 |
|
Илья Ильич Мечников (1845-1916) 7 страница
10 кл.
Cабақтытың тақырыбы. Фотосинтезің қараңқыдағы фазасы.Химосинтез.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды фотосинтезің қараңқыдағы фазасы.Химосинтез процесі туралы түсініктер беру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Жаңа сабақ
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба «фотосинтез», Сызбанұсқа
Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,,трек-сызбамен түсіндіру. кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру.
нуклеин кышқылдарының жөне т.б. синтезіне жұмсалады. Бұдан кейінгі реакцияларда көміртек оксиді (СО2) негізгі рөлді аткарады. Хлоропласта СО2-ні бес көміртекіі (С5) көмірсумен ферменттің жәрдемімен көміртек атомын тұту реакциясы жүреді. Реакцияның бастапкы заты ретінде пентоза (С5), СО2, энергиялы қосылыстар — АТФ ж\е НАДФ • Н қатысады. Осы реакцияның жиынтық тендеуі мынадай:
С5 + СО2 + 2АТФ + 2НАДФН -> 2С3 + 2АДФ+2Фн + 2НАДФ-
Бесбұрышты Үш көміртекті
кант
Реакцияньщ бастапқы заты ретінде бес көміртекті көмірсу катыс-са, нөтижесінде үш көміртекті (С3) косылыс түзіледі. Үш көміртекті косылыс кайтадан жаңа бес көміртекті көмірсуға айналып отыратындығын реакция тендеуінен көруге болады. Бес көміртекті көмірсу кайтадан СО2-ні косып алып, үш көміртекті косылыскд (С3) айнальш отыратындыктан, көміртекті түту үзілмейтін цикл. Оны С3 цикл немесе Калвин циклі деп атайды. Бұл циклді ашқаны үшін 1961 жылы америкалық биохимик М.Калвинге Нобель сыйлығы берілді.
Қаранғы фазада молекуласыньщ құрамында алты атом көміртек бар глюкоза түзілу үшін Калвин циклі алты рет кайталануы к\к. Фотосинтездің қараңғы фазасында реакцияның бастапкы заты ретінде СО2 катысса реакцияның соңында энергиясы мол органикалық заттар — моносахаридтер, дисахаридтер және полисахаридтер синтезделеді. Реакциянын бастапқы заты ретінде сутек атомы НАДФ • Н-тан алынады.
Реакция тендеуі:
6CO.+ 24H↔ С6Н12О6+6Н2О глюкоза (моносахарид)
Дисахарид С12Н22О11 Полисахарид (С6Н10О5)л
Көмірсудын түзілуіне АТФ энергиясы жұмсалатындықтан, бүл процесс қараңгы фаза деп аталады.
Хемосинтез. Оларға бактериялар жатады.
Хемосинтез грекше «сһетеіа» — химия жене «synthesis» — қосылыс деген мағынаны білдіреді. Хемосинтездің фотосинтезден айырма-шылығы — мүнда бейорганикалық заттардың тотығуы кезінде түзілетін энергия пайдаланылады. Химиялык реакциялардың тотығуы кезіндегі энергияны пайдаланып, бейорганикалық заттардан органика-лык заттарды синтездеу кабілеті бар ферменттік реакцияларды хемосинтез деп атайды. Бүл процесті орыс микробиологі С.Н.Виноградский ашқан.
Хемосинтез де фотосинтез сияқты энергияны түрлендіреді. Хемосинтез процесіне тікелей қатысатын бактерияларға мыналар жатады: күкірт, нитрит, нитрат, темір, марганец пен көмір оксидін пайдаланатын бактериялар. Мысалы, азотфиксациялаушы жөне нитрификациялаушы бактериялар. Бұл бактериялардың бір тобы энергияны аммиактың азотты кышқылына тотығу реакциясынан алса, олардың екінші тобы азоттың азот кышқылына дейін тотығуы кезінде бөлініп шығатын энергияны пайдаланады. Реакция теңдеулері мынадай:
2NH3+3O2→ -2HNO2+2H2O
2HNO2+2O2→2HNO3.
Хемосинтез процесі кезінде темір бактериялары мен күкіртті бактериялардың да алатын орны ерекше. Реакция теңдеуі:
4FeO + ЗО2→ 2Fe,O3
H2S + 2О2 = H2SO4
Хемосинтездеуші бактериялардың шаруашылық салаларьгадағы маңызы зор. Мысалы, күкіртті бактериялар тоғандагы суларды күкірт қосылыстарынан тазартады, нитритті жөне нитратты бактериялар топырак шірігенде бөлінетін аммиактың азотын түтып калады. Темір бактериялары теңіздегі кендердің жөне жер бетіндегі темірдің қалыптасуына катысады.
ІІІ кесте толтыру.№4.
ІV. Үйге § 27 оқу.
V. тест.
1. Өсімдіктер клеткаларындағы энергия алмасу қандай процестермен байланысты? а) хемосинтез; э) фотосинтез; б) ашу процесі; в) фотолиз.
2. Фотосинтездің жарықтағы жүретін фазасына қандай энергия жұмсалады?
а) АТФ; ә) фотон; б) НАДФ - Н; в) АДФ.
3. Қандай процестер кезінде АТФ молекуласы түзіледі?
а) гликолиз процестері ; ә) хемосинтез; б) фотосинтез; в) биосинтез.
4. Фотосинтездің қараңғы фазасының жүруіне қандай энергия жұмсалады?
а) фотон; ә) АТФ; б) НАДФ - Н; в) АДФ.
5. Фотосинтез процесі қандай органоидтарда жүреді?
а) эндоплазмалық тор; б) митохондрия; ә) хлоропласт; в)лейкопласт.
6. Қандай оргоноидтарда тыныс алу процесі жүреді?
а) рибосома; э) митохондрия; б) лизосома; в) Гольджи аппараты.
7. Фотосинтездің жарықта жүретін фазасында қандай реакция жүреді?
а) ФАД - Н2 түзілуі; б) НАДФ - Н-тың түзілуі.
ә) глюкозаның түзілуі в) су фотолизі.
8. Фотосинтездің қараңғы фазасында қандай заттар синтезделеді?
а) глюкоза; ә) белок; б) дисахарид; в) май.
Биология 10 кл.
Cабақтытың тақырыбы. Пластикалық алмасу.Нәруыз биосинтезі.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды фотосинтезің қараңқыдағы фазасы.Химосинтез процесі туралы түсініктер беру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба «фотосинтез», Сызбанұсқа
Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,,трек-сызбамен түсіндіру. кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру.
VІ.Бағалау
І, Амандасу,түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.
ІІ.ДНҚ коды. ДНК мол-да синтезделуге тиістінәруыздың құрлымы туралы ақпарат жазылады. Аминқышқылын анықтайтын «генетикалық тіл» үш нуклеотидтен,үшөрімнен тұрады. РНҚдағы У-У-У үшөрімге финилаланин аминқыш.сай келеді.
ДНҚ –А-А-А - А-А-А
У-У-У- У-У-У РНҚ- дағы ал, РНҚдағы ситезделген ФЕН-ФЕН амин.қыш.
20 аминқышқылына- сәйкес келетін 64 үйлесімділіктің 61 ғана аминқышқылын кодтай алады.Генетикалық кодтың кестесі
| Амннқышқылдары | Кодталатын үшөрімдер - кодтар |
| Алании Аргинин Аспарагин Аспарагин қышкылы Валин Гистидин Глицин Глутамин Глутамин қышқылы Изолейцин Лейцин Лизин Метиоиии Пролин Серии Тирозин Треонин Триптофан Фенилаланин Цистеин | ГЦУ ГЦЦ ГЦА ГЦГ ЦГУ ЦГЦ ЦГА ЦГГ АГА АГГ ААУ ААЦ ГАУ ГАЦ ГУУ ГУЦ ГУА ГУГ ЦАУ ЦАЦ ГГУ ГГЦ ГГА ГГГ ЦАА ЦАГ ГАА ГАГ АУУ АУЦ АУА ЦУУ ЦУЦ ЦУА ЦУГ УУА УУГ ААА ААГ АУГ ЦЦУ ЦЦЦ ЦЦА ЦЦГ УЦУ УЦЦ УЦА УЦГ АГУ АГЦУАУ УАЦ АЦУ АЦЦ АЦА АЦГ УГГ УУУ УУЦ УГУ УГЦ |
| Тыныс белғілері | УГА УАГ УАА |
Генетикалық кодтың негізгі касиеті мынада: синтезделуге тиісті нөруыздың құрылымы туралы акпаратты ДНҚ ген түрінде береді. Оны аРНҚ жазылып алып, соның негізінде рибосома органоидінде нәруыз молекуласы синтезделеді:
ДНҚ->аРНҚ ->нәруыз.
нәруыз молекуласының кұрылымы туралы ақпараты бар ДНҚ-нын шағын бөлігін ген деп атайды.
ДНҚ- мол-ғы жасушаға қажетті нәуыздардың құрлымын анықтайтын тұқымын анықтайтын тұқым қуалайтын ақпаратты коддейді.
Транскрипция а РНК синтезге тиісті нәруыздың мол-ң құрлымы туралы ақпаратты ДНҚ-дан жазып алады. Нуклеотидтердің артық бөлігі бөлініп қалады. Оны интрондеп атайды алқалған бөлігі бір-бірімен жалғасады оны экзондейді осы принциппен а РНК мол-ң ядрода синтезделуін сплайсингдеп атайды.
ІІІ. №2,3.тапсырманы толтыру.
ІV. Үйге § 28 оқу.
V. 1.Фотосинтездің қараңғылық фазасында қандай химиялық процестер жүзеге асады?
2.Химосинтез тырып түсіндір.дегеніміз не,химосинтездің жүруін реакция теңдеумен жаз.
Биология 10 кл.
Cабақтытың тақырыбы. Нәруыздың рибосомада синтезделуі.
Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды нәруыздың рибосомада синтезделуі.
туралы түсініктер беру.
2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру
қабілетін дамыту.
3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба Сызбанұсқа
Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.
Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,,трек-сызбамен түсіндіру. кесте толтыру. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексеру.
VІ.Бағалау
І, Амандасу,түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.
ІІ.1.Матрицалық синтез. Бір заттың нақты көшірмесі.Биосинтез реакциясына мономер бунақтары дәл белгі жүйемен өзара байланысады.Полимерлерді синтездеуге қатысатын кодондар мен амин\қ бір-бірімен сәйкес келсе, мономер бунақтары полимер тізбегі қалыптан шығарылады.-бұл матрица механизмі «трансляция»
2. «трансляция»-көшіру. Бұл 3 сатыдан тұрады. 1. Полипептеттік тізбектің түзіле бастауы(инициация)
2. аРНҚ-ң кодоны мен т РНҚ-ң антикодон-ң сәйкес келіп пептидтік тізбектің ұзаруы (элонгация).
3. пептидтік биосинтездің аяқталуы (терминация).
Прокариодтоарда биосинтез рибосома бетіндегі кодон АГУ мен аРНҚ антикодон-ң бай-н бас-ды. аРНҚ-ң жіпшесі рибосомаларда орналасқан . 67-суретте рибосомада аРНҚ-ң жіп тәрізді мол-ң сол жақ ұшынан кіріп,бірнеше А оңға қарай бірінен соң бірі жылжи береді. 1 нәруызға бірнеше рибосома қатысады оны полирибосомадейді. Ферменттердің жәрдемімен т РНҚ «Е» бөлігіндегі антикодонға сәйкес келетін аминкышкылдарын жабыстырып алып, синтез жүріп жаткан жерге, яғни рибосомаға келеді. Бұл — нәруыз биосинтезінін бірінші сатысы (инициация)
Егер тРНҚ-ның антикодоны аРНҚ-ның кодонына сәйкес келсе, онда рибосоманың үлкен бөлігіне аминқышқылын тастайды. Осындай принциппен дипептид, трипептид ж\е т.б. тізбектер түзіле береді. Босаған тРНҚ гиалоплазмаға жаңа аминкышкылын алып келуге бет алады. Ал рибосома аРНҚ-ны бойлай бір үйлесімнен екінші үйлесімге бірте-бірте қадамдап жылжи береді. Сөйтіп, аРНҚ-да жазылған нәруыз құрылымы туралы ақпарат бойынша аминкышқылдары үздіксіз тасымалданады. аРНҚ-ның кодонына тРНҚ-ның антикодоны сәйкес келгенде, тРНҚ-ньщ әкелген аминкышкылы полипептидке қосылып тізбек ұзарады
Мысалы, триптофан аминкышкылын тасымалдайтын тРНҚ-ныц антикодоны А—Ц—Ц аРНҚ-дағы У—Г—Г кодонына ферменттердің жәрдемімен өзара байланысады. А). Бүл — нәруыз биосинтезінін екінші сатысы (элонгация). тРНҚ-нын антикодоны мен аРНҚ-ның кодонының сөйкес келуі ДНҚ берген акпараттың ішінде триптофан аминкьшікылы бар деген сөз. Осыдан кейін тРНК-ньщ альш келген аминкышкылын ферменттердің жәрдемімен рибосома бетіне тастап, өзі босайды. Сонынан тРНҚ рибосомадан шығып, аминқышкылының басқа молекуласын тасымалдауға кетеді. Осы кезде рибосомага тРНҚ баска аминкышкылын әкеледі. О
69-сурет. Антикодоннын кодонмен байланысып, аминкышқылдарынын
есебІнен тізбектік ұзаруы: А — биосинтездің екінші сатысы;
Ә — тізбекке антикодонның беріліп
тРНҚ-ның босап шығуы
аминкышкылының орньш басады. Осындай төсілмен рибосомадағы тізбектер үзара береді. Бүл процесс кезектесіп аРНҚ-ның аялдау белгісіне — «УАА, УАГ, УГА-ға» жеткенге дейін жүре береді. Рибо-сомалар аРНҚ-ның оң жақ ұшына жеткенде полипептид матрицадан үзіледі Бұдан кейін нөруыз биосинтезіне катыскан барлық молекулалар ажырап, ыдырап кетеді. Нәруыздың бірінші құрылымы синтезделеді. Реакцияның соңында оның табиғи үшінші реттік құрылымына, яғни оралымға айналады. Бүл — нөруыз биосинтезінің үшінші сатысы болып есептеледі Синтез аякталғаннан кейін нөруыз рибосомадан аударылып, эндо-плазмалык тордың куысына түседі. Оның куысы аркылы жасупіаның кай жеріне нөруыз керек болса, сол жерге тасымалданады. Нөруыз молекуласының синтезі үнемі осындай жолмен трансляцияланады.
Биосинтез реакцияларының реттелуі транскрипция мен трансляция әрекеттерінің бірін-бірі толыктыруының нөтижесі болып табылады.
ІV. Үйге § 29 оқу.
V. 1. ДНҚ-ның аРНҚ-ға көшіріліп жазылу процесі қалай аталады? Ол қандай ферменттердің жәрдемімен жүзеге асырылады?
а) трансляция; ә) транскрипция;, 6t) рибозим; в) фосфотаза. ,2. Белок молекуласының құрылымы туралы ақпаратты ДНҚ қандай тәсілмен береді? а)кодон; ә) антикодон; б)ген; в)антидене.
11. Белок молекуласының синтезіне аминқышқылын қандай молекула тасымалдайды?
1. Фотосинтездщ караңғы фазасында негізгі рөлді СО2 (көміртек оксиді) аткарады. АТФ, НАДФ ■ Н энергиясын пайдаланып, моносахаридтер, дисахаридтер жене полисахаридтер синтезделеді. Бүл органикалык заттардың синтезіне жарык энергиясы колданылмай-тындыктан, фотосинтездің қараңгы фазасы деп аталады.
2. Қараңгы фазада бес көміртекті көмірсу (С5) реакцияның бастапкы заты ретінде катысып, нөтижесінде үні кеміртекті (С3) косылыс түзіліп отырады, оны С3 циклі немесе Калвин циклі деп атайды.
3. Бүл циклді ашканы үшін 1961 жылы америкалык биохимик М.Калвинге Нобель сыйлығы берілді.
Ill
өкетеді.
ФОТОСИНТЕЗ ҮРДІСІ
ЖАПЫРАҚТЫҢ
МИКРОФОТОГРАФИЯСЫ
Лилия (Lilium sp.)
Лептесік Туйыктал-ған жасуша лептесіктің ашыдуын, жабылуын бакыдайды
Ж а п ы р а к тактасының төменгі жагы
Глюкоза молекуласы
Глюкоза — фотосинтездің энергия-сыйымды онімі; флоэма бойынша өсімдіктін барлык болігіне жетеді
Жапырак -~ фотосинтездің негізгі мушесі; оның кең жіңішке тактасы осы үрдіске жаксы бейімде,шн
Фотосинтез ушін энергияны жапырактың хлоро-іъіасты аркылы сіңірілген куннін жарығы береді
Көміркышкш газы молекуласы
Фотосинтезге қажетті су топырак күрамында болады және жогары ағыс жолы (ксилема) аркылы тамырымен жапырактарга барады
Оттег,
Көміртег, атомы Оттегі атомы
Көміркышкыл газы — ауаның кұрамын-да болатын фотосинтез үшін «шикізат» — жапыракка жапырак тактасынын төменгі жатындағы яептесік аркыіы өтеді
Оттегі — фотосинтездің крсым-ша өнімі — жапырактан жапырак тактасынын таменгі жагындаіы лептесіктер аркылы өтеді
Үйге тапсырма 29
10-сынып курс.11.01.
Сабақтың тақырыбы: Генетиканың даму тарихы..
Сабақтың мақсаты:
1.Оқушылар генетика ғылымы туралы түсініктр беру.
2. оқушылардың оқу материалдарының мазмұнын өмірмен байланыстыру арқылы
білім-біліктігін дамыту.
3.Оқушылардың бойына ұлттық рухты сіңіріп, адамгершілікке тәрбиелеу .
Сабақтың түрі: Ұжымдық
Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ-жауап,СТО элементін пай-у.
Сабақтың пән аралық байланысы: Өсімдіктану, математика ,жануартану,
Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа, Мендельдің портреті, электронды оқулық.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу,
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру жоспары,
1. Генетика ғылымы нені зерттейді?
2. Григор Мендельдің қысқаша өмірбаяны.
3. Мына терминдерге анықтама беру. Тұқым қуалаушылық, Өзгергіштік, Генетика.
5. Генетика ғылымна еңбек сіңірген ғалымдардың еңбегін атап, шыққан уақытын есте сақтау.
Геттика (грекше депезіз — тууға қатысты) дегеніміз — организмдердін тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігін зерттейтін биологиялық ғылым. Генетика ғылым ретінде XX ғасырдың бас кегзінде белгілі болды. Генетиканың қалыптасуына: а) XIX ғасырда өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығынын дамуы; ә) өсімдіктер және жануарлар селекциясы; б) Ч.Дарвиннің "түрлердін пайда болуы", "Үй жануарлары мен өсімдіктердІң өзгергіштігі"; в) 1980—1990 жыддарда редукциялық бөліну, өсімдіктердің ¥рыктануы — кариокинездін ашылуы; г) әрбір түрге хромосома санының турақты болу заңының шығуы; г) 1900 жылы үш ғалымның —Де Фриз (Голлан-дяя), Корренс (Германия), Чермак (Австрия) 1866 жылы ашқан. Грегор Мендельдің өсіаддіктер буданы белгілерінің тұкым қуалау заңын екінші рет растығын дәлелдеп, қайта ашуына әсер еткен. Кейін генетика өзінше ғылым болып бөлінді. Тұқым қуалайтын өзгергіштік, мутация, тұқым қуалаудың хромосома теориясы анықталды.1920 жылдары рентген сәулелері мутацияның пайда болуына әсер ететіндігі белгілі болды. 1940 жылы тұқым қуалау ақпаратының материалдық тасушысы (негізі) ДНК.
Грегор Иоганн Мендель(1822—1884)Генетиканың негізін калаушы чех галымы. Бірінші болып тұ-қым куалау факторларының бар екенін айткан, кейін келе ол факторлар ген деп аталды
Бұдан кейін Ч.Дарвиннің пангенезис теориясы маңызды орын алады. Бұл теория бойынша өсімдіктер мен жануарлардың барлык жасушалары (клетка) өзінен ұсак бөлшектер — геммулалар бөліп шығарады. Олар жыныс органдарына өтеді де сол арқылы белгілер мен қасиеттер ұрпакка беріледі.XIX ғасырдың 80-жылдарында «пангенезис» теориясын неміс зоологі А.Вейсман өткір сынға алды. А.Вейсман «ұрық плазмасы» туралы болжам ұсынды. Бұл болжамында тек жыныс жасушаларында кездесетін, тұқым куалайтын заттың болатындығын айтты.
1902 жылы ағылшын биологі У.Бэтсон тауыктардың айдарларының піініндерінің, ал Кюэно үй тышқандары жүндерінің ак және сүр түстерішн түқым куалауы мысалында көрсетті. Кейірінек 1909 жылы У.Бэтсон өсімдіктер мен жануарлардың әркайсысының 100 шақты белгілерінің тұқым қуалауы Мендель зандарына сәйкес жүретіндігін дәлелдейтін ғылыми деректерді жариялады. 1909 жылы дат биологі В.Иогансен (1857—1927) биологияда аса маңызды болып
есептелетін ген (герекше «genos» — шығу тегі), генотип жөне фенотип деген үғымдарды калыптастырды.
Генетика тарихының бұл кезеңінде организмдердің жекелеген белгілерінің ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне жауапты түкым қуалау-шылыктың материалдық бірлігі — ген туралы үғым калыптасып, Мендель ілімінің әрі карай дамуына мүмкіндік туды. Дәл сол кездегі (1901 жыл) голландиялык ботаник Х.де Фриздін организмнің түкым куалайтын касиеттерінің өзгеретіндігін көрсететін мутация теориясыныц ұсынылуы генетика ғылымының дамуында ерекше орын алады.
Генетика тарихындагы шешуші бір кезең америкалык генетик әрі эмбриолог Т.Морганның және оның ғылыми мектебінің түкым куалаушылықтың хромосомалык теориясын ашуымен тығыз байланысты. тұқым куалаушылыктың көптеген заңдылықтарын ашты.
бұл ілімді дамытуда орыс ғалымы Н.И.Вавилов зор үлес қосты. Ол 1920 жылы түкым куалайтын өзгергіпітіктің ұқсас (гомологиялык) қатарлары заңын калыптастырды. Бұл заң бір-біріне жақын туыстар мен түрлерде болатын тұқым қуалайтын өзгерістердің ұқсас болып келетіндігін дәлелдейді.
Ғылымға енгізілген жаңалықтың бірі — 1927 жылы орыс ғалымдары Г.А.Надсон мен Г.С.Филипповтің радиоактивті сәулелердің саныраукүлактарда мутация тудыра алатындығын дәлелдеуі еді.
Ген теориясын дамытуда орыс биологтері А.С.Серебровский мен Н.П.Дубининнің эксперименттік және теориялық жұмыстарының үлкен маңызы болды. Сол сияқты популяциялык генетика мен эволюциялык генетиканың негізін қалауда орыс генетигі С.С. Четвериков тің алатын орны ерекше.
1944 жылы америкалык микробиолог әрі генетик О. Эври тұқым қуалаушы-ң материалдык негізі — ДНК екенддгін дөлелдеді. 1953 жылы америкалык биохимик әрі генетик Дж.Уотсон мен ағылшын биофизигі Ф.Крик ДНҚ-ның молекулальщ кұрылымынын моделін жасады.
Генетика мен селекцияньщ дамуына Қазакстан ғалымдарының да коскан үлесі ерекше. Алшак будандастыру, мутагенез, полиплоидия, гетерозис, т.б. мәселелерді қамтитын генетикалык зерттеулер жүргізілуде. Дөнді жене техникалык дақылдарды түрішілік ж\е түраралық будандастырудың нәтижесінде бидайдың, арпаның, көксағыздың, жүгері мен қант қызылшасының жоғары өнімді будандары мен сорттарын алуда К.Мыңбаев, А.Ғаббасов, Ғ.Бияшев, Н.Л.Удольская жөне т.б. еңбектері зор. М.Х.Шығаева мен Н.Б.Ахматуллина микроорганизмдер генетикасынын дамуына айтарлықтай үлес қосты.
Н.С.Бутарин, Ә.Е.Есенжолов, А.Ы.Жандеркин алшақ будандастыру әдісімен койдың арқар-меринос тұқымын алды. М.А.Ермеков, Ә.Е.Еламанов, В.А.Бальмонт, т.б. қазактың ақбас сиырын, алатау сиырын және қостанай жылкысын, т.б. асыл тұқымдарды шығарды.
Қазакстанда түңғыш рет М.Ә.Айтхожиннщ баскаруымен молеку-қ биология жөне ген инженериясы саласында көптеген зерттеулер жүргізілді.Соңғы жылдары молекулалық генетика, экологиялык генетика жене радиациялық генетика бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
ІІІ. Трек-сызба құру.
ІV 2. Реферат жазу 1-оқушы
. Үйге 1.§32 0қу.
«Григор Мендельдің өмір баяны және еңбектері»
Генетиканың даму тарихы үш кезеңге бөлінеді. Оның алғашкы екеуі 1865—1953 жылдар аралығын, яғни классикалык генетика дәуірін кдмтиды. Генетика тарихындағы үшінші кезең 1953 жылдан басталады. Ол — химия, физика, математика, кибернетика сиякты накты ғылымдардың зерттеу өдістері мен электрондык. микроскоп, рентгенқүрылымдык анализ, т.б. колданудың нәтижесінде молеку-лалық генетика негізінің қалануы.
1944 жылы америкалык микробиолог әрі генетик О. Эври түкым куалаушылыктың материалдык негізі — ДНҚ екендігш дәле лдеді. 1953 жылы америкалык биохимик әрі генетик Дж.Уотсон мен ағылшын биофизигі Ф.Крик ДНҚ-ның молекулалық қүрылымының моделін жасады.
Казіргі кездегі генетиканың дамуы түкым куалаушылык пен өзгергіштік туралы ілімнің барлык салаларында зерттеу жүмыс-тарының молекулалык деңгейде жүргізілетіндігімен ерекшеленеді. Мысалы, генді организмнен тыс колдан синтездеу, дене жасушаларын будандастыру, генетикалык материалдың алмасуы (рекомбинация), геннің қайта калпына келуі (репарация), биополимерлерді колдан синтездеу, ген инженериясы сиякты проблемаларды зерттеу кеңінен таралып отыр.