 |
|
Антоним дегеніміз ....
а) мағынасы жуық сөздер
ә) мағынасы қарама-қарсы сөздер
б) мағынасы алшақ сөздер
в) бірдей сөздер
4. ҚР Мемлекеттік туының авторы кім?
а)+ Шәкен Ниязбеков
ә) Шоқан Уәлиханов
б) Мұхтар Шаханов
в) Мұхтар Әуезов
5. ҚР Мемлекеттік елтаңбасының авторлары кімдер?
а) Шәмші Қалдаяқов, Шоқан Уәлиханов
ә) +Жандарбек Мәлібеков, Шота Уәлиханов
б) Нұрсұлтан Назарбаев, Кәрім Мәсімов
в) Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев
6. ҚР Мемлекеттік әнұранның әнін жазған кім?
а) Шота Уәлиханов
ә) Жандарбек Мәлібеков
б)+ Шәмші Қалдаяқов
в) Жұмекен Нәжімеденов
7. Әнұранның сөзін жазған кім?
а) Шәмші Қалдаяқов,
ә)Жандарбек Мәлібеков, Шота Уәлиханов
б) Нұрсұлтан Назарбаев, Кәрім Мәсімов
в) +Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев
8. Елтаңбадағы қанатты пырақ нені білдіреді?
а)+ мәңгілік өмір, шексіз даму
ә) отанды сүю
б) табиғатты аялау
в) рухани байлық
9. Елтаңбадағы әлемнің біртұтастығын, мемлекетің бастауын, отбасы ошағын қандай бейне білдіреді?
а) +шаңырақ
ә) есік
б) дала
в) үй
10. Шұғылалы алтын күн нені бейнеледі?
а) алтынды
ә) аспанды
б) +тыныштық пен байлықты
в) көңіл-күйді
11. Жолкөрсетер жұлдыз деген сөз тіркесінің аудармасын көрсетіңіз.
а) путеводная вода
ә) путеводная луна
б)+ путеводная звезда
в) путеводное небо
12. Крылатый скакун сөз тіркесінің аудармасын көрсетіңіз.
а) +қанатты пырақ
ә) қанатты бүркіт
б) қанатты ит
в) қанатты жұлдыз
13. Сөлемді дұрыс құрастырыңыз.
1. Мемлекеттік рәміз. 2.мен. 3.паш етеді. 4.тәуелзідігі. 5. мемлекеттің 6.егемендігін.а)+ 1.5.4.2.6.3.
ә) 2.5.6.4.3.1.
б) 6.5.4.2.1.3.
в) 3.2.6.5.4.1
14. Ұлттық теңге қай жылы дүниеге келді?
а) 1995ж. 15 қараша
ә 1993 ж. 15 қараша
б) 1991ж. 17 қараша
в) 1992 ж. 18 қараша
15. Тудың ортасында не бейнеленген?
а)+ қыран бүркіт; күн
ә) ай, өрнек
б) жұлдыз, лашын
в) аспан, жұлдыз
16. Өрнекті нашықтау сөз тіркесінің аудармасын көрсетіңіз.
а)+ орнаментное украшение
ә) золотое руно
б) золотое солнце
в) серебренное украшение
17. Момын сөзінің синонимін табыңыз.
а) қатты
ә) жұмсақ
б) зерек
в) жуас
18. Жоғары, жұп, ілгері сөздерінің антонимін көрсетіңіз.
а) ал, сал, бар
ә) төмен, тақ, кейін
б) шық, сол, кір
в) қой, таста, қос
11. Әдебиеттер:
1.Ж.Т.Исаева, А.Е.Тәттібаева. Қазақ тілі. 2011ж. 15-20 беттер.
2.Ш.Бектұров, А.Бектұрова Қазақ тілі для начинающих. Алматы, 1994ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ)
ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
Тақырыбы: Қазақстандағы тарихи ескерткіштер
(Арыстан Баб кесенесі, Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Айша Бибі кесенесі )
2013 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді
Хаттама №____, «_____»____________2013ж.
«Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.
1.Сабақтың тақырыбы: Қазақстандағы тарихи ескерткіштер
(Арыстан Баб кесенесі, Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Айша Бибі кесенесі )
2. Мақсаты: Студенттерге тарихи ескерткіштер жайлы мәлімет беру, тұрақты сөз тіркестеріне мысалдар келтіре отырып,практикалық жолмен меңгерту,мәтіннің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету,түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру.
3. Міндеті:Қазақ тілінде тарих бойынша өз ойларын жеткізу, тарихи ескерткіштер туралы мәлімет алу, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін меңгеру, қазақша өз ойын тиянақты түрде жеткізу, сауатты жазуға үйрену.
4. Негізгі ұғымдар:
1.Қандай мейрамдарды білесіз?
2.Наурыз мейрамы туралы не білесіз?
3.Сөздің ауыспалы мағынасына мысал келтіріңіз
4.Құрбан айт туралы айтыңыз.
5.Сөздің тура мағынасына мысал келтіріңіз.
6. Арыстан Баб кесенесі қай жерде орналасқан?
7. Қожа Ахмет Иассауидың ұстазы кім?
8. Айша Бибі кесенесі қай ғасырда салынған?
9. Орта ғасырлық сәулет өнерінің ескерткіштерін атаңыз.
5.Сабақ өткізу жоспары:
А) Ұйымдастыру (2-3 минут).
Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45-48 минут).
Б) Жаңа сабақты түсіндіру.
-Мәтін бойынша жұмыс (60-65 минут). Жаңа сөздермен. Сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату.
-Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут).
-Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут).
В) Студенттердің білімін бағалау (2-3 минут).
6. Өткізу түрі: Тәжірибелік
7. Білім берудің және оқытудың эдіс- тәсілдері:
Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, салыстыру, аударма жұмысын жасату, жағдаяттық тапсырма тесттік бақылау.
8. Көрнекті құралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудиодиск.
9. Тапсырмалар
1-тапсырма. Мына тұрақты сөз тіркестерін қазақ тіліне аударыңыз.
Работать спустя рукава,за тридевять земель,золотые руки,бежать сломя голову,улыбка до ушей, говорить сквозь зубы, как кот наплакал, капля в море, светлая голова, у черта на куличках, делать скрепя сердце, чувствовать себя не в своей тарелке, сидеть как на иголках, душа в пятки ушла,ком в горле, камень с души упал.
2-тапсырма.Төбедегі берілген тұрақты сөз тіркестерінен сөйлем құраңыздар.
3-тапсырма.Мәтінді оқып, түсінгендеріңізді айтыңыздар.
Қазақстанның тарихи ескерткіштері
(Арыстан баб кесенесі, Қожа Ахмет Иассауи кесенесі, Айша бибі кесенесі)
Арыстан баб кесенесі көне Отырар жеріндегі сәулет өнері ескерткіші. Түркістан жерін мекендеуші халықтардың арасында мұсылман дінін таратушы Қожа Ахмет Иассауидің ұстазы болған. Халық Арыстан бабқа әулие деп сыйынған. Сондықтан зиярат етушілер бейсенбі сайын әулие басына түнеп, ғибадат етеді. Ел арасында «Арыстан бабқа түне, Қожа Ахметтен тіле» деген ұлағатты сөз бар. Сондай – ақ, «Сайрамда бар сансыз баб, Отырарда отыз баб, Түркістанда түмен баб, ең үлкені – Арыстан баб» делінеді. Арыстан баб кесенесі дәлізхана, мешіт, азан шақыратын мұнара сияқты жеке бөлмелерден құралған. Кешеннің ең көне бөлігі – қабірхана. Қазір де оның едені басқа бөлмелермен салыстырғанда едәуір биік, Қабір үстіне алғашқы белгі ХІІ ғасыр шамасында салынған. Арыстан баб кесенесі ХХ ғасырдың басында жергілікті халықтың қаражатымен күйдірілген кірпіштен (ауданы – 35х12 м, биіктігі – 12 м), бұрынғы Меккеге қараған есігі Түркістанға, Әзірет Сұлтанға бағытталып, солтүстік жағы кесене, оңтүстік жағы мешіт есебінде қайта жөнделеді. Дәліз – қақпа маңдайшасына мәрмәр тақта қаланып, бетіне hижра бойынша 1327 жыл, яғни соңғы құрылыс жүрген уақыт деп көрсетілген. Кесене мемлекеттің қорғауына алынған.
Қожа Ахмет Иассауи кесенесі – орта ғасырлақ сәулет өнері ескерткіші. 1396 – 1399 жылдары Әмір Темірдің бұйрығымен Түркістан қаласында тұрғызылған. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі – үлкен порталды – күмбезді мемориалдық құрылыс. Жергілікті сәулет дәстүрін жете меңгерген парсылық шеберлердің жобасы құрылысқа негіз етіп алынған. Кесене оңтүстік – шығыстан солтүстік – батысқа қарай созылып жатыр. Күйдірілген шаршы кірпіштен өрілген. Кесене жобасының ерекшелігі – онда Орталық Азия сәулет өнерінде бұрын – соңды ұшыраспаған шатыр жабу тәсілдері қолданылған. Ескерткіште күмбезді, аркалы элементтер мол. Сәулетші – шеберлер тек аркалы күмбезді жүйенің өзіне сан түрлі әдістерді қолданған. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі мешіт, медресе қызметін де атқарған. Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде Құран Кәрім сүрелері мен аяттары жазылған. Жазулар көгілдір қышпен өрнектелген. Жазулардан «Алла», «Мұхаммед», «О, жарылқаушы», «Билік Аллада», «Алла менің әміршім», «hижраның 800 жылы» деген сөздерді оқуға болады. Қоладан соғылып, алтын, күміс жалатылған есік тұтқалары мен алты шырағдан да сәулет өнерінің інжу – маржандарының қатарына жатады. Бұларда оны жасаушы исфаhандық шебер Тәдж әд – Дин Изеддиннің есімі жазылған.
Айша бибі кесенесі – ХІІ ғасырда салынған сәулет өнері ескерткіші. Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Айша бибі ауылында орналасқан. Айша бибі – тарихтан белгілі Қарахан батырдың әйелі. Күмбезді сол Қарахан салдырған. Бірақ кесенені салған сәулетші туралы нақты дерек жоқ. Айша бибі кесенесінің іргетасынан бастап есептегенде 3,4 м биіктіктегі бағаналарға араб әрпінде жазуы бар белдеу жүргізілген. Солардың бірінде «күз, бұлттар, дөңгеленген дүние...» деген сөздер араб әрпімен жазылған. Кесене қабырғаларының қалыңдығы – 80 см. Ол үш бөліктен: ішкі жағынан күйдірілген кірпіштен қаланған, ал сыртқы жағынан оюлы әшекейлі плиталармен қапталған, сонымен бірге саз балшықпен және жарамсыз плиткалардың сынықтарымен толтырылған қабырға ортасындағы кеңістіктен құралған. Ұсақ плиталардың шырмауық өрнегіне 60 түрлі әшекей қолданылған. Қашаумен үңгіп жасалған бұл оюлар бір-бірімен қиюласып, кесененің мақсатына лайық сәулеттік сипат, композициялық шешім тапқан. Кесене құрылысынан темір дәуіріндегі сәулет өнерінде үлкен орын алған порталды-тақталы дәстүр айқын аңғарылады. Айша бибі кесенесі республикалық маңызы бар тарихи және мәдени ескерткіштердің тізіміне енгізіліп, мемлекет қорғауына алынған.
4-тапсырма.Мына мақал-мәтелдерден мәтінге лайықтысын табыңыз.
Мезгілі жетсе, мұз да ерір. Жақсы жолдас ерттім дегенше, жарты жолдан өттім де. Өзіңді зор тұтпа, өзгені пір тұтпа. Жақсымен жолдас болсаң,жетерсің мұратқа. Апама жездем сай. Көптен көрген ұлы той. Ережесіз ойын жоқ. Қашпақ болсаң – зымыра.
10. Бақылау(тестілер,ситуациялық тапсырмалар, сұрақтар т.б.)
Тест тапсырмалары:
1. Арыстан Баб кесенесі қай қалада орналасқан?
а) Отырар
ә) Түркістан
б) Қызылорда
в) Ақмола
г) Қарағанды
2. Қожа Ахмет Иассауидің ұстазы?
а) Арыстан Баб
ә) Абай Құнанбайұлы
б) Айша Бибі
в) А.Байтұрсынұлы
г) Ш.Құдайбердіұлы
3. Айша Бибі кесенесі қай ғасырда салынған?
а) ХІІ ғ
ә) ХІІІ ғ
б) ХІХ ғ
в) ХІ ғ
г) ХХ ғ
4. “Төбе шашы тік тұру” деген тұрақты сөз тіркесінің мағынасын табыңыз.
а) күлу
ә) ойнау
б) шошу
в) күрсіну
г) ойлау
5. Орта ғасырлық сәулет өнерінің ескерткіші?
а) Қожа Ахмет Иассауи
ә) Айша Бибі кесенесі
б) Арыстан Баб кесенесі
в) дұрыс жауап жоқ
г) Түркістан кесенесі
6. Арыстан Баб кесенесі нешінші жылдан бастап мемлекет қорғауына алынды?
а) 1348
ә) 1765
б) 1377
в) 1245
г) 1346
7. Айша Бибі кесенесінің іргетасынан бастап есептегенде...... .
а) 3.4 м
ә) 6.7 м
б)5.6 м
в)8.1 м
г) 6.3 м
8. Фразеологизмдерге нелер жату мүмкін?
а) одағай сөздер
ә) өлеңдер
б) мақалдар
в) мәтелдер
г) шығармалар
9. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі қандай кірпіштен жасалған?
а) Күйдірілген кірпіш
ә) Мәрмәр кірпіш
б) Күйдірілмеген кірпіш
в) қызыл кірпіш
г) ақ кірпіш
10. Қожа Ахмет Иассауи кесенесінің салынған жылдары?
а) 1345
ә) 1396 - 1399
б) 1356 - 1498
в) 1396 – 1356
г) 1256 - 1367
11. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі кімнің бұйрығымен салынды?
а) Әмір Темірдің
ә) Арыстан Баб
б) Айша Бибі
в) Әбілқайыр
г) Кенесары Қасымұлы
12. Айша Бибі кесенесі неше бөліктен тұрады?
а) 2
ә) 3
б) 5
в) 4
г) 7
13. «Архитектура» сөзінің қазақша баламасы.
а) Ескерткіштер
ә) Сәулет
б) Зиярат
в) Күмбез
г) Құрылыс
14 “Алыс” деген сөзге қандай фразеологизм сәйкес келетінін белгіленіз.
а) мандай тер
ә) ит өлген жерде
б) ата жолын қуу
в) табан ақы
г) жел аяқ
15. Түркістан қаласында орналасқан кесене.
а) Арыстан баб
ә) Райымбек ата
б) Айша бибі
в) Ахмет Яссауи
г) Қарахан кесенесі
16. Айша бибі кесенесінің қабырғаларының қалыңдығы қанша?
а) 80 см
ә) 90 см
б) 100 см
в) 150 см
г) 200 см
17. Қожа Ахмет Яссауидің ұстазын көрсетіңіз.
а) Жүсіп Баласағұни
ә) Аристотель
б) Арыстан баб
в) Махмұд Қашқари
г) Әл-Бируни
18. Айша бибі кесенесі нешінші ғасырда салынды?
а) VIIIғ
ә) Xғ
б) IXғ
в) XIғ
г) XIIғ
19. Тұрақты сөз тіркестері неше тіркеске бөлінеді?
а) 3
ә) 5
б) 2
в) 6
г) 4
20. Қайсы кесененің қабырғасында Құран Кәрім сүрелері мен аяттары жазылған?
а) Арыстан баб
ә) Ахмет Яссауи
б) Айша бибі
в) Райымбек ата
г) Қарахан баба
11.Әдебиет:
1. Исаева Ж.Т., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж.47-48 бб.
2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова. Қазақ тілі (для начинающих). Алматы, 1994 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ)
ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
Тақырып: Тарихи тұлғалар
2013 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді
Хаттама №____, «_____»____________2013ж.
«Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.
1. Тақырыбы:Тарихи тұлғалар
2. Мақсаты:
1. Қазақ халқының қалыптасуына үлес қосқан адамдар туралы мәлімет беру.
2. Мәтін арқылы жаңа сөздер мен сөз тіркестерін, синтаксистік оралымдарды меңгерту.
3. Студенттердің назарын мәтіндегі басты оқиғаларға аудару.
3. Міндеті:
1. Мәтінде орыс тіліне аударту.
2. Мәтін бойынша қойылған сұрақтарға жауап беруге дағдыландыру.
3. Мәтінді қысқаша мазмұндай алуға машықтандыру.
4.Негізгі ұғымдар:
Лексикалық тақырып бойынша:
1. Қазақ хандығының ірге тасын кімдер қалады?
2. Қасым хан қазақ хандығына қандай еңбек сіңірді?
3. Тәуекел, Есім хандар туралы не білесіздер?
4. Әз Тәукенің шығарған заңдары қалай аталады және онда қандай мәселелер қарастырылған?
5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты, минут): 3 сағат (50-минуттан)
6.Өткізу түрі - тәжірибелік
7.Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері
Аударма жұмысын жасату, тест тапсырмаларын орындту, тапсырмалар мен жаттығу, жұмыстары, сұрақ-жауап.
8.Көрнекі құралдар.Кестелер, әртүрлі дәрілердің қорапшалары, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері.
Тапсырмалар
Тарихи тұлғалар
Тарихты жеке адамдар жасамаса да, сол тарихи кезеңге олардың ықпалы аз болмайды. Олар әр халықтың қалыптасуына, дамуына айтарлықтай үлес қосады. Қазақ халқының тарихында да ондай тұлғалар көптеп кездеседі. Бұл орайда қазақ хандығының құрылуына себеп болған Жәнібек пен Керей ханды айрықша атап өтуге болады. Олардың жеке хандық құруының себебі туралы дулат руынан шыққан тарихшы Мұхамед Хайдар былай деп жазады: «Дәшті-Қыпшақтың бұл кездегі әміршісі Әбілхайыр хан еді. Әбілхайыр Жошы әулетінен тараған сұлтандарға көп теперіш көрсетті, сондықтан олардың екеуі ─ Жәнібек хан мен Керей хан Моғолстанға ауып кетті». Керей мен Жәнібек сұлтандар қоғамдық-әлеуметтік өмірдің бағыт-бағдарын ойластырып, халық, ел тағдырана байланысты шешім қабылдады. Тарихшылар осы оқиға болған XV ғасырдың екінші жартысын (1456 ж.) қазақ хандығының құрылған кезі деп есептейді. Әрине, ешбір халық бір күнде құрыла салмаған. Өйткені, қандай да болмасын жаңа бір халықтың құрылуы ─ аса күрделі үрдіс. Қазақтарға жаңа рулардың қосылуы бұдан соңғы жылдары да жүріп жатты.
Жаңадан құрылған қазақ хандығының іргесінің бекуіне Жәнібек ханның баласы Қасым көп еңбек сіңірді. Ол билік құрған кезде қазақ халқы өзінің осы күнгі мекен тұрағының негізгі аймақтарын біріктірді. Қасым ханның тұсында Орта Азия, Еділ бойы және Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалды. Ол көшпелі қазақ өміріне лайықталған заң шығарды. Халық бұл заңғы «Қасым ханның қасқа жолы» (Светлый путь Касым хана) деген атау берді. Бұл заң қазақ даласында бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып, ережелер негізінде жасалды.
Қасым ханның баласы Ақназар қазақ хандығының жағдайын жақсартып, ұлан-байтақ жерге ие болуына мүмкіндік жасады. Ол сыртқы жауларды жеңіп қана қоймай, қазақ халқының ішік саяси өмірінің нығаюына, басқа елдермен бейбіт сауда қатынасының жандануына үлес қосты.
Қазақстанның оңтүстік өңірі үшін күрескен Тәуекел хан Ташкент, Андижан, Ақсу; Самарқанд сияқты қалаларды қазақ хандығына қаратты. Ол Бұқар қаласын қоршауға алған кезде жараланып, қайтыс болды. Онан кейін билік құрған Есім хан кезінде қазақ елінің ішікі саяси өмірі тұрақсыз болып тұрған еді, сондықтан ол ел басқаруға қажетті заң шығаруға мәжбүр болды. Ол шығарған заңда ханның, билер мен батырлардың құқықтары мен міндеттері көрсетілді. Бұл заң бойынша ханның билігі біраз шектелді, дегенмен ол бас қолбасшы болып қала берді. Басқа мемлекетпен бітім шартын жасау немесе соғыс ашу, сондай-ақ елші жіберу мәселелерін хан енді тек Мәслихаттың келісімі арқылы ғана жүзеге асыратын болды. Бұл заңдар жинағы халық арасында «Есім ханның ескі жолы» (Древний путь Есим хана) деген атқа ие болды. Қазақ халқының тәуелсіздігі үшін жоңғарлармен, Бұқар хандығымен тынбай соғысқан Есім ханды қазақ халқы аса құрметтеп «Еңсегей бойлы ер Есім» (Высокорослый Есим богатырь) деп атады.
XVII ғасырдың екінші жартысынан бастап шығыстан көшпелі, жауынгер тайпалар одағы жоңғар хандығы қазақ жеріне шабуыл жасай бастады. Оларға қарсы соғыста Тәуке хан айрықша еңбек сіңірді. Тарихи деректерде айтылғандай, Тәуке ханның билігінде 80 мыңдай жауынгердің болуы, оның сыртқы және ішкі жаулармен күресте жеңістерге жетуіне мүмкіндік берді. Тәуке хан елдің бірлігін, ынтымағын ойлап, елдің ру-руға бөлінуін шектеуге бар күшін салды. Осы мақсатта ол ұлы жүзден Төле биді, орта жүзден Қазыбек биді, кіші жүзден Әйтеке биді шақырып, арнайы заң қабылдады. Бұл қазақ халқының этникалық, шаруашылық ерекшелігіне сай жасалған маңызды құжат болды. «Жеті жарғы» (Семь Установлений) деп аталатын осы заңда негізгі жеті мәселе (жер дау, отбасы заңдары, әскери заң, сот үрдістері, қылмыстық заң, құн төлеу, жесір дауы) қаралды. Әділдігі, көрегендігі және еліне істеген қызметі үшін халық Тәуке ханды «Әз Тәуке» деп құрмет тұтты.
Сөздік
теперіш көрсету - ел тағдыры – судьба страны
күрделі үрдіс – сложный процесс іргесінің бекуі – укрепления границ
жандану - возраждение сыртқы жаулар – внешние враги
тұрақсыз – не стабильный шектелу – ограничиться
билік - власть ынтымақ – солидарность
қарату – подчинить көрегендік – дальнозоркость
құрмет тұту – восславить, почитать маңызды - важный
1-жаттығу.Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестерін қойыңыздар.
1.Тарихты жеке адамдар жасамаса да, сол ... ... олардың ықпалы аз болмайды. 2.Қазақ хандығының құрылуына себеп болған Жәнібек пен Керей ханды айрықша ... ... болады. 3.Ол көшпелі ... ... лайықталған заң шығарды. 4.Ақназар хан басқа елдермен бейбіт ... ... жандануына үлес қосты. 5.Тәуекел хан Бұқар қаласын ... ... кезде жараланып, қайтыс болды.. 6. Ол ... ... ханның, билер мен батырлардың құқықтары мен міндеттері көрсетілді. 7.Тәуке ханның билігінде 80 мыңдай жауынгердің болуы, оның ... ... ... жаулармен күресте жеңістерге жетуіне мүмкіндік берді.
Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестері: қоршауға алған, сауда қатынасының, қазақ өміріне, атап өтуге, тарихи кезеңге, сыртқы және ішкі, шығарған заңда
2-тапсырма. Мәтігді қазақ тіліне аударыңыздар.
Удачно складывались отношения Касым хана с могульскими правителями. Основные районы Могулистана ─ Жетісу и Притяньшанье были уже давно для них потеряны, так как входили в состав Казахского ханство. Могульские ханы фактически имели власть только в Юго-Западном Могулистане и постоянно искали союза с казахским ханом.
Число подданных хана Касыма современники определяют миллионом человек. Казахское ханство постепенно втягивалось в международные отношения того времени. Одним из первых государств, вступивших в дипломатические связи с Казахским ханством, было Московское государство. При Касым хане казахи, как самостоятельный этнос, стали известным и в Западной Европе.
правитель – билеуші поданные- бағыныштылар
международные отношения – стали известным - белгілі болды
халықаралық қатынастар
связь – байланыс, қарым-қатынас
10.Бақылау (сұрақтар, тестілер, тапсырмалар т.б.):
Сұрақтар:
1. Қазақ хандығының құрылуынап не себеп болды?
2. Тарихшылар қай ғасырды қазақ хандығының құрылған кезі деп есептейді?
3. Қасым хан кезінде қазақ хандығында қандай өзгерістер болды?
4. Қазақстанның оңтүстік шекарасы үшін соғыс қанша уақытқа созылды және оларды кімдер жүргізді?
5. Қазақ халқы үшін Тәуке хан қандай еңбек сіңірді?
Тестілер
1. Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз.
Қазақ хандығын кімдер құрды?
а) Тарихи кезеңге жеке тұлғалардың ықпалы аз болмайды.
ә) Қазақ хандығының Жәнібек пен Керей хандар құрды.
б) Жәнібек хан мен Керей хан Моғолстанға ауып кетті.
в) Қазақ хандығының іргесінің бекуіне Қасым хан көп еңбек сіңірді.
г) Ешбір халық бір күнде құрылған жоқ.
2. Көп нүктенің орнына қойылатын сөз тіркесін көрсетіңіз.
Жеке адамдардың ... .... ықпалы аз болмайды.
а) тарихи кезеңді
ә) тарихи кезеңмен
б) тарихи кезеңнің
в) тарихи кезеңнен
г) тарихи кезеңге
3. Дұрыс құрылған сөз тіркесін көрсетіңіз.
а) жекеше адамдар
ә) тарихи кезең
б) болған себеп
в) құрылып салмаған
г) күрделіге үрдіс
4. «Укрепиться» сөзінің аудармасын көрсетіңіз.
а) азаю
ә) әлсіреу
б) нығаю
в) босу
г) биікьеу
5. Көп нүктенің орнына қойылатын сөзді көрсетіңіз.
Қасым ханның баласы Ақназар қазақ хандығының ... жақсартты.
а) шекараға
ә) аумақтан
б) көлемі
в) іргесіне
г) жағдайын
6. Сөз тіркесінің дұрыс аудармасын көрсетіңіз.