы ережені сақтағаныңыз жөн: өз ойыңызды анық та қарапайым білдіріңіз, сол арқылы сіздің сәлем хатыңызды оқыған адамда жағымды пікір қалдырасыз.
Жазылған нәрсенің мәнін кетіретін тым әсерлі, жауыр болған сөздер мен жаттанды тіркестерден аулақ болыңыз. Бұл сіздің хатыңызды оқыған кісіні ығыр қылып жіберетінін ұмытпаңыз.
Сіздің хатыңыз оқыған кісінің құлағына жағымды болсын, сондықтан хат жазғанда сөздер мен сөз тіркестерін мұқият іріктеп қолданыңыз.
Келесі бір маңызды мәселе хат жазған да қолданылатын реңк (тон).
Егер хат туыстарыңыз, жақын достарыңыз бен таныстарыңызға арналса шын көңілден қарапайым, ешқандай әсіре қызыл сөзсіз жазылады. Сонымен қатар хат мазмұны логикалық жағынан жүйелі болғаны дұрыс, сонда ғана сіз өзіңіз айтқыңыз келген ойды толық бере аласыз.
Тілхат – бір нәрсе туралы қысқаша хабарлама. Әдетте олар қандай да бір шұғыл немесе маңызды хабарды жеткізу үшін жазылады. Кез-келген хат еркін ауыз екі сөйлеу тілінде жазылады. Ал кім де кім ауызша әңгімелесуде өзінің ойын дұрыс жеткізе алмайтын болса, ол кісіге ойын жазбаша жеткізу де қиынға түсері сөзсіз. Сондықтан тілхат, хат жазғанда өзіңізді сол кісімен жүзбе-жүз сөйлесіп отырғандай еркін ұстағаныңыз жөн.
Шақыру тілхаты – шақыру тілхатын немесе хабарламалар үй иесінің атынан жазылады. Шақырулардың мазмұны қысқа әрі қарапайым болады. Оның қағазының сапасы тәуір, ал форматы шағын болып келуі керек. Түскі, кешкі асқа немесе балға шақыру арнайы басылған қағаздарға жазылуы керек.
Ал той боларда, әсіресе қазіргі кезде, қонақты көбінесе үй иесі барып шақыруы немесе арнайы шақыру қағазын жіберуі тиіс. Қазіргі кезде қонақты бір апта бұрын шақырады, өйткені әркімнің алдағы уақытқа жоспарлап қойған әр түрлі жұмыстары болады. Бұрыннан таныс немесе жақын туыстарды болмаса, сыйлы қонақтарды телефонмен шақыру ыңғайсыз болады.
Кешірім сұрау хаты егер сіз біреуді ренжітіп, өкпелетіп алған жағдайда жазылады. Мұндай хатта барынша адал болып, шындықты айтқан жөн. Түрлі сылтау іздеп, өзіңді көпе-көрнеу ақтап алуға тырысу, әсіре қызыл жағыну орынсыз, ал шындықты мойындау кешірімге бір табан жақындата түсері сөзсіз. Ал егер жазықсыз кінәлі болып қалғанда болған істі көп әсерлемей рет ретімен жеткізу шындықтың аш