 |
|
Илья Ильич Мечников (1845-1916) 6 страница
ІІІ.Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Берілген кестені толтырыңдар.
| Зат пен энергияның алмасуы | Заттарда болатын өзгерістер | Клеткадағы АТФ-ң биологиялық ролі |
| 1.Дайындық кезеңі. 2.Оттексіз (анаэробты) 3.Оттекті (аэробты) |
2. Гликолиз дегеніміз не? Гликолиздің қандай сатыларын білесіңдер? Әрбір сатыға тән белгілерді жазыңдар.
3. Тыныс алу мен жану процесінің арасында қандай ұқсастықтар мен
айырмашылықтар бар? Түсініктеме беріңдер.
Энергетикалық тиімділігі жағынан бірдей бола тұрса да органикалық заттардың жану процесі мен тыныс алудың арасында айтарлықтай айырмашылықтар да бар. Олар төмендегідей:
1. Жану процесі жоғары температурада өтсе, клетканың тыныс алуы организмнің қалыпты температурасында (36,5—37˚С) өтеді.
2. Жану кезінде энергия жылу түрінде бөлініп шықса, биологиялық тотығуда макроэргиялық фосфорлы қосылыстар түрінде бөлініп, сол қосылыстарда жинақталады (АТФ және НАДФ-Н, ФАД-Н2 және т.б.).
3. Жану кезінде энергия бірден бөлініп шықса, ал биологиялық тотығуларда ол ұзын тізбекті бірізбен жүретін реакциялардың нәтижесінде біртіндеп (сатылап) аз мөлшерде бөлініп шығады.
4. Сулы ортада жану процесі жүрмейді, ал биологиялық тотығуға су өте қажет.
Сонымен, заттар оттекпен әрекеттескенде тыныс алу процесі жүріп, мол энергия бөлінеді. Ол энергия термодинамика заңына сәйкес бір түрден екінші түрге айналатынын физика пәнінен білесіңдер.
Клетканың тіршілік әрекетіне жұмсалатын энергияның негізгі көзі — глюкозаның тотығуы кезінде АТФ түрінде жинақталады.
Гликолиз процесі. Ферменттердің қатысымен глюкозаның тотыға отырып ыдырауын — гликолиз процесі дейді. Ол гректің “glycys” — тәтті, “lysіs” — ажырау деген сөзінен шыққан.
II. Tipi өсімдік жасушаларындағы плазмолиз бен деплазмолизді бақылау.
■ Мак,саты. Жасуша жарғақшасынын, өткізгіштік және плазмолиз бен деплаз-молиздін, болатынына көз жеткізу.
К$рал-жаб$ык,тар. Микроскоп, заттық шыны және жабын әйнек, натрий клоридінің (NaCl) 5% процентті ерітіндісі, айдалған су, сүзгі қағаз таспалары, гамызғыш, препараттық ине, тілгі, ақ қағаз парақтары, зат таситын тасыма табақ, жазуға арналғаы дәптер, пияз, элодея өсімдігінің бүтақшасы (жапырағы).
Жумыстың барысы. Жұмысты бірнеше нұсқа бойынша жүргізуге болады.
Микропрепараттарды элодеяның жапырағы немесе пияздың эпидермисінен дай-ыкдап олармен танысу.
1. Заттык, шынынын үстіне бір тамшы боялған су тамызындар. Пияздыц жүмсақ қабатынан кесіп алынған жүқа, мөлдір эпидермис қабықшасын сыдырып алып, оны заттык, шыныньщ үстіндегі боялған суға орналастырыңдар. Элодея өсімдігініқ жапырағынан кесіп алып, оны да заттық шынынын үстіндегі боялған суға жазып салыңдар. 2. Дайындалған препараттарды жабын әйнекпен жабыңдар да, алдымен аздап, одан біртіндеп үлкейтіп, микроскоп арқьілы қараңдар. 3. Пияз эпидермисінің немесе элодея жапырағьшың 3—4 жасушасынын, суретін салыңдар.
Бақылаудың қорытындыларын мынадай кестеге жазып көрсетіңдер
| Бақылайтыи заттар | Мына заттардың әсерінен не байқалады? | |||
| Боялған су | 5%тік NaCl ерітіндісі | Айдалған су | Бақылаудың нәтижесін қорытындььчау | |
| 1. Пияз эпидермисі жасуша-ларының микропрепараты 2. Элодея жапырағы жасу-шаларының микропрепараты |
Мына сүрақтарға жауап беріңдер:
*■ 1. Плазмолиз және деплазмолиз қүбылыстарын байқау кезінде жасуша қабықшасының және онын Ішкі қабатынық (плазмалық жарғақиіа) қандай қызметтерін байқадыңдар? 2. Химия және басқа пәкдерден алған білімге сүйене Отырып, цитоплазманың не себептен ерітіндіден суды жоғалтатынына түсінік беріңдер. 3. Қойылған сұрақтарға жауап бере отырып, қорытындыланлар.
; қүрамы жасушаның буферлік ерітіндінін кыш-
10-сынып
Cабақтың тақырыбы. Лимон қышқылы айналымының сатылары.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды лимон қышқылы айналымының сатыларымен таныстыру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа,ғылымқұштарлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, сызбанұсқа,портреттер
Сабақтың пәнаралық байланысы: химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау, кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру
VІ Бағалау.
І. Амандасу,сабаққа әзірлеу,сабақ мақсатымен таныстыру.
ІІПируваттың өзгеруі Лимон қышқылы айналымына даярлық.Лимон қышқылының айналымына даярлық пируват молекуласының өзгеруінен басталады. Атап айтқанда, пируват көміртектің (3С) бір атомын СО2 түрінде жоғалтатыны 3-сызбанұсқада бейнеленген. Осы кезде кофермент “А” пируватының қалған екі көміртек ацетил тобын қосып алады да, лимон қышқылы айналымының алғашқы сатысына өтеді. НАД+ пируват пен кофермент А-дан 2Н-ты қосып алып, НАД - Н + Н+-ке айналады. Реакция нәтижесінде түзілген ацетил К0А лимон қышқылының сатысына өтеді де, лимон қышқылы айналымына даярлық аяқталады (3-сызбанұсқа). Даярлық аяқталғаннан соң, лимон қышқылының айналым реакциясы басталады. Ол реакция сағат тілінің бағытымен жүреді. Реакцияға бастапқы зат ретінде ацетил К0А қатысады. Ол өзіндегі екі көміртекті ацетил тобын төрт көміртекті қосылыс — қымыздық сірке қышқылына беріп, алты көміртекті қосылыс — лимон қышқылына айналады Бұл реакция ферменттердің жәрдемімен үздіксіз жүріп отыратын күрделі процесс. Лимон қышқылы көріп отырғанымыздай екі көміртек атомын СО2 түрінде бөліп шығарады да, қалған төрт көміртек атомынан жаңа қымыздық сірке молекуласы түзіліп отырады. Лимон қышқылының айналымын 1930 жылдары ағылшын биохимигі Г.Кребс ашты. Сондықтан бұл процесс Г.Кребстің атымен аталды. Осы еңбегі үшін Г.Кребс 1953 жылы Нобель сыйлығының лауреаты атағын алды. Қорытып айтқанда, лимон қышқылы айналымының нәтижелері мынандай:
1. Біз тыныс алу мүшелеріміз арқылы СО2 өнімдерін бөліп шығарамыз. Ол өнімдер пируват молекуласы реакцияға түскен кезде пайда болады.
2. Сутек атомдары лимон қышқылдарының айналымының әрбір сатысында ыдырайды да, олар электрондардың акцепторларына (қабылдаушы) беріледі. Осы уақытта НАД+ және ФАД түзіледі. Бұлар қайтадан сутек атомдарын қосып алып, НАД-Н+Н+ және ФАД-Н2-ге айналады.
3. Лимон қышқылының әр айналымында АТФ-тың бір молекуласы синтезделеді.
4. Лимон қышқылының айналымы мынадай жалпы теңдеумен қорытылады:
а) қымыздық сірке қышқылы Ацетил К0ААДФ + ФН3НАД - Н+ФАД;
ә) реакция нәтижесінде мынадай заттар түзіледі: қымыздық сірке қышқылы +2СО2 + К0А + АТФ + 3НАД - Н + 3Н+ + ФАД - Н2.
56-сурет. Лимон қышқылының айналымы.
Н+ қоймасын толтыру. Электрондар тасымалдау тізбегі. Реакцияның бастапқы заты ретінде алынған глюкоза ферменттердің жәрдемімен толық ыдырайды (глюкозаның оттекті ыдырауын еске түсіріңдер). Осы кезде бөлінген энергия АТФ синтезіне қатысқанымен, оның негізгі бөлігі электрондармен толықтырылған тасымалдаушы молекулалар НАД - Н + Н+ және ФАД - Н2 түрінде жинақталады. Бұл молекулалар гликолиз бен лимон қышқылы айналымының өнімі екенін өткен сабақтан білесіңдер. Тасымалдаушы молекулалар 57-суреттен көріп отырғанымыздай сутектің атомдарын электрондар тасымалдау тізбегіне береді де, қайтадан сутектің жаңа атомдарын тасымалдауға дайын тұрады. Бұл процесс үздіксіз жүріп жатады. Сутек атомдары митохондрияның ішкі мембранасына өтіп, ферменттердің әсерінен тотығып электрондарын жоғалтады: Н+-Н0—
Бұл тотығудың нәтижесінде пайда болған сутектің электрондары мен катиондарын Н+-ті тасымалдайтын молекулалар қосып алып мембрананың ішкі жағына өткізеді (57-сурет). Олар сол жерде оттекпен қосылады (митохондрияға молекула күйіндегі оттек сыртқы ортадан үздіксіз келіп тұрады):2О2—-О2—4
Митохондрияның сыртқы мембранасына Н+, ал ішкі жағына теріс зарядты бөлшектер, яғни аниондар жинақталады. Демек, мембрананың сыртқы және ішкі жағында қарама-қарсы зарядталған бөлшектердің саны арта түседі. Олардың санының артуына байланысты арасындағы потенциал айырмашылығы да артады.
56-сурет. Лимон қышқылының айналымы
Мембрананың кейбір жерлерінде АТФ-ті синтездейтін фермент молекулалары орналасқан. Ол ферменттің молекуласында Н+ катиондары өте алатын каналдар болады. Мембрананың сыртындағы катиондардың Н+ потенциал айырмашылығы шамадан тыс көбейіп кетеді. Осы уақытта электр өрісінің күшімен оң зарядталған бөлшектер Н+ АДФ ферменттерінің каналдары арқылы мембрананың ішкі жағына өтеді де, оттекпен әрекеттеседі, нәтижесінде су молекуласы түзіледі: 4Н+ + О22Н2О
Электрон тасымалдаушы тізбек мембрананың ішкі қабатында, ал Н+ қойма (акцептор) ішкі және сыртқы мембраналар арасында болады. Н+ иондарының қоймаға толуына байланысты энергия жинақталып, АТФ синтезіне жұмсалады. Мысалы, 57-суретте бейнеленгендей мембрананың түтікшелері арқылы сырттан іш жағына Н+ иондары өтеді. Олардың энергиясы АДФ пен Фн-тың қосылуына жұмсалады. Бұл реакцияның нәтижесінде АТФ молекуласы синтезделеді. Осы жолмен АТФ синтезделген сайын Н+ қоймасында жиналған энергия азая береді. НАД - Н және ФАД - Н2-дан электрон тасымалдау тізбегі арқылы келген электрондардың есебінен қойма үнемі Н+ ионымен толықтырылып, жұмсалған энергия өз қалпына келеді.
ІІІ. Сызба карточкалармен талдау жұмыстары.
ІV.§ 23
10-сынып
Cабақтытың тақырыбы. Фотосинтез
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды өсімдік клеткаларындағы пластикалық және энергетикалық алмасулардың ерекшеліктері мен таныстыру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа,ғылымқұштарлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, сызбанұсқа,портреттер
Сабақтың пәнаралық байланысы: химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау, кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру
VІ Бағалау.
І. Амандасу,сабаққа әзірлеу,сабақ мақсатымен таныстыру.
§ 24.. Хлоропласт және оның фотосинтез процесіндегі рөлі. Хлоропласт эукариот клеткалардың, соның ішінде, жасыл өсімдіктердің негізгі органоиды екенін білесіңдер. Хлоропласт — шар пішінді болып келеді, оның диаметрі 10 мкм-ден аспайды. Хлоропластың құрамында жасыл түсті пигмент — хлорофилл болады. Хлорофилдер көк және қызыл сәулелерді сіңіріп, жасыл түсті шағылыстырады. Ол сәуле хлоропласт клеткасын жасыл етіп көрсетеді. Хлоропластарда хлорофилдерден басқа сары, қоңыр, қызғылт сары болып келетін каротиноидтар да бар. Бұл пигменттер ұзындығы басқа толқындағы сәулелерді шағылыстырып, өз энергиясын хлорофилдерге береді де фотосинтездің жүрісін тездетеді. Каротиноидтар жасыл түсті хлорофилдермен бүркенгендіктен көрінбейді. Бірақ күзде хлорофилдер ыдырағанда олар жарқырап көрінеді. Сондықтан жапырақтардың түсі күзде сары, сары қоңыр, қызғылт және т.б. болып келеді.Хлоропласт — қос мембраналы органоид. Ол сыртқы және ішкі мембранадан тұрады . Ішкі мембранада жалпақ тақташалар болады, оны тилакоид деп атайды. Осы тилакоидтардың жиынтығын граналар дейді. Граналарда қойған тиын сияқты тақташалардан (тилакоидтардан) тұрады . Тақташалар өзара бір-бірімен саңыраулар арқылы байланысады. Фотосинтезге қатысатын кейбір молекулалар мен пигменттер хлоропластағы фотосинтетикалық қабықшаны құрастыруға қатысады. Ол қабықшаларды строма немесе хлоропластың негізгі заты қоршап тұрады. Строма — өзі хлоропласт пен клетканың цитоплазмасын бөлетін қабықша фотосинтез процесіне қажетті барлық құрылымдар орналасқан.Фотосинтез процесі клеткадағы барлық хлоропластарда жүрмейді. Оның негізгі құрылымы граналарда жүреді. Граналар бірінің үстіне бірін жинап.Фотосинтез процесі кезінде АДФ-азаның рөлі зор. АДФ-аза — фотосинтездің жарық фазасында АТФ синтезіне “Н” қоймасындағы энергияны пайдаланатын ферменттер. Автотрофты және гетеротрофты клеткалар. Табиғаттағы барлық клеткалар екі топқа бөлінеді. Клеткалардың бірінші тобына бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездей алмайтын, дайын күйіндегі энергиясы мол қоректік заттарды тікелей қабылдайтын клеткалар жатады. Оларды гетеротрофтар дейді. Гетеротрофтарға адамның, бүкіл жануарлардың, көптеген микроорганизмдердің және хлорофилсіз саңырауқұлақтардың клеткалары жатады.Хлорофилі бар өсімдік клеткаларының тірі табиғат үшін маңызы өте зор. Себебі онда өзіне тән ерекше процестер жүреді. Сол процестердің бірі ғылымда фотосинтез деген атпен белгілі. Фотосинтез дегеніміз — күн сәулесі энергиясын химиялық байланыстар энергиясына айналдыратын күрделі механизмді процесс. Демек, хлорофилі бар өсімдік клеткалары күн сәулесі энергиясын пайдаланып, бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездейді. Ондай клеткаларды автотрофтар деп атайды. Фотосинтез процесінің жиынтық теңдеуі былай өрнектеледі: 6СО2 + 6Н2О = С6Н12О6 + 6О2Фотосинтездің жарықта жүретін фазасы. Күн энергиясының әсерінен хлоропласт клеткаларында фотосинтездің механизмін түсіндіретін бірнеше күрделі реакциялар жүреді. Сол реакциялардың қатарына АТФ синтезі, су фотолизі және т.б. Аденозинтрифосфат АТФ. Гликолиздің оттекті және оттексіз ыдырауы кезінде және лимон қышқылының әрбір айналымында макроэргиялық қосылыс — АТФ молекуласының түзілетінін білесіңдер. АТФ энергиясы клетканың қозғалысына, белок молекуласының синтезделуі мен тасымалдануына, артық заттардың клеткадан шығарылуына, яғни зат алмасудың үздіксіз жүруіне жұмсалады. Күн энергиясының АТФ түрінде химиялық байланыс энергиясына айналуында фотосинтез процесінің рөлі зор. Оны мына сызбанұсқадан байқауға болады:
Фотосинтез
Күн энергиясы АТФ Органикалық заттар
тыныс алу
Өсу, даму, қимылдау, т.б.
Фотосинтез кезінде өсімдіктер күн энергиясын органикалық заттардың құрамында сақтайды. Ал тыныс алғанда қоректік заттардың молекуласы ыдырап, ондағы энергия босап шығады. Бұл құбылыстар АТФ-тің синтезіне қажетті энергияны беретіндігі 60-суретте бейнеленген. АТФ синтезі гликолиз және лимон қышқылының айналымында синтезделеді дедік. Сонымен қатар, АТФ-тің негізгі бөлігі химио-осмос процесі кезінде түзіледі. Химио-осмос процесі хлоропластарда фотосинтез кезінде және митохондрияларда клетка тыныс алғанда жүреді. Химио-осмос процесі хлоропластар мен митохондрияның мембраналарында жүзеге асырылады. Енді біз түсінікті болу үшін бұл процесті екі кезеңге бөліп, қарапайым сызбанұсқа түрінде сипаттама берейік (60-сурет). 1-кезең — энергияның жиналуы. 2-кезең — жиналған энергияны АТФ синтезіне пайдалану. Химио-осмос кезінде қолданылатын энергияның рөлін электр заряды бар бөлшектер атқарады. Берілген сызбанұсқадан көріп отырғанымыздай зарядталған бөлшектер бірін-бірін тартады. Егер осы бөлшектердің қосылуына кедергі жасалса электрохимиялық энергия жиналады
ІІІ.Сұрақтар мен тапсырмалар ІV.§ 23
V. 1.кесте толтыру.
2.Гликолиз дегеніміз не? Қандай сатылардан тұрады?
3. тыныс алу мен жанудың қандай ұқсастықтармен айырмашылықтар бар?
59-сурет. Фотосинтез процесінің жүру жолдары
жатады.
(60-сурет, 1).
Иондардың арасындағы кедергілерді жойса, электрохимиялық энергия жұмсалады (58-сурет, 2).
Берілген сызбанұсқаның негізінде химио-осмос процесі кезінде электрохимиялық энергияның жинақталу тәсілімен таныстыңдар. Ол энергия АТФ синтезіне жұмсалады.
Енді 61-сурет бойынша АТФ молекуласының синтезделу механизмімен танысайық. Хлоропластарда кедергінің рөлін ішкі мембраналар атқарады. 61-суретте бейнеленгендей тасымалдаушы молекулалар электрондарды мембрананың сыртына жинақтайды да, олардың Н+ ионымен қосылуына кедергі жасайды. Осыған қарамастан, ішкі мембранадағы Н+-тің потенциал айырымы артқанда АДФ-аза ферментінің саңылаулары арқылы Н+ ионы өтеді. Бұл кезде Н+ ионының энергиясын пайдаланып, АДФ бір фосфатты қосып алады да АТФ молекуласы синтезделеді, яғни мынадай реакция жүреді:
АДФ - аза
АДФ + Фн - АТФ
АТФ молекуласының синтезделуінің осы жолы 1960 жылдары химио-осмос процесі деп аталған.
Қорыта айтқанда, АТФ организм тіршілігі үшін қажетті энергияның орталығы.
Митохондриялар мен хлоропластардың негізгі қызметтері — сутек атомын Н+ ионы мен электрондарға ыдырату арқылы Н+ қоймасын толтыру. Мұндай қызметтер атқару үшін хлоропластар энергияны күн сәулесінен, ал митохондриялар қоректік заттардан алатындығына көз жеткіздіңдер.
61-суретте АТФ молекуласының синтезделу механизмі бейнеленген.
Су фотолизі. Фотосинтез — көп сатылы күрделі процесс. Оның негізгі қызметтерінің бірі — фотонның (жарық энергиясы) электрондарын электрон тасымалдайтын қатарлар арқылы бір тасымалдағыштан екіншісіне өтуін қамтамасыз ету. Фотосинтез процесінде хлорофилл басты рөл атқарады. 60-суретте бейнеленгендей фотон хлорофилл пигментіне түседі. Бұл кезде энергияны сіңіріп алған электрондар орбитасын тастап, бір тасымалдағыштан екіншісіне электрон тасымалдаушы қатарлар арқылы өтеді. Одан кейін өзі сияқты бос электронмен және стромадағы судың сутек ионымен Н+ қосылады (cудың кейбір молекулалары Н+ және ОН- иондарына ыдыраған күйде болады).
Қос электрон және сутек ионы сутекті тасымалдайтын молекуламен қосылады да НАДФ - Н-қа айналады. Сутекті тасымалдаушы молекулаға НАДФ+ (никотинамиддинуклеотидфосфат) жатады. Бұл процестің реакция теңдеуі мынадай:
2e + Н+ + НАДФ+ = НАДФ - Н
Бұл процесс фотосинтездік қабықшаның сыртқы бетінде жүреді де НАДФ - Н стромаға өтеді. Сонымен НАДФ - Н хлорофилл молекуласының жоғалтқан энергиясы мен электрондардың есебінен түзіледі. Ал хлорофилл молекуласы жоғалтқан электрондарын жарықтың әсерінен судың ыдырауы кезінде, яғни сутек атомдарының электрондар мен Н+ ионына дейін ажырауы есебінен толықтырады. Мысалы,
2Н2О – 4e + 4Н+ + О2
Бұл реакция — су электролизіне ұқсас жарық энергиясының әсерінен ыдыраған су фотолизі. Жарық энергиясының әсерінен су молекуласының ыдырап, оттектің молекула түрінде атмосфераға бөлінуін алғаш рет 1939 жылы Роберт Хилл дәлелдеді. Сондықтан Хилл реакциясы деп аталады.
Демек, фотосинтез процесінің әлемдегі тіршілік үшін маңызы мәңгілік, себебі бүкіл тіршілік иелері оттекпен тыныс алады.
Қорыта айтқанда, фотосинтездің жарықта жүретін реакцияларының нәтижелері мынадай: а) АТФ синтезі; ә) НАДФ - Н-тың түзілуі; б) су фотолизі.
Биология 10-сынып
Cабақтытың тақырыбы. Фотосинтез.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды өсімдік жасушасындағы зат алмасу процестерімен таныстыру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба «фотосинтез», Сызбанұсқа
Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,,трек-сызбамен түсіндіру. кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру
ІІ. Фотосинтез-күн сәулесі энергиясын химялық байланыстар энергиясына айналдыратын пр-с.
Автотрофты- күн сәулесін пайдаланып, бейорганикалық заттардан органикалық заттар синтездейді. Р.т
6СО2+ 6Н2О → С6 Н12О6+6О2↑
Тынысалу –кезінде соңғы өнімСО2 ,Н2О ж\е бос Э-бөледі.бұл ф\с қажет заттар. Пластиттердің барлығы стома деген ақуызды заттан тұрады.
Хлоропласт құрылысы: көк,қызыл түстерді жұтып, жасылды шағылыс тырады.сол себепті жапырақ жасыл болады. Онда сары ,қоңыр, қызғылт түсті каротиноидтар болады. Күзде күн азайғанда ол көбейеді. Хлорофил граналарда орналасады. Граналар күміс ақша сияқты тақташалардан тұрады. тақташа шұқырықтармен байланысады. ф\с осыда жүреді.
Күн сәулесінің әсерінен хлоропластарда АТФ синтезі мен су фотолизі жүреді.
Су фотолизі-жарық эн-ң электрондарды электрон тасымалдайтын қатарлар арқылы 1-еуінен 2-шісіне өтеді. Жарық сіңіргенде 1электрон бөледі,осы электрон бос электрондармен және стромадағы судың Н+ қос-ды. 2 электрон және Н+ сутегін тасымалдаушы мол-мен қос-ды. НАДФ∙Н –қа айналады.
Сутегі тас-шы НАДФ+ 2е + Н++ НАДФ+ ∙Н2 2 Н2О→4е +4Н++О2↑
Күннің ә»серінен АТФ синтезі, НАДФ∙Н түзілуі, су фотолизі жүреді.
ІІІ.Бекіту. Сұрақтар беріліеді.
ІV. Үйге§15. оқу.
V. тест жұмыстары.
ФОТОСИНТЕЗ
Фотосинтез - өсімдіктің күн жарығының энергиясын пайдаланып судан жөне көмірқышқыл газынан органикалық зат-ты (қоректі) түзуі. Фотосинтез - жапырак, жасушасының ерекше құрылысы -құрамында хлорофилі (жарық энергиясын сіңіруге қабілетті жасыл пигмент) бар хлоропласта жүреді. Осы энергияны қолда-нып, өсімдіктер су жөне көмірқышқылы-ның молекуласынан глюкозаны синтездейді. Глюкоза - өсімдікке қажетті негізгі энергия көзі болатын қант. Осы реакция нөтижесінде өсімдік атмосфераға бөліп тұратын оттегі түзіледі. Жапырақ-тың құрылысы фотосинтездің жүруіне ерекше бейімделген: жапырақ тақта-сының беті жарықтың көп бөлігін сіңіреді, лептесік оның төменгі бетінде жапырақ ұлпасы мен ауа арасында еркін газ алма-суды қамтамасыз етеді, ал жүйкенің қою торшасы жапыраққа суды жеткізіп, одан өсімдіктің басқа бөліктеріне фотосинтез өнімдерін