Здавалка
Главная | Обратная связь

Фармаванне сучаснай тэрыторыі Беларусі



Рэспубліка Беларусь з'яўляецца гістарычна маладым дзяржавам. На працягу сваёй гісторыі беларускія землі ўваходзілі ў склад розных палітычных утварэнняў, што з асаблівай вастрынёй ставіць пытанне аб вытоках беларускай дзяржаўнасці.

Сённяшнія інтэрпрэтацыі палітычнай гісторыі Беларусі, на наш погляд, грашаць адным сур'ёзным недахопам - яны разглядаюць сучасную тэрыторыю Беларусі як гістарычную цэласнасць ўжо з часоў Вялікага княства Літоўскага. Сапраўды, зямлі цяперашняй Беларусі ўваходзілі ў склад у розных дзяржаўных утварэннях адзіным масівам (або «падзяляючыся» на вельмі непрацяглыя адрэзкі часу, як пры падзелах Польшчы). Пры гэтым, аднак, не звяртаецца ўвагі на той факт, што гэтыя землі мелі тэрытарыяльную арганізацыю, прынцыпова выдатную ад той, якую мы бачым у сучаснай Беларусі і якая склалася толькі ў другой палове 20 ст.Між тым, улік гэтага факту дазваляе па-новаму зірнуць на палітычную гісторыю Беларусі і фарміраванне сучаснай беларускай дзяржаўнасці.

Новае ўзбуйненне тэрыторыі Беларусі адбылося ў 1939 годзе. Згодна з сакрэтным пратаколам, падпісаным Германіяй і Савецкім Саюзам адносна размеркавання сфер ўплыву, апошняму дасталіся Заходняя Беларусь і Заходняя Украіна. Заходнебеларускіх зямлі (100 тыс. км2, 4,7 млн. чалавек) былі ўключаны ў склад БССР і падзеленыя на пяць абласцей: Пінскую, Брэсцкую, Беластоцкую, Вілейскую, Баранавіцкую. Аб'яднанне Беларусі мела вельмі вялікае значэнне ў працэсе кансалідацыі беларускай нацыі, у развіцці матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага народа.

Пазначаныя вышэй працэсы не былі апошнімі ў перакройванне межаў Беларусі.Зыходзячы іх сваіх геапалітычных інтарэсаў, кіраўніцтва СССР 10 кастрычніцкай 1939 перадало Літоўскай рэспубліцы беларускую этнічную тэрыторыю, духоўны цэнтр беларусаў - Вільню і Віленскую вобласць. Гэтыя землі паслужылі прадметам абмену за пропуск савецкіх войскаў праз Літву, за права трымаць на тэрыторыі Літвы абмежаваны кантынгент савецкіх узброеных сіл. Падобнае рашэнне кіраўніцтва СССР было прынята без згоды беларускага народа.

Апошняе змяненне межаў Беларусі адбылося пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны. 16 жніўня 1945 СССР і Польшча падпісалі дамову аб савецка-польскай мяжы. Згодна з ім, Польшчы перадаваліся 17 раёнаў Беластоцкай вобласці з Беластокам і 3 раёна Брэсцкай вобласці, што склала 14,3 км2, на якіх пражывала каля 638000 чалавек.

На сённяшні дзень агульная працягласць беларускай дзяржаўнай мяжы складае 3381 км, з іх з Расеяй - 1239, Украінай - 975, Літвой - 617, Польшчай - 398, Латвіяй - 152 км. У адміністрацыйна-тэрытарыяльным плане Рэспубліка Беларусь складаецца з шасці абласцей: Мінскай, Брэсцкай, Віцебскай, Магілёўскай, Гомельскай і Гродзенскай.


48. Сацыяльна-эканамічнае жыцце Беларусі пасля Вялікай айчыннай вайны, аднаўленне гаспадаркі (1945-1960)

Вялікая Айчынная вайна і фашысцкая акупацыя прынеслі беларускаму народу велізарныя бедствы. Гітлераўцы разбурылі і спалілі 209 гарадоў і раённых цэнтраў, 9200 вёсак, 628 з іх - з людзьмі. Загінула звыш 2,2 млн. чалавек.Рэспубліка пазбавілася больш за палову нацыянальнага багацця. Гэта склала 75 млрд. рублёў, што было раўназначна 35 яе бюджэтам 1940

На дапамогу Беларусі прыйшлі саюзныя рэспублікі. У 1944 г. савецкі ўрад асігнаваць на аднаўленне гаспадаркі БССР 490,7 млн. рублёў, у 1945 г. - 1200 млн. рублёў. У 1944 - першай палове 1945 гг. БССР атрымала 37 металаапрацоўчых заводаў, поўныя камплекты абсталявання для аўтамабільнага, веласіпеднага і інструментальнага заводаў у Мінску, шклозаводаў ў Віцебску і інш Тысячы спецыялістаў народнай гаспадаркі прыбылі з Расіі, Украіны і іншых рэспублік . У сваю чаргу, тысячы юнакоў і дзяўчат з Беларусі ехалі на лесанарыхтоўкі, будаўніцтва, аднаўлялі рудні і шахты.

Да ліпеня 1945 г. у рэспубліцы было адноўлена больш за 8 тыс. прамысловых прадпрыемстваў, майстэрняў, арцеляў. Да лютага 1946 г. было адноўлена больш за 10 тыс. км. чыгунак, 1735 мастоў. З другога паўгоддзя 1944 сталі працаваць 72 электрастанцыі.

Тым не менш, у верасні 1946г., Калі быў прыняты Закон аб пяцігадовым плане аднаўлення і развіцця Народнага гаспадаркі БССР на 1946-1950 гг., Эканоміка рэспублікі знаходзілася ў цяжкім стане. Яе прамысловасць ў 1945 г. зрабіла толькі 20% даваеннага аб'ёму прамысловасці. Насельніцтва востра мела патрэбу ў жыллё, адзежы, абутку, прадметах першай неабходнасці. Не хапала працоўных рук.

Народ рэспублікі працаваў з вялікім энтузіязмам. Яго намаганнямі да канца 1950 г. прамысловасць БССР па аб'ёме валавой прадукцыі перавысіла даваеннай ўзровень на 15%, прычым у Заходніх абласцях Беларусі амаль у 2 разы.Вытворчасць металарэзных станкоў павялічылася ў 23,7 разы і склала каля 7% іх агульнасаюзнага выпуску. Вядучай галіной прамысловасці станавілася машынабудаванне. Павялічылася вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, пашырылася энергетычная магутнасць. У 1950 г. выпрацоўка электраэнергіі перавысіла даваенны ўзровень на 47%.

Больш складаным і супярэчлівым з'явілася аднаўленне сельскагаспадарчай вытворчасці. За гады акупацыі прыйшлі ў непрыдатнасць і запусценне сотні тысяч гектараў сельскагаспадарчых угоддзяў, рэзка скарацілася пагалоўе жывёлы.Сельскае насельніцтва за гады вайны значна скарацілася. Сотні тысяч вяскоўцаў загінулі, шматлікія былі сагнаныя ў Нямеччыну. У 1944-1945 гг. больш за 80 тыс. асоб грамадзянскага насельніцтва і 180 тыс. партызан было мабілізавана ў армію. У выніку ў сельскай гаспадарцы працавалі практычна толькі жанчыны, падлеткі і старыя. Да веснавой сяўбы 1946 не хапала насення, мінеральных угнаенняў, інвентару і машын. З-за недахопу коней і трактароў у якасці цяглавай сілы выкарыстоўваліся каровы. У плуг запрагалі нават людзі - па 3-4 жанчыны, дзеці.

Урад прымаў меры па матэрыяльна-тэхнічнаму ўмацаванню сельскай гаспадаркі. За тры пасляваенных года калгасы БССР атрымалі 160 тыс. т. збожжа, 122 тыс. коней, 113 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы і інш У 1948 г. Савет Міністраў СССР прыняў рашэнне аб мерах дапамогі сельскай гаспадарцы Беларусі, на падставе якога рэспубліка атрымала 3 тыс. трактароў, 200 камбайнаў, 2 тыс. трактарных плугоў і інш Прымаліся і адміністрацыйныя меры.За парушэнне Статута сельхозартели было прыцягнута да крымінальнай адказнасці 420 партыйных, савецкіх і гаспадарчых работнікаў. Пэўныя надзеі ўскладаліся на ўзбуйненне калгасаў.

У гады чацвёртай пяцігодкі пачалося правядзенне калектывізацыі ў Заходніх раёнах Беларусі, аднак яна ішла павольна. Сяляне неахвотна ўступалі ў калгасы. Калектывізацыя ажыццяўлялася метадамі адміністравання, прымусу, пагрозы "раскулачвання". Пасля вераснёўскага (1949 г.) Пленума ЦК КП (б) Б і пастановы ЦК ВКП (б) і Савета міністраў СССР ад 30 сакавіка 1950 г "Аб сур'ёзных недахопах у калгасным будаўніцтве Заходніх абласцей БССР" калектывізацыя пачатку праводзіцца фарсіраванымі тэмпамі. У 1950 г. у калгасах налічвалася ўжо 84% сялянскіх гаспадарак. У цэлым калектывізацыя ў Заходніх абласцях Беларусі завяршылася да 1952

Нягледзячы на ​​некаторыя поспехі, сельская гаспадарка Беларусі па шэрагу важных галін не справілася з заданнямі чацвёртай пяцігодкі. У параўнанні з даваенным узроўнем, у 1950 г. пасяўныя плошчы складалі 99,3%, пагалоўе буйной рагатай жывёлы - 96,5%, коней - 62%, свіней -64,7%. Мелася шмат эканамічна слабых гаспадарак, якія атрымлівалі нізкія ўраджаі, адставалі ў развіцці жывёлагадоўлі, адрозніваліся надзвычай нізкай аплатай працы.

Складаныя задачы перад сельскай гаспадаркай стаялі ў пачатку 50-х гадоў. У гэты перыяд намецілася зніжэнне тэмпаў развіцця сельскагаспадарчай вытворчасці. Галоўная прычына гэтага караніцца ў недастатковасці фінансавання, правядзенні жорсткай падатковай палітыкі. Асноўныя сродкі накіроўваліся на развіццё прамысловасці.


50. Хрушчоўская адліга. Нарастанне крызісу ідэялагічнай сістэмы ў 50-я – першая палова 80-х

Хрушчоўская адліга; адліга - неафіцыйнае абазначэнне перыяду ў гісторыі СССР пасля смерці І. В. Сталіна (сярэдзіна 1950-х - середина1960-х гадоў).Характарызаваўся ва ўнутрыпалітычным жыцці СССР некаторай лібералізацыяй рэжыму, паслабленнем таталітарнай улады, з'яўленнем некаторай свабоды слова, адноснай дэмакратызацыяй палітычнай і грамадскага жыцця, адкрытасцю заходняму свету, большай свабодай творчай дзейнасці. Назва звязана з знаходжаннем на пасадзе Першага сакратара ЦК КПСС М. Хрушчова (1953-1964).

Зрушэнне Н. Хрушчова ў кастрычніку 1964 фактычна азначала адмову ад рэформаў і лібералізацыі. Ва Ўкраіне, як і ў краіне ў цэлым, наступіла дваццацігоддзе панавання кансерватыўных тэндэнцый, якія атрымалі назоў перыяду «застою».

У ідэалагічнай сферы ён характарызаваўся апраўданнем І. Сталіна (неосталинизм), згортваньнем працэсу дэсталінізацыі У 70-80 г.г. у краіне ўзмацняецца ідэалагічнае ціск, русіфікацыя.

У палітыцы гэты перыяд азначаў фарміраванне аўтарытарнага рэжыму з магутным камандна-адміністрацыйным, бюракратычным апаратам. Звычайнай з'явай стала парушэнне законнасці, правоў чалавека.

На працягу 1963-1972 гады пасаду першага сакратара ЦК КПУ займаў П. Шэлест.Ён спрабаваў абараніць эканамічныя інтарэсы УССР, спрабаваў аслабіць русіфікацыю. У 1972 годзе па патрабаванні Л. Брэжнева П. Шэлест быў зняты з пасады, яго месца заняў В. Шчарбіцкі, які з кастрычнік 1965 года ён займаў пасаду Старшыні Савета Міністраў Украіны.

Стаўшы першым чалавекам у рэспубліцы, В. Шчарбіцкі ні на крок не адыходзіў ад курсу, вызначанага Л. Брэжневым.

У кастрычніку 1972 сакратаром ЦК Кампартыі Украіны па ідэалагічных пытаннях быў абраны В. Маланчук, які пачаў наступ на ўкраінскую культуру, падвергнуўшы яе жорсткага прэсу цэнзуры (перыяд «маланчуковщины»)

Ва Украіне ў гэты перыяд працягваюцца рэпрэсіі супраць іншадумцаў, асабліва супраць змагароў развіцця нацыянальнай свядомасці, украінскага мовы і культуры. Адначасова з карнымі мерамі афіцыйныя ўлады ўзмацняюць ідэалагічнае ціск на грамадства. У сферы міжнацыянальных адносін арыентацыя ішла на зліццё нацый і стварэнне новай гістарычнай супольнасці - савецкі народ.Узмацняецца русіфікацыя. Партыйныя і дзяржаўныя мерапрыемствы праводзяцца на рускай мове. На ім выдаецца навуковая, публіцыстычная і мастацкая літаратура. Выдаюцца партыйныя пастановы, спрыялі прыярытэтнаму развіццю рускай мовы (1978,1983 год)

У 1977 г. была прынята Канстытуцыя СССР, у 1978-Канстытуцыя УССР.Дэкляраваныя ў іх правы грамадзян у рэальным жыцці не выконваліся. Акрамя таго, у абедзвюх Канстытуцыя мелася шостая артыкул, якая замацоўвала за КПСС манаполію на ўладу.

особенности Социальные последствия
Разрыв между провозглашенными идеалами развитого социализма и реальной жизнью Все большее закоснение партийно-государственных структур
Нерешенность проблем развития национальных республик Постепенное пробуждение национального самосознания народов
Уход от анализа реальных противоречий общественного развития Нарастание массового скептицизма, политической апатии, цинизма; догматизм в идейной сфере
Обострение идеологической борьбы Запреты и ограничения в духовной жизни; создание образа «внешнего врага»
Идейная реабилитация сталинизма Возвеличивание нового вождя – Л.И. Брежнева
Противостояние официальнодогматической и гуманистической, демократической культуры Формирование духовных предпосылок перестройки

51. Палітыка Перабудов, асаблівасці яе правядзення на беларусі. Пачатак дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця ў рэспубліцы

Важным крокам на шляху ўзмацнення ролі народа ў грамадскім жыцці з'явілася прыняцце ў 1988г. Закона «Аб Народным абмеркаванні важных пытанняў дзяржаўнага жыцця Беларускай ССР». У 1989. адбыліся выбары народных дэпутатаў СССР, якія ўпершыню праходзілі як свабодныя і альтэрнатыўныя.Выбаршчыкі мелі магчымасць выбіраць з некалькіх кандыдатур адну. У сваю чаргу, кожны кандыдат абавязаны быў непасрэдна ўдзельнічаць у выбарчай кампаніі, распрацоўваць выбарчую платформу і прадстаўляць яе выбаршчыкам.

У 1990г. па новым выбарчым законе былі праведзены выбары народных дэпутатаў у Вярхоўны і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў БССР. Аднак ва ўмовах аднапартыйнасці большасць месцаў атрымалі прыхільнікі Камуністычнай партыі Беларусі (КПБ). У сваю чаргу, прыхільнікі рэформаў стварылі ў Вярхоўным Савеце БССР парламенцкую апазіцыю, якая была прадстаўлена групай дэпутатаў, чые погляды не супадалі з меркаваннем большасці дэпутатаў.

Адным з рэальных дасягненняў палітыкі перабудовы ў другой палове 1980-х гг.стала галоснасць - магчымасць адкрыта гаварыць праўду пра сваю гісторыю і сучаснасці, адкрыта выказваць крытычныя адносіны да ўлады, рэалізоўваць на справе абвешчаныя Канстытуцыяй БССР 1978г. дэмакратычныя свабоды слова, друку, мітынгаў і шэсцяў.

Фарміраванне ў рэспубліцы шматпартыйнасці стала сведчаннем дэмакратызацыі грамадства, рэалізацыі правоў грамадзян на аб'яднанне і стварэнне саюзаў, палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў. Працэс зараджэння і фарміравання новых партый быў немагчымы без збавення ад поўнаўладдзя Камуністычнай партыі. Рост грамадскага і палітычнага свядомасці насельніцтва прывёў да ўзнікнення ў 1989. апазіцыйнага ў дачыненні да КПБ грамадска-палітычнага руху пад назвай Беларускі народны фронт «Адраджэнне» (БНФ), які ў 1990г. узяў курс на заваяванне палітычнай улады.

Працэс фарміравання палітычных партый праходзіў вельмі павольна, а большасць ўзніклі партый заставаліся аб'яднаннямі вузкага кола аднадумцаў, якія не мелі шырокай падтрымкі народа. Разам з тым шматпартыйнасць азначала канец манаполіі КПСС (КПБ) на ўладу.

У 1991г. ў Маскве вярхушка партыйнага і ваеннага кіраўніцтва распачала спробу дзяржаўнага перавароту (жнівеньскі путч) з мэтай вярнуць жыццё грамадства на старыя даперабудоўныя пазіцыі. У сувязі з гэтымі падзеямі Вярхоўны Савет БССР 26 Жніўня 1991. прыняў пастанову аб часовым прыпыненні дзейнасці КПБ, якое было адменена ў 1993г.

У эканоміцы БССР у другой палове 1980-х гг. назіралася зніжэнне тэмпаў росту вытворчасці. Гэта азначала, што строга цэнтралізаваная дзяржаўная эканоміка вычарпала магчымасці свайго далейшага развіцця. Стала відавочнай неабходнасць карэнных пераўтварэнні ў эканоміцы. Аднак шляхі выхаду з эканамічнага крызісу не былі распрацаваны. Таму іх давялося шукаць у спалучэнні адміністрацыйных метадаў кіравання эканомікай «зверху» з самакіраваннем «знізу» на месцах. Спачатку ўсе надзеі звязваліся з удасканаленнем планавага кіравання і павышэннем самастойнасці прадпрыемстваў.

Выхад з складанага эканамічнага становішча ўяўляўся ў перакладзе прадпрыемстваў на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне. Пры хозрасчете даходы, якія атрымлівае прадпрыемства ад продажаў, пакрываюць яго выдаткі на вытворчасць гэтай прадукцыі. Пры самафінансаванні даходы прадпрыемства перавышаюць выдаткі, і. такім чынам, яно само зарабляе грошы і не мае патрэбы ў дзяржаўным фінансаванні. Аднак пераклад прамысловых прадпрыемстваў на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне чаканых вынікаў не даў.

Галоўным дасягненнем эканамічнага развіцця БССР у другой палове 1980-х гг.стала пераарыентацыя з вытворчасці машын, станкоў, абсталявання на выпуск тавараў народнага спажывання. Упершыню гэтыя тавары па аб'ёме вытворчасці сталі выпускацца апераджальнымі тэмпамі.
Значна пагоршыўся стан сельскай гаспадаркі. Для забеспячэння насельніцтва харчовымі таварамі была ўведзена сістэма талонаў. У гэтых умовах больш настойліва стаў паднімацца пытанне аб неабходнасці пераходу да разнастайных формаў гаспадарання на зямлі. У 1991г. быў прыняты Закон «Аб сялянскай (фермерскай) гаспадарцы». Аднак фермерскіх гаспадарак у Беларусі было створана вельмі мала.

Эканамічнае становішча Беларусі рэзка пагоршылася ў сувязі з аварыяй на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі, якая адбылася 26 красавіка 1986г.Эканамічны ўрон, нанесены Беларусі аварыяй, ацэньваўся ў той час, па падліках вучоных, у 32 гадавых рэспубліканскіх бюджэту. Радыеактыўнымі нуклідаў апынулася забруджанай пятая частка тэрыторыі рэспублікі, на якой пражывала больш за 2 млн. чалавек, т. е. кожны пяты жыхар рэспублікі. З гаспадарчага абароту было выведзена 20% зямель.


52. Абвяшчэнне Рэспублікі Беларусь. Заканадаўча-прававое афармленне яе дзяржаўнага суверэнітэту

Падзеі 19-21 жніўня 1991 г. у Маскве паскорылі працэс распаду СССР. 25-26 жніўня 1991 года нечарговая сэсія Вярхоўнага Савету БССР надала Дэклярацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР сілу закона, а таксама прыняла пастанову аб забеспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці Беларускай ССР. 19 Верасень 1991 Вярхоўны Савет прыняў Закон «Аб назве Беларускай ССР», у адпаведнасці з якім яна стала называцца «Рэспубліка Беларусь», а скарочана - «Беларусь». Дзяржаўнымі сімваламі Рэспублікі Беларусь былі абвешчаныя герб «Пагоня» і бел-чырвона-белы сцяг.

У жніўні 1991 г. Вярхоўны Савет БССР часова прыпыніў дзейнасць КПБ на тэрыторыі рэспублікі. Яе маёмасць перайшло ва ўласнасць дзяржавы.

8 сьнежня 1991 ў Белавежскай пушчы, ва ўрадавай рэзідэнцыі Віскулі (Пружанскі раён Брэсцкай вобласці) кіраўнікі Расіі, Беларусі і Украіны Б. М. Ельцын, С. С. Шушкевіч, Л. М. Краўчук, праігнараваўшы волю сваіх народаў, выказаную наагульнасаюзнай рэферэндуме 17 сакавіка 1991 года, дэнансавалі дагавор 1922 г. аб утварэнні СССР і тым самым канчаткова знішчылі вялікае і магутнае дзяржава. Савецкі Саюз спыніў сваё існаванне. На руінах СССР было створана Садружнасць Незалежных Дзяржаў (СНД). Дакументы, падпісаныя на сустрэчы ў Віскулях, былі адобраны Вярхоўным Саветам Расіі, Беларусі і Украіны, большасць дэпутатаў якіх складалі былыя камуністы.

21 сьнежня 1991 г. на сустрэчы ў Алма-Аце кіраўнікі 11 рэспублік былога СССР падпісалі Дэкларацыю аб адукацыі СНД. Членамі Садружнасці Незалежных Дзяржаў сталі ўсё былыя саюзныя рэспублікі, акрамя Літвы, Латвіі і Эстоніі.

У сувязі з спыненнем існавання СССР 25 сне 1991 года Прэзідэнт СССР М. С. Гарбачоў склаў свае паўнамоцтвы. Чырвоны сцяг СССР над Крамлём быў заменены трохкаляровым расійскім. Перабудова, распачатая ў мэтах удасканалення сацыялізму, скончылася яго знішчэннем.

У першай палове 1990-х гг. на першым месцы стаяла праблема ўзаемаадносін паміж выканаўчай, заканадаўчай і судовай галінамі ўлады. Гэтая праблема была звязана з ажыццяўленнем прынцыпу падзелу ўладаў, які разам з прынцыпам вяршэнства законаў - абавязковым выкананнем усімі дзяржаўнымі органамі і службовымі асобамі законаў, а таксама роўнасцю ўсіх людзей перад законам і рэалізацыяй іх правоў і свабод - складае прыкметы прававой дзяржавы. Згодна з Канстытуцыяй 1994 г. Рэспубліка Беларусь была аб'яўлена прававой дзяржавай.Наспела неабходнасць дакладнага вызначэння функцый Прэзідэнта, Урада і Парламента.

З мэтай забеспячэння будаўніцтва ў Рэспубліцы Беларусь прававой дзяржавы і дзейснага функцыянавання ўсіх галін улады 24 лістапада 1996 года быў праведзены рэспубліканскі рэферэндум. На ім народ як адзіная крыніца ўлады ў Рэспубліцы Беларусь выказаўся за прыняцце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь са змяненнямі і дапаўненнямі. Згодна з новай рэдакцыі Канстытуцыі Кіраўніком дзяржавы з'яўляецца Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь. Прадстаўнічы і заканадаўчы орган улады - Парламент - Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь. Выканаўчую ўладу ў нашай краіне ажыццяўляе Урад - Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь.Судовая ўлада належыць судам розных узроўняў.

Пасля распаду СССР кожная былая саюзная рэспубліка стала незалежнай краінай са сваёй нацыянальнай грашовай сістэмай і павінна была шукаць свой выхад з эканамічнага крызісу пачатку 1990-х гг. У Беларусі былі распрацаваны праграмы пераходу ад камандна-адміністрацыйнай сістэмы кіравання народнай гаспадаркай да рыначнай эканоміцы. Былі ўведзены рыначныя цэны на пераважная большасць тавараў і паслуг, дазволена арэнда і індывідуальная працоўная дзейнасць; адбылося станаўленне прадпрымальніцкіх, банкаўскіх і камерцыйных структур, а таксама пачалася прыватызацыя - раздзяржаўленне, перадача часткі аб'ектаў з дзяржаўнай формы ўласнасці ў прыватную.


53. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь ва ўмовах рынкавай эканомікі


54. Духоўнае і культурнае жыццё беларускага народа на мяжы ХХ-ХХІ ст.

Дэмакратызацыя грамадскага жыцця, абвяшчэнне суверэнітэту Беларусі аказалі моцны ўплыў на ўтрыманне і напрамкі развіцця культуры і навукі. Нацыянальны суверэнітэт немагчымы без яго нацыянальна-культурнага напаўнення. Гэта было тым больш важна, што, пачынаючы з 1930-х гадоў, ішла дэнацыяналізацыя беларускай культуры. Нацыянальны нігілізм, абыякавасць да сваёй гістарычнай памяці ахапіў шырокія грамадскія пласты грамадства. Невыпадкова таму, што грамадска-палітычны ўздым суправаджаўся рухам за адраджэнне беларускай і іншых нацыянальных культур. На першы план вылучаліся праблемы беларускай мовы і яго ролі ў грамадстве, нацыянальнай культуры і гісторыі.

У вытокаў нацыянальна-культурнага адраджэння Беларусі сталі грамадскія аб'яднанні гісторыка-культурнага кірунку "Талака" ў Мінску, "Паходная" у Гродне і інш У адпаведнасці з законам у 1991 г. урад Беларусі прыняў Дзяржаўную праграму развіцця беларускай мовы і моў іншых нацыянальнасцяў, якія пражываюць у рэспубліцы. Праграма пашырала сферы ўжывання беларускай мовы ў дзяржаўных структурах, на вытворчасці, у навучальных установах. Гэта спрыяла пэўным зрухаў, але ў сувязі з доўгім адрывам ад сваіх духоўных і гістарычных традыцый беларускую мову цяжка уваходзіў у паўсядзённае жыццё. Некаторая частка грамадства катэгарычна патрабавала пакінуць дзяржаўныя функцыі і за рускай мовай. Да 1995г. яму быў вернуты статус дзяржаўнага нароўні з беларускім.

На культурна-нацыянальнае адраджэнне накіравана дзейнасць Беларускага фонду культуры, Нацыянальнага навукова-асветніцкага цэнтра ім. Ф. Скарыны, Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў. Шырокую вядомасць атрымала "Згуртаванне беларусау свету" Бацькаушчына ", якое ў ліпені 1993 г. правяло ў Мінску I з'езд беларусаў свету.

Істотныя змены адбываюцца ў сферы адукацыі. Зроблены пэўныя крокі па стварэнні і ўдасканаленні нацыянальнай сістэмы адукацыі. Адбываецца яе дэмакратызацыя, арыентацыя на агульначалавечыя каштоўнасці, павышэнне якасці і эфектыўнасці адукацыі. Узніклі новыя формы навучальных устаноў, з'явілася больш за 20 дзяржаўных гімназій, ліцэяў, каледжаў. Вышэйшая адукацыя прыводзіцца ў адпаведнасць з міжнароднымі нормамі. У Беларусі працуе 44 дзяржаўных універсітэта і акадэміі, 12 недзяржаўных навучальных устаноў. За дзесяцігоддзе колькасць студэнтаў узрасла з 190 тыс. да 300 тыс. чалавек. У 2001 г. студэнтам стаў кожны другі выпускнік сярэдняй школы. Па колькасці студэнтаў, у разліку на 10 000 жыхароў, Беларусь выйшла на сярэднееўрапейскі ўзровень (300 чалавек).

У 90-я гады апынулася ў паласе крызісу навука Беларусі. Колькасць навуковых супрацоўнікаў зменшылася з 102,6 тыс. чалавек у 1990 г. да 43,7 тыс. у 1999 г., а бюджэтнае фінансаванне на іх падрыхтоўку - у 4 разы. У гэтых умовах ідзе распрацоўка канцэпцыі захавання і развіцця навуковага патэнцыялу рэспублікі. У 1991 г. пачаў працаваць Фонд фундаментальных даследаванняў пры Кабінеце Міністраў РБ. Асноўнай функцыяй Фонду з'яўляецца падтрымка творчых калектываў і асобных вучоных пры вырашэнні актуальных навуковых праблем. У 1996-2000 гг. ў Беларусі распрацоўвалася 48 дзяржаўных праграм фундаментальных даследаванняў. Ідзе перабудова працы АН БССР.

Значныя поспехі зробленыя ў беларусістыцы. Апублікаваныя ці перавыдадзеныя дзясяткі даследаванняў па гісторыі і культуры Беларусі. Сярод іх працы А.І.Малдиса, А.С. Ліса, У.М. Конана, Р.А. Каханоўскага, Г.У. Штыхава і інш перавыдадзеныя працы рэпрэсаваных навукоўцаў А. Цвікевіча, М. Доўнар-Запольскага, У. Ігнатоўскага і інш Рэдакцыя энцыклапедыі выпусціла шэсць тамоў "Энцыклапедыі гісторыі Беларусі".

Працэс адраджэння асабліва адчувальна адбіўся на літаратуры. З'явіліся публіцыстычныя творы М. Ермаловіча "Старажытная Беларусь", В. Чаропкі "Імя ў летапісе", К. Тарасава "Ефрасіння Полацкая". Большасць пісьменнікаў накіравалі свае творчыя пошукі на асэнсаванне складанага сацыяльна-эканамічнага і духоўнага развіцця Беларусі. Сярод іх В. Быкаў, Я. Янішчыц, А. Кудравец, А. Лойка, С. Законнікаў, А. Звонака, С. Грахоўскі і інш

Павялічылася колькасць тэатральных пастановак па нацыянальнай драматургіі. У рэпэртуарах драматычных тэатраў - п'есы па гісторыі культурнай спадчыны, такія як "Казімір Лышчынскі", "Князь Вітаўт", "Шляхціц Завальня", "Тутэйшыя", "Знак бяды", "Крыж Ефрасінні Полацкай" і інш Дзяржаўную прэмію Рэспублікі Беларусь атрымала пастаноўка балета "Страсці" ("Рагнеда").

Традыцыйным стала правядзенне музычных фестываляў "Музычнае Палессе", "Музы Нясвіжа", "Мінская вясна", "Беларуская сакавіца", дэкада беларускай песні і паэзіі ў Маладзечна і інш Асаблівай папулярнасцю карыстаецца міжнародны фестываль "Славянскі базар" у Віцебску.

Культурна-асветныя ўстановы накіравалі свае высілкі на адраджэнне забытых святаў, абрадаў, традыцыйных відаў народнай творчасці. Пачаў працаваць літаратурны музей ім. М. Багдановіча ў Мінску, гісторыка-этнаграфічны ў п. Мір, гісторыка-краязнаўчы музей у Наваградку і інш У Беларускую культуру вярнуўся ва ўсёй сваёй велічы ўсходнеславянскі першадрукар Ф. Скарына. У сувязі з 500-годдзем з дня яго нараджэння па рашэнні ЮНЕСКА 1990 г. быў абвешчаны годам Ф. Скарыны.
55. Беларусь на міжнароднай арэне

Статус суверэннай дзяржавы запатрабаваў радыкальнай перабудовы міжнародных сувязяў рэспублікі і фарміравання ўласнай знешняй палітыкі.Рэспубліка Беларусь пацвердзіла сваю прыхільнасць прынцыпам Статута ААН, Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, суверэннага права дзяржаў, непрымянення сілы і адмова ад пагрозы сілай, непарушнасці межаў, мірнага ўрэгулявання супярэчнасцяў, неўмяшання ва ўнутраныя справы і іншым агульнапрынятым нормам міжнароднага права. Беларусь абвясціла сябе нейтральнай і бяз'ядзернай дзяржавай. Такая пазіцыя забяспечыла хуткае дыпламатычнае прызнанне. Да ліпеня 1994 Беларусь прызналі 123 дзяржавы.Беларускія амбасады працавалі ў Расіі, на Украіне, ЗША, Германіі, Кітаі, Францыі і іншых краінах. У 1996 г. на тэрыторыі Беларусі працавала 30 пасольстваў і консульстваў, а 47 паслоў былі акрэдытаваныя па сумяшчальніцтве.

Рэспубліка Беларусь стала паўнапраўным членам больш за 60 міжнародных арганізацый, у 10 атрымала статус назіральніка. У 1991-1995 гг. яна падпісала больш за 600 двухбаковых міждзяржаўных і міжнародных пагадненняў па пытаннях знешнепалітычнай і знешнеэканамічнай дзейнасці. Беларусь заключыла дагаворы з суверэннымі рэспублікамі СНД, аб дружбе і межах з Польшчай, Латвіяй і Літвой. Рэспубліка стала ўдзельніцай нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе (АБСЕ), падпісала Заключны акт АБСЕ ў Хельсінкі, падпісала Парыжскую хартыю новай Еўропы, увайшла ў Міжнародны валютны фонд і Сусветны банк рэканструкцыі і развіцця.

На момант распаду СССР Беларусь была самай мілітазаванай краінай у свеце.На яе тэрыторыі размяшчалася 250000. Вайсковая групоўка, было размешчана 72 стратэгічныя ракеты з ядзернымі боегалоўкамі, вялікая колькасць тактычнага ядзернай зброі. Выконваючы узятыя на сябе абавязацельствы ў галіне бяспекі і раззбраення, у 1992 г. за межы рэспублікі было вывезена тактычную ядзерную зброю, а 1996 г. - міжкантынентальныя ракеты СС-25. Беларусь поўнасцю выканала міжнародныя абавязацельствы і стала краінай без ядзернай зброі.

Рэспубліка далучылася да дамовы аб звычайных узброеных сілах у Еўропе, падпісала Канвенцыю аб забароне хімічнай зброі. У выніку праведзеных мерапрыемстваў па рэфармаванні ўзброеных сіл да 1995 г. колькасць войска скарацілася да 85 тыс. чалавек, што было высока ацэнена міжнароднай супольнасцю.

У 1990 г. ААН прыняла рашэнне аб аказанні дапамогі Беларусі ў сувязі з аварыяй на Чарнобыльскай АЭС. З 1994 г. Міжнародная арганізацыя аховы здароўя ажыццяўляе на тэрыторыі Беларусі міжнародны праект "Шчытападобная жалеза".Паміж урадамі Беларусі і Японіі быў падпісаны дагавор аб супрацоўніцтве ў галіне ліквідацыі наступстваў аварыі ў Чарнобылі. Японія пастаўляла медыкаменты, медыцынскае абсталяванне. Значную дапамогу аказвалі грамадскія арганізацыі Германіі. У траўні 1994 г. пад патранажам ЮНЕСКА ў Іспаніі адбыўся Міжнародны семінар-кангрэс "Дзеці Чарнобыля". Штогод для аздараўлення ў Германію, Італію, Англію і іншыя краіны выязджаюць дзеці з Беларусі.

Пашырыліся гандлёвыя адносіны з краінамі далёкага замежжа. У 1993 г. пастаўкі з Беларусі ажыццяўляліся ў 96 краін свету. Актыўныя гандлёвыя сувязі падтрымліваюцца з Аўстрыяй, Польшчай, Германіяй, ЗША, Італіяй, Турцыяй. У 1994 г. у Беларусі было зарэгістравана 1438 сумесных і 499 замежных прадпрыемстваў з 66 краін свету. Агульная сума замежных крэдытаў склала 1049,5 млн. даляраў ЗША. Аднак паглыбленню знешнеэканамічных сувязяў з Захадам перашкаджае палітыка падвойных стандартаў у гэтых краінах, антыдэмпінгавыя квоты на калійныя солі, тэкстыль і іншыя тавары.

Прыярытэтным напрамкам знешняй палітыкі кіраўніцтва Беларусі ў другой палове 90-х гадоў стала імкненне да інтэграцыі з Расеяй. 2 красавіка 1996 года Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнка і Прэзідэнт Расійскай Федэрацыі Б. Ельцын падпісалі ў Маскве дамову аб адукацыі Супольнасці Беларусі і Расіі. Захоўваючы суверэнітэт, дзяржавы пачалі будаўніцтва структур, якія мелі б агульную заканадаўчую базу. Былі сфармаваныя Вышэйшы Савет, Выканаўчы камітэт, Парламенцкі сход, Расійска-Беларуская камісія па навуковаму супрацоўніцтву і інш 2 красавіка 1997 быў падпісаны Дагавор аб Саюзе Беларусі і Расіі. У Дагаворы падкрэслівалася, што кожная краіна захоўвае дзяржаўны суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць, канстытуцыю, сцяг, герб. 10 чэрвеня 1997 г. Дагавор быў ратыфікаваны ў Мінску і Маскве. 8 сьнежня 1998 года ў Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі. Студзень 26 2000г. ён быў ратыфікаваны. Старшынёй Вышэйшага Дзяржаўнага Савета быў абраны А. Лукашэнка, Старшынёй Савета Міністраў стаў М. Касьянаў, Дзяржсакратаром - П. Барадзін.







©2015 arhivinfo.ru Все права принадлежат авторам размещенных материалов.