 |
|
Дзярж. будаун. у БССР у 1920-я гг. Утвар. СССР
Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар. бел. дзярж.. Але па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах. абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел. павiнна быць тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а самавызнач. народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац. камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав. рэсп. i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii, арганізаваных з бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27 лістапада 1918 Маск. камітэт бел. секцый выказауся за абвяшч. бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау на гэта. УЦВК 23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у складзе Расіі. Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24 снеж. 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах. партыйнай канфер. РКП(б) была прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп-й». У складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка Віц. і Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб ствар. БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх нацыян. на тэр. Бел., адмяніу усе загады акупацыйных улад, аб’явіу па-за законам Бел.раду. 5 студзеня 1919 г. Часовы рэвалюц. рабоча-сял. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі у Мінск, я-я стау сталіцай БССР. У сувязi з гэтым Зах. вобл. была скасавана. Аднак пагроза новай вайны з боку буржуазна-памешчыцкай Поль. прымусiла сав. кiраўн. прыняць 16 студз. 1919 г. рашэнне аб аб`ядн. БССР з Лiт. ССР. Для юрыд. замацав. абвяшч. БССР i стварэння Лiтбел 2 лютага 1919 г. быў склiканы 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў. З`езд прыняў Канстытуцыю БССР, згодна з якой найвыш. ўлада ў рэсп. належала з`езду Саветаў. З`езд вызначыў тэр. БССР у складзе Мiнскай i Гродз. губерняў, планавалася, што ўключаныя ў склад РСФСР па рашэннi ЦК РКП(б) ад 16 студз. 1918 г. Магiл. i Вiцебс. губернi, калi iнш. тэр. Бел. будуць захоплены Поль. (што i адбыл. на самой справе) у будучым могуць стаць асновай для аднаўл. бел. дзярж-сцi. 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў прыняў раш. аб аб`ядн. БССР i Лiтоўскай ССР. У склад Лiтбел увайшла тэрыт. Мiнскай, Гродз., Вiленс., Ковянскай i частка Сувалкаўскай губерняў з большi як 4-мiльенным насельн.. Т.ч. усе спробы захаваць тэрыторыю Бел. не удаліся. Сталiцай аб`яднанай дзяржавы стаў г. Вiльня. 27 лютага 1919 г. ствараюцца ЦВК Літ.Бел. ССР і яго прэзідыум на чле з Цыхоускім, урад аб’яднанай рэспублікі – Савет Нар. Камісарау на чале з Міцкявічусам – Капсукасам, створаны Выўэйшы Савет нар. гаспадаркі. Лiтбел праiснавала да лiпеня 1920 г.
29.Бел. ва ўмов. НЭП
Час перах. ад вайны да мiрн. будаўн. паставiў шмат цяжкiх праблем. Разбурэннi, беспрац., неабдум. ўсеаг. адзяржаўленне сродкаў вытворч., харчразверстка выклiкалi незадавол. народа, асабл. сялянс.. Цяжкае экан. станов. прывяло да забаст. рабочых, прымус. канфiскацыя збожжа – да супрац. ўладам сял.. Кульмiнацыяй гэтай незадавол. стала ўзбр. выступл. ў лютым-сакавiку 1921 г. маракоў Кранштата.
Прыч. цяжкага экан. i палiт. крызiсу на руб. 1920—1921 гг. было разбалансав. палiт. i экан. iнтарэсаў, захав. ранейш. ваенна-камунiст. мет. кiрав. пры новых палiт. i экан. абстав.. Перагл. мет. кiрав. стаў неабх.. I адказам на гэт. пыт. з`явiл. НЭП. Сут. НЭПа зводзiл. да максiм. надвiгу вытв. сiл i паляпш. станов. раб. i сял. дзеля захав. сав. улады. Гал. мэтай НЭПа стала замена харчразв. харчп-м. Падатак быў меншы i ўстанаўлiв. да пач. паляв. работ. Трэба было здав. хлеба амаль у 2 р. менш, чым па харчразв.. З 1 студз.1924 года браўся толькi чырв-мi ў памеры 5% прыбытку з гасп.. Падатак дыференцырав. з улiк. наяўн. жыв., урадлiв. зямлi. Дазвалял. здаваць зямлю ў арэнду i выкарыст.. наемн. працу пры ўмове, што чл. сямьi наймальн. такс. прац-ць. Тэрм. арэн. абмяжоўв., заахвочвал. развiц. каапер.. Усе гэта ствар. матэр. зацiкаўл.. Лiшкi, пасля выпл. падатк., сел. мог сваб. абменьв. i прадав. на рынку.
У гал. фiнансаў вял. знач. надавал. стабiлiзац. рубля, якi амаль абясц.. Была праведз. граш. рэф.. Адбылiся 2 дэнамiн. граш. знакаў. У 1922 г. выпушч. нов. дзярж. знакi, т.зв. саўзнакi. 1 руб. адпавядаў 10-цi тыс. дарэформенных. Др. ў 1923 г.: адзiн руб. уз. 1923 г. = 1 млн. дарэформ. руб., або 100 руб. узору 1992 г. У 1922 былi выпушч. граш. знакi - чырвонцы, якiя абменьв. на зол. (1 чырв.=10 дарэвалюц. залатым, або 7.74 г чыст. золата). Т.ч. у краiне ўтварыл. 2 граш. сiст.: абясцэнен. саўзнакi вып. 1922—23 i цв. чырв., якi абмень. на золата. У лютым 1924 г. граш. рэф. завярш.. Былi выпушч. нов. казнач. бiлеты 1, 3, 5 руб., забяспеч. золатам, разменн. сярэбр. i медн. ман.. Быў праведз. абавязк. абмен стар. грош. – 50 тыс. саўзнак. вып. 1923 г., або 50 млрд. рублеў, якiя хадзiлi да дэнамiн. 1923 г.
У прамысл.: здавал. ў арэнду нерэнтаб. прадпр. прыватн. асобам, нават iншаз. фiрмам у форме канцэсiй. Глаўкi былi лiквiдав., замест iх – трэсты. Прадпр. атрымлiв. поўны гасп. разлiк i фiнанс. незалежн.. Сталi ствар. сiндык. – аб`ядн. трэстаў на пачат. каапер.. Сiндык. займалiся збытам, забеспяч., крэдытав., знешнегандл. аперац..
Узнаўлял. граш. аплата працы, ажыццяўл. пераход да нов. тарыфн. палiт.. Былi лiквiдав. абавязк. прац. павiнн. i некат. абмежав. на перамену месца работы. Т.ч. арганiзац. працы будавал. на прынц. матэр. стымуляв.. У вын. тэмпы разв. прамысл. былi намн. вышэйш., чым у РСФСР. У 1922 годзе ў Бел. ужо дзейнiч. 277 прамысл. прадпр., у т. л. 17 аб`ектаў металаапрац., 33 – дрэваапрац., 87 – харч. прамысл.. Дробн. прадпр. былi здадз. ў арэнду.
Перанаселен. вескi, нiзкая землезабясп. сял. гасп., беспрац. ў мяст. i гарадах спрыялi развiццю саматужн. насельн., дробн. прамысл. i гандлю. А дзярж. падтрымл. прыватн.. У вын. ў Рэсп. паявiл. мноства швейн., слясарн., дрэваапрац. майстэрняў, пякярняў, лавак i iнш. Правядз. ў жыцце НЭПа дазволiла ў кар. тэрмiн аднав. прамысл., стабiлiзав. экан., узняць мат. станов. насельн..