 |
|
Развіццё народнай гаспадаркі БССР у другой палове 60-х — першай палове 80-х гг. XX ст
Распачалася эканамічная рэформа. Яна прадугледжвала ўключыць у дзеянне таварна-грашовыя механізмы, не паслабляючы, аднак, камандна-адміністрацыйных метадаў у кіраўніцтве эканомікай. У Беларусі вынікі рэформы праявіліся ў паляпшэнні работы прамысловасці Былі пабудаваны новыя прадпрыемствы. У іх ліку Беларускі шынны камбінат у Бабруйску, нафтапера- працоўчы завод у Мазыры, Беларускі металургічны завод у Жлобіне. Прынцыпова новым напрамкам з'явілася выкарыстанне ў вытворчасці робататэхнікі.
Будуюцца новыя гарады: Салігорск, Наваполацк, Светлагорск. Усё больш сялян, асабліва моладзі, пачынае перасяляцца ў гарады, дзе ўзровень жыцця быў вышэйшы ў параўнанні з вёскай.
Пачалася хімізацыя сельскай гаспадаркі — унясенне ў глебу штучных угнаенняў.
Была распрацавана і прынята ў 1982 г. «Харчовая праграма СССР». Дзяржава пастаянна павышала закупачныя цэны на мяса, малако, збожжа. Прадаваліся ж гэтыя прадукты па вельмі нізкай цане. Дасягненнем з'явілася распаўсюджванне пральных машын, халадзільнікаў і пыласосаў, газа- і электрапліт.
Культурнае жыццё ў БССР у другой палове 60-х — першайпалове 80-х гг. ХХ ст.
1. Развіццё навукі характарызавалася ўзнікненнем но вых распрацовак. У хімічнай навуцы дасягненні ў галіне палімераў, якія сталі асновай для атры- мання пластмасы і сінтэтычных валокнаў. У біялагічнай адкрыцці, звязаныя з генетыкай і геннай інжынерыяй. Хуткімі тэмпамі адбывалася развіццё радыёэлектронікі і вылічальнай тэхнікі. Беларусы Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак сталі лётчыкамі-касманаўтамі СССР.
2. Развіццё народнай адукацыі было звязана з пераходам у 1977 г. да ўсеагульнай 10-гадовай сярэдняй адукацыі. Існавалі сярэднія агульнаадукацыйныя працоўныя полгтэхнічныя школы з вытворчым навучаннем. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму, пашыралася выкарыстанне тэхнічных сродкаў навучання.
3. Развіццё літаратуры - падзеи вайны пісьменнікі пачалі разглядаць у кантэксце мінулага і бягучага часу (В. Быкау «Кар'ер»). Пісьменнік пераканаўча даказаў: каб зразумець паводзіны чалавека на вайне, трэба ведаць пра яго жыццё у мірны час. Падзеі мінулай вайны асэнсоўваліся таксама ў «Хатынскай аповесці» Алеся Адамовіча.
Значна пашыралася літаратура, прысвечаная рэвалюцыйнай тэматыцы. З'явіліся аповесці I. Шамякіна «Браня-поезд «Таварыш Ленін», «Лёс майго земляка» і інш. I. Шамякін у 1981 г. стаў Героем Сацыялістычнай Працы. Ён вядомы раманамі «Сэрца на далоні», «Вазьму твой боль».
Гістарычнай тэматыцы былі прысвечаны раманы У. Караткевіча «Чорны замак Альшанскі», «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» і аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха».
У музыцы папулярнымі сталі опера Ю. Семянякі «Зорка Венера, балеты. У 70-я іт. з'явіўся шэраг беларускіх кінафільмаў, прысвечаных ваеннай тэматыцы, У беларускім выяўленчым мастацтве былі створаны карціны, прысвечаныя тэме вайны, напрыклад, «Пакаранне смер-цю», «Віцебскія вароты», Міхаіла Савіцкага. Сярод твораў манументальнага мастацтва асабліва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы «Хатынь» і «Курган Славы», «Брэсцкая крэпасць-герой».
28. Распад СССР. Абвяшч. Дзярж. суверэн. і незал. РБ. Эвалюцыя паліт. Сіст. РБ. Станаўл. прэзідэнцкай паліт. сіст. Падзеі 1990 – 1991 гг. у СССР і БССР. 1990 г. з’яўл. пераломным, лёсавызначальным годам у гіст. Сав. дзярж. Вясной 1990 г. на альтэрнатыўнай аснове прайшлі выбары ў рэспуб-я і мясц-я орг. ўлады, у ходзе якіх патрабаванне адмены 6‑га артыкула Канстыт. СССР стала ядром паліт. дыскусій, атрымала падтрымку на мітынгах. На выбарах вялікіх поспехаў дабіліся так званыя “дэмакраты” і нацыянал-сепаратысты.
На пленуме ЦК КПСС, які адбыўся ў п. 1990 г., М.С. Гарбачоў прапанаваў выступіць з заканад-й ініцыятывай аб выкл. з Канстыт. СССР яе 6-га артыкула аб кіруючай ролі КПСС, замацаваць у нов. платформе партыі змеш. эк-ку і шматпарт-ць, увесці пасаду прэзідэнта краіны. Нечарговы 3 З’езд народных дэпутатаў СССР у сакавіку 1990 г. адмяніў 6‑ы артыкул сав. Канстытуцыі і ўвёў пасаду Прэзід. СССР. З’езд на безальтэрнатыўнай аснове выбраў М.С. Гарбачова Прэзід. СССР. Эстонія, Азербайджан, Арменія, Латвія, Літва, Грузія і інш. рэсп аб’явілі аб суверэнітэце рэспублік. Быў прын. Закон СССР “Аб парадку рашэн. пыт., звязаных з выхадам саюзнай рэсп. з СССР”. Саюзныя рэспублікі фактычна запрашаліся пакінуць СССР, хоць гэты працэс абстаўляўся ўмовамі і тэрмінамі. Аднак рашаючы ўдар па СССР быў нанесены ў маі – чэрвені 1990 г. на 1 З’ездзе народных дэпутатаў Расіі ў Маскве. У выніку напружанай паліт. барацьбы Б.М. Ельцын з нязначнай перавагай галасоў быў выбр. Старш. Вярх. Савета РСФСР. 12 чэрвеня 1990 г. была прынята Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце РСФСР.
Падзеі ў Маскве ў маі – чэрв. 1990 г. узмац. “парад суверэнітэтаў” і цэнтрабежныя тэндэнцыі ў краіне, ініцыіравалі прыняцце падоб. дэкларацый у інш. рэсп-х. 27 ліпеня 1990 г. Вярх. Сав. БССР прын. Дэклар. Летам 1990 г. адбыўся апош. ХХVІІІ з’езд КПСС. На з’ездзе М.С. Гарбачоў выст. з нов. ідэяй перабуд.На з’ездзе з КПСС дэманстр-на выйш. Б.М. Ельцын. З вос. 1990 г. пач. прац. вых. з партыі радав. камуністаў і самароспуску партарганізацый на прадпр-х і ўстан-х.
Сітуацыя яшчэ больш усклад., калі ўрад СССР на чале з М.І. Рыжковым у с. 1990 г. прадставіў прагр. вых. экан. з крызісу і перах. да рын. адносін. Аналагічная прагр. была распр. і адобр. ў Бел. Айчынная “дэмакратыя” з дапам. Захаду ўзмацн. намаганні па развалу СССР, знішч. иснуюч. ладу. Каб пазбегнуць абвінавачвання ва ўмяшанні ва ўнутр. справы СССР, былі створ. Шматл. “фонды”, “цэнтры”, “саветы”, “асацыяцыі”, якія афіцыйна ліч. прыватнымі, недзярж. арганіз-і, а фактычна знах. пад кантролем спецслужб. Апазіцыйныя “дэмакратычныя” арганіз. СССР атрымлівалі з‑за мяжы матэр. і фін.дапамогу: факсы, ксераксы, камп’ют., друкарскія станкі, відэакамеры і інш. тэхніку, грошы на фінансаванне навук. тэм, падрыхтоўку вуч. дапам., слоўнікаў, энцыкл. і г. д. Паліт. і правав. супрацьстаянне паміж Масквой і саюзн. рэсп. стала набыв. бесперапынны хар-р. ІV З’езд нар. дэпут. СССР у снеж. 1990 г. абмерк. ідэю Саюзн. Дагав. і прын. раш. аб правядз. рэферэн. па пыт. захав. СССР. Рэферэндум адб. 17 сакав.1991 г. Ён не праводз. ў Літве, Латвіі, Эстон., Армен., Малдавіі і Грузіі. Гэты “бунт” нац. эліт не знайш. адпав. рэагавання з боку цэнтр. улад. У рэфер. прын. ўдзел каля 80 % грамадз.СССР, якія мелі права голасу. 76,4 % выказ-ся за захав. СССР. У Бел. за захав. СССР прагал. 82,7 % агульн. кольк. выбар-ў.
14 жн. 1991 г. быў надрук. тэкст нов. Саюз. дагав., які насіў супярэчлівы хар-р. Падп-е дагав. павінна было адбыцца 20 жніўня 1991 г. Укр. пры гэтым заяв., што яна не падпіша дагав. да таго часу, пакуль не будзе прын. свая канстыт. Усе рэсп. Сяр. Азіі, не ставячы ў вядомасць Маскву, закл. паміж сабой сіст. двухбак. пагадн..
Дзярж. перав. у Маскве ў 1991 г.М.С. Гарбачоў даў свайму бліж. акружэнню даручэнне рыхтав. увядзенне надзвыч.стан. ў шэрагу рэгіёнаў СССР. 18 жн. 1991 г. прадстаўнікі цэнтра азнаёмілі М.С. Гарбачова са складам буд. Дзярж. камітэта па Надзвыч. стан. і прапан. падпіс. адпаведны ўказ. М.С. Гарбачоў адмовіўся гэта зрабіць. Тады раніцай 19 жніўня 1991 г. усе сродкі масавай інф. перадалі заяву аб тым, што М.С. Гарбачоў не можа выконв. свае абавязкі “па стану здароўя”, а яго паўнамоцтвы перах. да віцэ-прэзідэнта Г.М.Янаева. Для недапушчэння хаосу і анархіі ў асобн. мясц. уводз. надзвыч-е стан-ча. Прыпынялася дзейн. паліт. партый і арганізацый, уводз. цэнзура, забараняліся мітынгі і дэманстрацыі.
У Маскве аб’яўл. каменданцкая гадзіна. Вакол “Бел. дома”, дзе знах. органы ўлады і кіравання Расіяй, збіраліся масквічы, у асн. інтэлігенцыя і студэнты. Кіраўнікі Расіі запатрабавалі склікання Надзвычайнага з’езда нар. дэпут. СССР. Выступ. Б.М. Ельцына дабаўляла яму папулярнасці. Сваім указам Прэзідэнт Расіі перападпарадкаваў сабе ўсе органы выкан.улады СССР, якія знах. на тэрыт. Расіі. Вечарам 21 жніўня 1991 г. М.С. Гарбачоў вярнуўся ў Маскву.
Абвяшч. незал. Бел. Падзеі 19 – 21 жн.1991 г. паскор. працэс расп.СССР. 25 – 26 жн. 1991 г. нечарг. сесія Вярх. Сав. БССР прын. закон “Аб наданні статусу канстытуц. закона Дэкларацыі Вярх. Сав. БССР аб дзярж.суверэнітэце БССР”, пастан. аб забеспяч. пал. і экан. самастойнасці БССР. 19 вер. 1991 г. Вярх. Сав. Прын.зак. аб назве БССР, у адпавед. з якім яна пач. наз. “РБ”, а ў скар. назв. “Бел.”. Герб “Пагоня” і бел-чырв.-белы сцяг сталі дзярж. сімв. РБ.
Лікв.СССР.8снеж.1991 г. у Белав.пушчы кіраўнікі Рас., Бел. і Укр. (Б. Ельцын,С. Шушкевіч,Л. Краўчук)17 сак. 1991 г., дэнансавалі дагавор 1922 г. аб утв. СССР і тым самым канчатк. знішч.вял. і магут. дзярж. І гэты дзярж. перав. быў здзейсн. са згоды прэзід. СССР М. Гарбачова. Сав. Саюз прыпын. сваё існав. 21 снежня 1991 г. на сустрэчы ў Алма-Аце кіраўнікі 11 рэспублік былога СССР падпісалі Дэкларацыю ў падтрымку Белавежскага пагаднення.
Прыч.краху сав. дзярж. і грам.ладу.Крах сав. дзярж.і грам. ладу быў абумоўл., 1, сур’ёзнымі памылкамі і пралікамі КПСС, якія былі дапушчаны ў распрацоўцы і правяд. палітыкі перабуд. Адсут. канкрэтная, навук. абгрунтаваная прагр. абнаўл. сав. грамадства, не былі дакладна вызначаны мэты і задачы, канч.вынікі.2, негат. працэсы і з’явы ў грам. жыцці суправ. моцн. прапагандысцкай кампан.па дыскрэдытацыі КПСС, Сав. дзярж., сав. ладу жыцця, дасягн. краіны.3, не садзейнічалі пав. аўтарытэту і ўзмацн.паліт. ўплыву КПСС адарванасць яе вярхоў ад народа і шматмільённай арміі радавых камуністаў, карупцыя, шыр. распаўсюдж. бюракратызму ў рабоце.
Грам.-паліт. жыццё РБна мяжы XX – XXI стст.РБ – прэзідэнцкая рэсп.1992 – 1994 гг. – гады жорст. паліт. барацьбы ў Вярх.Савеце рэсп. па пыт.экан.жыцця, дзярж.будаўніцтва, будуч. саюза з Рас. Ішлі спрэчкі аб тым, якой рэсп. павінна быць Бел.: прэзід-й ці парлам-й. У гэтай дыскусіі ўзрас. паліт.аўтарытэт старшыні парлам-й камісіі па барац. з карупцыяй А.Р. Лукашэнкі.
15 сакавіка 1994 г. Вярх. Сав. рэсп. прын. нов. Канст. – Асн. закон РБ. Згодна з ёю, Бел. з’яўл.унітарнай дэмакратычнай сацыяльнай прававой дзярж., якая валодае вяршэнствам і паўнатой улады на сваёй тэрыт. Канстытуцыяй уведзена ў рэспубліцы прэзідэнцкая форма кіравання.
Першым Прэзідэнтам РБ 10 ліпеня 1994 г. выб. А.Р. Лукашэнка. У мэтах выраш. некат. спрэчных пыт., якія ставіла паліт. апазіцыя і якія мелі прынцыповае знач. для забеспячэння згоды ў грамадстве, па ініцыятыве Прэзідэнта РБ14 мая 1995 г. быў праведз. рэспубліканскі рэферэндум. Беларускі народ падтр. прапан. кіраўніка дзярж. аб наданні рус. мове роўн. статусу з бел., развіцці экан. інтэграцыі з РФ, устанаўленні нов. Дзярж. сцяга і Дзярж. герба РБ. Герб “Пагоня” і бела-чырвона-белы сцяг на рэферэндуме народам не былі прызнаны нац. дзярж. сімв.
Т.ч., герб “Пагоня” і бела-чырвона-белы сцяг з’яўл. не нац.сімваламі, а сімв. барацьбы за ўладу пэўных паліт. сіл, не падтрыманых большасцю бел. народа. Герб “Пагоня” і бела-чырвона-белы сцяг – сімвалы бурж. Бел., чырвона-зялёны сцяг з белым арнаментам і герб з серпам і молатам – сімвалы Сав. Сацыяліст.Бел.
На рэферэндуме 1995 г. большасць народа выказалася за новую сімволіку, якая ўяўляе сабой крыху змененую дзяржаўную сімволіку Савецкай Беларусі.
19 – 20 кастр.1996 г. у Мінску адбыўся Усебел. народны сход, на якім з дакладам “Толькі народ мае права рашаць своё лёс” выступ. А.Р. Лукашэнка. 24 лістапада 1996 г. адбыўся ініцыіраваны Прэзідэнтам РБ А.Р. Лукашэнкам рэсп. рэферэндум. Бел. народ прагаласаваў за прыняцце Канстытуц.РБ1994 г. са змян. і дапаўн., прапанаванымі А.Р. Лукашэнкам, выказаўся супраць свабоднай, без абмежаванняў куплі і продажу зямлі, супраць адмены смярот. кары ў РБ.
На рэсп.рэферэндуме была падтрымана прапанова А.Р. Лукашэнкі аб перанясенні Дня незалежнасці РБ з 27 ліпеня на 3 ліпеня – дзень вызвалення Мінска ад гітлераўскіх захопнікаў у ВАВ. 27 ліпеня 1990 г. была прын.Дэкларацыя аб дзярж. суверэнітэце Бел.. З гэтым днём і з гэтым дакументам большасць народа звязвае не толькі крок да незалежнасці Беларусі, але і да развалу вял.і магут. Дзярж.– Сав. Саюза. Бел.народ адмовіўся ад таго, каб дзень 27 ліпеня і далей лічыць сваім гал. дзярж. святам – Днём незалежнасці Рэспублікі Беларусь.
У адпав. з нов. рэдак.Канст.РБ замест аднапалатнага Вярх. Савета быў сфармір.двухпал. Нац. сход. Ён склад. з Палаты прадстаўнікоў і Сав. Рэсп. Прэзідэнт з’яўл. кіраўніком дзярж., гарантам Канст., правоў і свабод чал. і грамадзя. 18 мая 2001 г. у Мінску адб. другі Усебел. нар. сход. На ім з дакладам “За моцн., квітн. Бел.” выступіў А.Р. Лукашэнка. Сход падвёў вынікі выкан. “Асн. напр.ў сац.-экан. разв. краіны на 1996 – 2000 гг.”, прын. 1 Усебел. нар. сходам у 1996 г. Была абмеркав. і адобр. прагр. сац.-экан. разв. РБна 2001 – 2005 гг.
9 вер. 2001 г. Прэзідэнтам РБ на новы 5-гадовы тэрмін выбр. А.Р. Лукашэнка.
У 2002 г. былі зацв. муз. і словы Гімна РБ. 17 кастр. 2004 г. адб.ініцыіраваны Прэзідэнтам рэсп. рэферэндум і сваб. дэмакратычныя выбары дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нац. сходу РБ. Сфармір. таксама новы склад Савета Рэсп. Нац.сходу. На асн. галасав. на рэспуб. рэферэндуме з артыкула 81 Канстытуцыі РБ выключана яго другая частка: “Адна і тая ж асоба можа быць Прэзідэнтам не больш двух тэрмінаў”. Тым самым пераважная большасць беларускага народа пагадзілася з тым, каб А.Р. Лукашэнка нараўне з іншымі кандыдатамі мог балаціравацца ў час выбараў 2006 г. на пасаду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
2 – 3 сакав.2006 г. у Мінску адб. 3 Усебел. нар. сход, на якім з дакладам “Дзярж. для народа” выст. Прэзід. РБ А.Р. Лукашэнка. Сход падв. вынікі сац.-экан. разв. краіны ў 2001 – 2005 гг. і зацв. прагр. сац.-экан. разв. краіны на 2006 – 10 гг.
29. Цяжкасці і супярэчнасці ў сац.-экан. разв. ў к.80-х-п. 90-х гг. ХХ ст. Распрацоўка прагр. пераходу да рынку. Праяўленні негатыўных тэндэнцый ў гаспадарчым комплексе, сацыяльнай і дэмаграфічных сферах у 1991-1995 гг.
Курс на паскар. сац.-эк. разв. 10 сакав. 1985 г. Генер.сакратаром ЦК КПСС быў выбр. М.С. Гарбачоў. З яго паліт. і дзярж.дзейнасцю як першага кіраўніка краіны звяз. правядз. шматлікіх рэформ.У с.80-х гг. Сав. Саюз апынуўся ў склад. становішчы. Нізкай была якасць многіх відаў прадукцыі, не хапала высокаякасных тавараў на рынку, па нек. паказчыках прыпыніўся рост жыццёвага ўзроўню народа.
Пленум ЦК КПСС у красав. 1985 г. прын.курс на паскар. сац.-экан.разв.СССР. Гэты паліт. курс меркавалася ажыццявіць за кошт трох асн. фактараў: 1) навук.-тэхніч. прагрэс; 2) структурная перабудова эканомікі – прыпыненне затратнага капітальнага будаўніцтва і выкарыст.сродкаў, якія вызваляюцца пры гэтым, на тэхнічнае пераўзбраенне і мадэрнізацыю прадпрыемстваў; 3) актывізацыя чалавечага фактару – павышэнне творчай, стваральнай актыўнасці людзей, ўмацав. працоўнай дысцыпліны, павыш. зацікаўленасці людзей у выніках працы.
Аднак тагачасная эканоміка СССР была недастаткова ўспрымальнай да новых ідэй, дасягненняў навукі і тэхнікі. У сувязі з ростам і вялікімі маштабамі прамысловай і с/г вытворчасці ўзнікла напружанне ў забеспячэнні яе сыравінай і энергетычнымі рэсурсамі. Зніж. цэн на сусветным рынку на сырую нафту прывяло да таго, што ў 1985 – 1986 гг. даходы ад яе экспарту паменш. на 1/3 частку. Гэта вельмі ўскладніла закупку абсталявання за мяжой. Ва ўмовах старой сістэмы арганізацыі працы і яе аплаты сур’ёзнай матэрыяльнай зацікаўленасці работнікаў не атрымалася. На справе адбывалася не паскар., а запавольванне сац.-экан.разв.
У мэтах паляпш. якасці выпускаемых вырабаў на прадпрыемствах краіны была ўведзена дзярж. прыёмка прадукцыі. Незадаволенасць і азлабленне ў большасці насельніцтва краіны выклікала антыалкагольная кампанія, якая праводзілася па ініцыятыве ЦК КПСС у 1985 – 1988 гг. Яна праводзілася выключна адміністрацыйна-забарончымі метадамі. У спешным парадку закрываліся магазіны, якія гандлявалі спіртным, а таксама гарэлачныя заводы, у Крыму, Малдавіі і на Доне пачалі высякаць вінаграднікі. Па ініцыятыве мясц. партыйных і савецкіх органаў былі створ. “зоны цвярозасці”, у якіх гандль спіртнымі напоямі быў цалкам забаронены. Камсамол дапамагаў у арганізацыі “безалкагольных вяселляў”, а на памінкі, юбілеі і з нагоды іншых выпадкаў алкагольныя напоі адпускаліся па спецыяльных спраўках. Масавы характар набыло самагонаварэнне. Антыалкагольная кампанія моцна пахіснула грашова-фінансавую сістэму краіны. 26 крас. 1986 г. на ЧАЭС, што на мяжы Бел.і Укр., узарваўся чацвёрты энергаблок. Загінулі і атрымалі вялікія дозы выпраменьвання дзесяткі тысяч людзей, значныя тэрыт. Бел., Укр. і Расіі падвергліся радыёактыўнаму забруджванню. Расходы дзярж. на пераадоленне вынікаў аварыі складалі дзесяткі міл. руб. У студз.1987 г. пач.спад вытворч., які не ўдалося прыпыніць і які стаў пач. глыб. эк.крызісу. Аднак больш.насел.краіны негатыўныя экан.наступствы закраналі не мацней, чым у ран. гады. Больш.народа верыла М.С. Гарбачову і працягв. падтрымл. яго курс.
Палітыка перабуд., яе змест і шляхі ажыццяўлення. ХХVІІ з’езд КПСС (25 лютага – 6 сакавіка 1986 г.) і ХІХ Усесаюз. канфер. КПСС (28 чэрвеня – 1 ліпеня 1988 г.) удакладнілі палітычны курс і вызначылі палітыку перабудовы, абнаўлення ўсіх сфер жыцця савецкага грамадства.
У ходзе ажыццяўлення палітыкі перабудовы значна пашырылася самастойнасць прадпрыемстваў і аб’яднанняў у выніку іх пераходу на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне. Працоўныя калектывы атрымалі права выбіраць кіраўнікоў, рэгуляваць заработную плату і адлічэнні на сацыяльныя патрэбы. Укараняліся прагрэсіўныя формы арганізацыі працы – арэндныя калектывы, гаспадарчыя разліковыя брыгады.
Больш дэмакратычнай станавілася выбарчая сіст., разв.галоснасць і плюралізм думкі, фарміравалася шматпартыйная сістэма. Больш магчымасцей стала для ажыццяўлення дэмакратычных правоў і свабод грамадзян, для творчай дзейнасці.
Разам з тым ў грамадстве з’явіліся капіталістычныя тэндэнцыі, прапагандавалася ўзбагачэнне любымі сродкамі. Многія дырэктары прадпрыемстваў здавалі ў арэнду з правам выкупу частку дзяржаўнай маёмасці, а затым за сімвалічную плату пераводзілі яе ў прыватную ўласнасць. Становішча яшчэ больш ускладн., калі ў 1988 г. быў апублікаваны Закон СССР аб кааперацыі.
Пад назвай кааператываў былі ўзаконены тыповыя капіталістычныя прадпрыемствы з правам найму работнікаў, якія не з’яўляліся іх членамі, з правам купляць сыравіну і паўфабрыкаты па стабільных дзярж.цэнах, а прадаваць прадукцыю па сваб.рыначных цэнах. Кааператывы пач. стварацца ўсюды, у тым ліку і на базе дзярж.прадпрыемстваў. Вытворчая дзейнасць кааператараў амаль не цікавіла. Яны працавалі пераважна ў гандлёва-пасрэдніцкай сферы, куплялі тавары па танных, а прадавалі па вельмі выс. цэнах. Сац. напружанне ў грамадстве ўзмацн.
З адменай дзяржаўнай манаполіі на знешні гандаль і з дазволам прадпрыемствам і прыватным асобам прадаваць за рубеж тавары сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў краіне ў 1987 – 1990 гг. значна пагоршылася. Пусцелі прылаўкі магазінаў, падскочылі рознічныя цэны.
Палітыка “галоснасці”.Пачаўся працэс паступовай падмены сацыялізму іншымі ідэаламі і каштоўнасцямі. Ідэя сацыяльнай справядлівасці абвяшчалася шкоднай і недасягальнай, пепсі, снікерс і жвачка – сімваламі далучэння да заходняга ладу жыцця, эканоміка гандлёва-базарнага тыпу – вяршыняй эканамічнай практыкі. Пачалі прапагандавацца культ нажывы, асабістай выгады па прынцыпу “хочаш жыць – умей круціцца”, а таксама тое (насілле, парнаграфія, прастытуцыя, аднаполыя шлюбы, бамжаванне і г. д.), што ў савецкі час лічылася зневажаючым чалавека і грамадства. Людзей заклікалі не працаваць, а піць, гуляць, весяліцца. Быў зроблены антынавуковы і шкодны вывад аб тым, што савецкая сістэма не рэфарміруема, а таму павінна быць разбурана, знішчана.
Фарміраванне палітычнай апазіцыі ў Беларусі. Працэс фарміравання палітычнай апазіцыі ў Беларусі пачынаўся з амаль непрыкметнай з’явы – значнага павелічэння ліку аматарскіх нефармальных аб’яднанняў і клубаў па інтарэсах. У 1986 – 1987 гг. у рэспубліцы ўзнікла 7 тыс. такіх аматарскіх аб’яднанняў і клубаў, якія налічвалі каля 1 млн. чалавек. Спачатку палітычныя пытанні ў праграмы клубаў і аб’яднанняў не ўключаліся. Аднак прыкладна з другой паловы 1987 г. у дзейнасці клубаў і арганізацый усё больш і больш пачынаюць праяўляцца цэнтралізацыя і палітызацыя. Ішла самая звычайная палітычная барацьба пад прыкрыццём лозунга адраджэння нацыянальнай культуры. Пачыналася канфрантацыя маладзёжных суполак з ЦК КПБ, партыйнымі і камсамольскімі органамі.
У 1988 – 1989 гг. у СССР была сфарміравана нов. структура выш.орг.улады – З’езд нар.дэпутатаў СССР і Вярх.Савет СССР, які ствараўся на з’ездзе з ліку дэпутатаў і працаваў пастаянна. На 1 з’ездзе народных дэпутатаў СССР у маі – чэрвені 1989 г. старшынёй Вярхоўнага Савета СССР быў выбраны М.С. Гарбачоў.
Рын. Рэф. ў РБ у 1992 – 1994 гг.Правядз. рэформ у 1992 – 1994 гг. дазволіла ствар. у Бел.неабх. мінімум асн. рын. інстытутаў, нарматыўна-прававых дакум., пераўтварыць сістэму дзяржаўнага кіраўніцтва эканомікай у новую сістэму, якая ў пэўнай ступені абапіраецца на рыначныя рэгулятары. Разам з тым беларускі рынак цярпеў значна большыя страты, чым меў здабыткаў: разбурэнне раней існаваўшых вытворча-эканамічных сувязей і “абвальны” спад вытворчасці на 50 % і больш у параўнанні з к. 80-х гадоў, што пагражала дзяржаве стратай сваёй незалежнасці і пераўтварэннем у калонію; раскручванне інфляцыйнай спіралі і катастрафічнае падзенне курсу бел. грошай, крытычнае становішча з забеспячэннем гасп.энергарэсурсамі; галапіруючы рост цэн; рэзкае падзенне жыццёвага ўзроўню большасці насел., рост беспрацоўя, нарастанне іншых сацыяльных праблем.
Мадэль рыначных рэформ метадам “шокавай тэрапіі”, пабудаваная па рэкамендацыях Міжнар. валют. фонду, пацярпела правал летам 1994 г. у час выбараў першага прэзідэнта РБ. Мандат на правядзенне новага варыянта рэформ атрымаў першы прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнка.
Для пераадолення крызісных з’яў і недахопаў, а таксама для вызнач. Перспект-х задач у правядз. рын. рэформ былі распрац. “Асн. напр. сац.-эк. разв. РБ на 1996 – 2000 гады”. 20 кастр.1996 г. удзельнікі Усебел. нар. сходу адобр. гэты дакум.
30. Пераход РБ да сацыяльна-арыентаванай рын. экан. Асноўныя вынікі сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў канцы ХХ-пачатку ХХІ стст.
Асаблівасці бел. мадэлі сац.-экан.разв.ў 1994 – 2005 гг. Па-першае, у цэнтры бел. мадэлі сац.-экан. разв. знах. Чалавек з яго інтарэсамі, памкненнямі, жаданнем жыць у свабоднай, дэмакратычнай і квітнеючай краіне. Усё ў імя чалавека і для дабрабыту чалавека – такі глыбінны сэнс беларускай мадэлі сацыяльна-экан. разв., унутр. і знеш. палітыкі РБ. Дзяржава для народа клапоціцца і будзе клапаціцца аб росце заработнай платы, пенсій, стыпендый і іншых выплат насельніцтву, аб паляпш. жыллёвых умоў, умоў працы і адпачынку, каб чалавек адчуваў сябе камфортна, ганарыўся тым, што ён жыве і працуе ў краіне, імя якой РБ.
Па‑другое, новае кіраўніцтва дзяржавы адмовілася ад ліберальнай мадэлі рынку і ўзяло на ўзбраенне сацыяльна арыентаваную мадэль рын.экан. Выкарыстоўваючы яе, дзяржава праводзіць моцную і эфектыўную экан. і сац. палітыку, абараняе інтарэсы ўсіх класаў і пластоў насельніцтва, у тым ліку і тых, хто па розных прычынах зарабляе мала, ці зусім нічога не зарабляе (састарэлыя, інваліды, шматдзетныя сем’і, студэнты, навучэнцы і г. д.). Гэта выключае сацыяльныя катаклізмы і забяспечвае сацыяльную стабільнасць у грамадстве.
Па-трэцяе, улічваючы вопыт краін з развітай рыначнай інфраструктурай, РБстала на шлях дзярж. рэгулявання экан. Па-чацвёртае, прыпынена дзікая “прыхватызацыя”, раскраданне кучкай дзялкоў агульнанароднага багацця і стварэнне буйных прыватных капіталаў, большасць з якіх маюць крымінальную прыроду. Прыватызацыя праводзіцца пры ўдзеле і пад кантролем дзяржавы, у інтарэсах умацавання яе магутнасці і павышэння дабрабыту народа.
Па-пятае, народ і дзяржава адмовіліся ад куплі-продажу зямель сельскагасп. прызначэння, ад дэмантажу буйной калгасна-саўгаснай вытворчасці і замены яе с/г. Калгас, саўгас, сялянская (фермерская) гаспадарка маюць роўныя правы і магчымасці існавання, калі яны эфектыўна гаспадараць на зямлі.
Па-шостае, РБ адкрыта для эканамічнага супрацоўніцтва з усімі краінамі свету. Яна прыцягвае ў народную гасп. капіталы айчынных і замежных інвестараў. Але трэба памятаць, што ў эканоміцы дарэвалюцыйнай Расіі, у тым ліку і Беларусі, уладарыў замежны капітал. Буйнейшыя прадпрыемствы знаходзіліся ў прыватнай уласнасці ці ў арэндзе ў замежных капіталістаў. А між тым краіна і яе народ былі надзвычай беднымі. Буржуазная прапаганда, стараючыся прынізіць беларускую мадэль сац.-экан.разв., мусіруе ранейшы тэзіс аб больш нізкім узроўні жыцця ў нашай краіне ў параўнанні з краінамі Захаду. Пры гэтым не ўлічваецца ўзаемадзеянне розных умоў і прычын, якія аказваюць уздзеянне на ўзровень жыцця людзей. Розныя кліматычныя ўмовы і для гаспадарання на зямлі.
Гал. вынікам сац.-экан. разв. РБ у 1994 – 2006 гг. з’яўлялася тое, што ў краіне была створана і дзейнічала аптымальная сац.-экан. сістэма, заснаваная на паступовым, эвалюцыйным шляху экан. пераўтварэнняў, без абвальнай прыватызацыі і “шокавай тэрапіі”. Краіна захавала і прымножыла багацце, створанае працай усяго народа, не прадала за бясцэнак зямлю, заводы і фабрыкі, не залезла ў доўг да замежных крэдытораў. Забяспечаны высокія тэмпы эканамічнага росту. Захаваны і паглыблены сацыяльныя гарантыі для людзей – жыллё, пенсіі, бяспл. за кошт бюджэту адукацыя і лячэнне. Сёння РБ – стабільная, паспяховая, цывілізаваная краіна з моцнай эканомікай, развітымі навукай і культурай, адной з лепшых у свеце сістэмай адукацыі.