Главная | Обратная связь

ПРАЗ ПАРОГ РУКІ НЕ ПАДАВАЙ

Такая звычка бытуе ў нашым народзе і цяпер. А вытокі яе — у сівой мінуўшчыне. Найболын старажытныя па часе ўзнікнення народныя казкі, паданні, легенды, замовы і загадкі даюць магчымасць зрабіць выснову аб трохузроўневай міфа-паэтычнай мадэлі сусвету беларусаў. Верхні ўзровень займаў пантэон язычніцкіх багоў, сярэдні належаў самому члавеку, а ніжэйшы (падземны) быў месцам існавання розных пачвар. Падзямелле было адначасова і месцам вечнага існавання продкаў. Чалавек, займаючы сярэдні, прамежкавы статус у гэтай іерархіі, адчуваў сваю залежнасць і ад сусвету багоў, і ад свету продкаў. Усё яго жыццё было скіравана на пошук магчымасцей гарманічнага суіснавання.

Яскравым сведчаннем трохузроўневасці славянскай мадэлі сусвету з'яўляецца драўлянае дойлідства беларусаў, а так-сама кампазіцыя некаторых жыццёва важных атрыбутаў сялянскага жытла. Абапіраючыся на фальклорна-этнаграфічныя матэрыялы 19—20 ст., паразважаем аб структуры звычайнай беларускай хаты.

Аказваецца, у сваім класічным выглядзе стуктура хаты таксама мае тыя ж тры сферы вялікага Космасу. Асноўным з'яўляецца сярэдні ўзровень — месца штодзённага пражыван-ня чалавека, сям'і. Прычым і тут існаваў пэўны парадак. Уся гарызантальная прастора хаты дзялілася на некалькі важных зон, аб якіх усе дамачадцы ведалі, а таму паводзілі сябе ў адпа-веднасці з іх функцыянальным прызначэннем. Кампазіцыя ўнутранай часткі строга групавалася вакол сілавой лініі жыцця, дыяганалі на процілеглых канцах якой заўсёды знаходзіліся печ і покуць (чырвоны кут).

Чаму ж гэту дыяганаль можна назваць лініяй жыцця? Справа ў тым, што печ — гэта не што іншае, як форма прыручэння агню — старажытнага сімвала жыцця. Можна сказаць так: жыццё ў хаце працягваецца да таго часу, пакуль печ цёплая, або, наадварот, печ цёплая, пакуль у хаце палае цяпельца жыцця. Бліжэй да чырвонага кута ставіўся стол, вакол якога збіралася дзеля падтрымання свайго фізічнага і духоўнага існавання сям'я,

У паўсядзённым і святочным жыцці сялянскай сям'і надзвычай важную ролю выконваў парог. Познім калядным вечарам дзяўчаты перадшлюбнага ўзросту збіраліся ў той хаце, дзе звычайна спраўлялі вячоркі, і варажылі, якой першай пашчасціць замуж пайсці. На парог хаты клалі па аладцы, адчынялі дзверы і клікалі сабаку. Чыю аладку ён з'есць першай, тая і замуж хутчэй пойдзе. Калі нават і сёння мы зачэпімся нагой за парог, адразу зазначаем: павінна нешта здарыцца. Каб у хату не заходзілі людзі з адмоўнай біяэнергетыкай, старыя раяць у парог уваткнуць дзве іголкі. Перад тым як адправіцца да нявесты, малады праходзіў пад ручніком, у абодва канцы якога было закручана па бохану хлеба і які на высока ўзнятых руках трымалі яго бацькі. Дык вось гэта рытуальная арка чакала хлопца каля парога. Праходзячы пад ёй, малады павінен быў прыгнуцца, схіліць галаву — пакланіцца продкам свайго роду. Шырока вядома павер'е аб тым, што гаспадыня не мае права падаць што-небудзь суседцы праз парог, а мужчыны ні ў якім разе не падаюць адзін аднаму рукі праз парог пры сустрэчы або на развітанне.1 Гэтаксама нельга нічога падаваць і праз іншыя зоны смерці: праз труну з нябожчыкам і праз магілу.

Болынасць з нашых сучаснікаў ведае аб гэтым, але не можа растлумачыць, чаму парог стаў такой незвычайнай зонай у хаце. Адказ можна знайсці, калі ўважліва ўгледзецца і паразважаць пра ніжні ўзровень пабудовы хаты. Яшчэ і сёння ў многіх вясковых хатах адразу за парогам ёсць вечка (вочка — тое ж вока), праз якое можна трапіць у пограб (падполле, склеп), дзе на працягу халоднага часу захоўваюцца бульба, квашаная капуста, засоленыя гуркі, грыбы, слоікі з варэннем. Але гэта цяпер. А значна раней, недзе паміж 6 і 14 стагоддзямі пограб (паграбенне) быў месцам пахавання памёршых. Гэта быў перыяд крэмацыі, трупаспальвання. Памёршага чалавека спальвалі на рытуальным месцы, а урну з прахам хавалі пад парогам. Значыць, гістарычна парог — зона захавання продкаў. Тады становяцца зразумелымі ўсе пералічаныя вышэй сітуацыі. Дарэчы, прасочым, напрыклад, за паводзінамі свата, які заходзіць у хату з мэтай заручэння дачкі гаспада-роў. Ён пераступіць парог, тройчы правай нагой пастукае па ім, затым дойдзе да першай бэлькі ў хаце (якая адзначае мяжу паміж прасторай гасцей і гаспадароў), прыпыніцца і будзе казаць: "Яны маўчаць (продкі) і вы (гаспадары) не пярэчце". Сутнасць гэтага звароту будзе зразумелай толькі тады, калі мы будзем памятаць, якую функцыю выконвала кожная зона нашай хаты ў міфалогіі беларусаў.

Важную ролю ў структуры духоўнага космасу беларусаў выконвае таксама прастора пад дахам. Слова "дах" хутчэй за

ўсе запазычана праз польскую мову з нямецкан, але, калі яно гучыць, так і чуеш старажытнабеларускае — дух. Прастора пад дахам — месца, куды злятаюцца душы продкаў у пэўныя рытуальныя дні. Менавіта таму ў сівой мінуўшчыне існаваў прыгожы звычай — першы блін, спечаны на Масленіцу, забаранялася есці жывым, ён прызначаўся душам продкаў, таму яго клалі на дахавае (дўхавае) акенца. Гэта адзін з галоўных прынцыпаў традыцыйнай культуры: спачатку ахвяраванне продкам, толькі потым частаванне жывым. Можа таму мы гаворым: першы блін комам... для тых, хто парушыць звычай часу мінулага.

Такая ж трохузроўневая структура характэрна для пабудовы печы і калодзежа. Вядома шмат казак, у якіх герой шу-кае сваю суджаную, а яе забраў Кашчэй Бессмяротны — адзін з уладароў "таго" свету. Трапіць да яго можна праз калодзеж. 3 улікам гэтай акалічнасці структурную вертыкаль калодзежа можна расшыфраваць наступным чынам. Сярэдняя (надземная) частка — зона падыходу жывых. Чалавек ідзе да яго, як да продкаў, па дапамогу. Вада — аснова жыцця. Але патрапіць у зону продкаў дапамагае прыстасаванне, якое называюць "журавель". Гэта назва і тут невыпадковая. На Беларусі асаблівай павагай карыстаецца гэта птушка-вястун, якая прылятае з выраю (ад продкаў) і нясе нам вестку аб надыходзе новага года, новага прыроднага цыкла жыцця.

Такім чынам, усё сказанае яскрава сведчыць аб адзін-стве законаў пабудовы Сусветпу і духоўнага космасу нашых славянскіх продкаў. Ці зможам мы — іх нашчадкі — аднавіць гэтую гармонію і ўступіць у раўнапраўны дыялог з прыродай або і надалей будзем дыктаваць ёй свае ўмовы суі-снавання, непазбежна набліжаючы час самавынішчэння?

 

ПЕЧ МАЯ КАФЛЯНАЯ

Жытло чалавечае, як і ўсё навокал, з цягам часу мяняецца. Людзі заўсёды імкнуліся зрабіць яго больш канструктыўным, зручным, утульным і прывабным для шматпакаленнай сялян-скай сям'і. Найбольш істотныя змены адбыліся з цэнтральным атрыбутам сялянскай хаты — печчу, тым сімвалам жыцця, жыватворным ачагом, які сілкаваў сям'ю энергіяй сонца. Сапраўды так, агонь у печьі ўспрымаўся зямным экві-валентам сонца, якое ў народнай лексіцы называлася "слонца", таму і прыстасаванне, якім зачынялі печ на ноч або дзень, называлі "заслонка" або "засланка".

Па сваёй сутнасці печ цалкам паўтарае мадэль хаты і нагадвае трохузроўневую структуру міфалагічнага дрэва Сусвету: падпечак, загнет і дымаход (комін, душнік). Яе асноўныя элементы функцыянальна і канструктыўна афармляліся следам за этапамі фарміравання хаты. Прычым міфа-паэтычная роля іх сэнсава вельмі блізкая. Хата ў цэлым вызначала межы асвоенай, адухоўленай чалавекам прасторы ў адрозненне ад неасвоенай, што бегла за лінію гарызонта. Печ у пэўнай ступені можна лічыць сімвалам утаймавання стыхіі агню.

Узгадаем, што ў старажытныя часы галоўны рытуальны агонь пастаянна гарэў пад магутнай кронай дуба, сімвалізуючы тым самым галоўны ачаг жыцця племені. Калі ж адбылося выдзяленне з родаплемянной структуры новай сацыяльнай адзінкі — сям'і, перад людзьмі паўстала патрэба мець адпаведны ачаг у кожным доме. Гэты невялічкі крок у гісторыю дазваляе зразумець цэлы шэраг рытуальных дзеянняў, звяза-ных з ушанаваннем печы. Ёй, як галоўнаму захавальніку жыццёвай эстафеты таго ці іншага роду, аддавалася даніна пашаны падчас практычна ўсіх важнейшых святкаванняў. Асабліва прыкметнае месца займала яна ў вясельнай абраднасці. Калі ў хату прыходзілі сваты, то дзяўчына залазіла на печ і сядзела там, пакуль гаваркія госці вялі перамовы з бацькамі. Саскочыўшы на падлогу, нявеста тым самым падавала знак, што яна згодна пайсці замуж.

Цікавы абрад адпраўкі ў сваты падае М.Я.Нікіфароўскі: "У той час, як выбраны сват пераступае парог жаніховага дома, каб выправіцца ў сваты, сямейнікі спяшаюцца пакідаць на печ усё, што акажацца ў качарэжніку: вілкі, качаргу, "галень" (венік) і нават смецце, каб сватаўство ўдалося. Тут жа яны хорам, нерабіваючы адзін аднаго, крычаць: "Заглядайце на грады, каб вам былі рады!" У адказ на гэта сваты моўчкі хапа-юцца за рог печы: стукаюць кулакамі ў вушак".

У паўночна-ўсходняй частцы Беларусі яшчэ і сёння заха-ваўся так званы стаўбавы абрад, які праводзіўся каля прыпечнага слупа ў хатах і маладой, і маладога. Уласна з гэтага абрадавага дзеяння распачыналася асноўная частка працяглага вясельнага спектакля. Калі госці рассаджваліся вакол стала, сват залазіў на слуп і песняй звяртаўся да прысутных з просьбай дазволіць адкрыць урачыстае святкаванне.

Вялікую ролю ў вясельнай абраднасці выконвалі ручнікі і паясы. Пояс быў абавязковым атрыбутам адзення жаніха і нявесты, перасцерагаў іх ад уздзеяння благіх людзей: ад сурокаў і "паддзелаў". Задоўга да замужжа маладая павінна была сплесці спецыяльны пояс, які яна кідала на печ, упершыню пераступіўшы парог хаты свайго суджанага. Тым самым яна як бы гаварыла ўсім прысутным: з гэтага моманту мяне будзе ахоўваць ачаг новай хаты.

Рытуальным цэнтрам разгортвання вяселля ў хаце мала-дой таксама была печ. За ёю хавалася маці нявесты. Увайшоўшы ў хату, жаніх тройчы звяртаўся да яе з просьбай даць канчатковую згоду на шлюб. Маці пагаджалася толькі тады, калі за трэцім разам будучы зяць адорваў яе грашамі.

Аднак асноўныя падзеі разгортваліся вакол печы падчас гатавання самага галоўнага атрыбута вясельнай урачыстасці — каравая. Прыгожы, шматступенны рытуал быў багата аздоблены спецыяльнымі песнямі, у якіх апяваліся каравайніцы, рэчы, неабходныя для выпечкі святочнага хлеба, і асабліва печ, у якой народзіцца новых хлеб — сімвал новай сям'і, жыцця маладых у новым сацыяльным статусе.

Нараджэнне і першыя гады жыцця дзіцяці таксама цесна звязаны з рытуалаформай печы. Напрыклад, пры першым рытуальным купанні нованароджанага ў начоўкі клалі 9 вугальчыкаў. На працягу першай паловы года ваду пасля ку-пання дзіцяці вылівалі ў падпечак.5 У многіх мясцінах Беларусі валасы пасля першага падстрыгання немаўляці спальвалі на прыпечку. А ўсе малочныя выпаўшыя зубы кідалі ў запечак, прыгаворваючы: "Мышка, мышка! На табе зуб касцяны, а дай мне жалезны!"

Такое ж важнае месца займала печ і ў пахавальнай абраднасці беларусаў. Так, вяртаючыся з могілак пасля пахавання, родныя і блізкія нябожчыка збіраліся на памінальную трапезу. Але перш чым сесці за стол, усе прысутныя па чарзе пады-ходзілі да печы і аберуч датыкаліся да яе брыля. Святкаванне Восеньскіх Дзядоў распачыналася тым, што гаспадар падыходзіў да загнета, заглядваў у комін і зваў душы сваіх продкаў.

Печ выконвала прыкметную ролю і ў каляндарнай абраднасці. Напрыклад, у Чысты чацвер попел выграбалі з печы і неслі ў курнік (каб добра несліся куры) або летам пасыпалі ім капусту (каб яе не паелі чэрві). Трэба адзначыць, што з асаблівай увагай дамачадцы адносіліся да неабходнасці пастаянна захоўваць цяпло. Лічылася, калі гарачыя вугальчыкі, загорнутыя попелам на ноч, патухнуць, сям'ю напаткае няш-часце. Дазвалялася патушыць агеньчык у печы толькі на Вялікдзень і Купалле — у тыя найвялікшыя святы, якія адпавядалі фазам найвышэйшага росквіту Сонца.

На палескіх абшарах рассялення беларусаў добра вядомы абрад "жаніцьба коміна", які праводзіўся двойчы на год: у дні веснавога і восеньскага раўнадзенства. Вясной праз спецыяльны рытуал нашы продкі дзякавалі печы за захаванне цяпла на працягу доўгай і халоднай зімы. Ушанаванне печы напярэдадні зімы было скіравана на тое, каб зноў-такі заручыцца яе падтрымкай на новы перыяд замірання прыроды.

Аб тым, што печ з'яўлялася сімвалам сямейнага ачага, сведчаць міфалагічныя легенды, з якіх мы, напрыклад, ведаем, што за печчу жыў дамавік — дух-ахоўнік хаты і сям'і. Магчыма, менавіта ён праз дзірку ў смаліне на прыпечку дапамагаў зняць сурокі або чары, калі маці пралівала ваду, якой лячыла сына ці дачку. Гэтую ж думку пацвярджае і строгае папярэджванне госцю або дамачадцу, які нечакана сказаў благое слова ў прысутнасці дзяцей. Гаспадар хаты тут жа заўважаў: "Печ у хаце!" Або нехта з прысутных сам успамінаў пра забарону і рабіў агаворку: "Сказаў бы, ды печ у хаце!"

Цікава адзначыць, што ў мінулыя часы колькасць гаспада-рак у вёсцы ўлічвалася менавіта па колькасці "дымоў".

 

ПАДКОВА НА ШЧАСЦЕ

Хто з нас з дзяцінства не памятае дзвюх прыкмет, якія тычыліся рэгламентацыі паводзін па-за межамі хаты: не хадзі праз "цыганскія" вароты (арку, утвораную тэлеграфным слупам і яго дадатковай падпорай); калі знойдзеш падкову, прынясі яе дадому — шчасце паселіцца ў ім. Але ж атрымліваецца: адзін і той жа сімвал хавае ў сабе два супрацьлеглыя пачаткі — Дабро і Зло? А можа нашы далёкія ці ўжо блізкія продкі нешта наблыталі? Для таго каб знайсці адказы на гэтыя пытанні, неабходна ўзгадаць як мага болын рытуальных дзеянняў, сітуацый або становішчаў, цэнтральным атрыбутам якіх з'яўляецца арка ў розных яе праявах.

Аказваецца, гэта сімвалічная форма шырока выкарыстоў-ваецца не толькі ў народных абрадах, але і ў рытуалах, якімі абстаўляюць працэдуру лячэння народныя знахары, не толькі славянскія, а наогул еўрапейскія. Прывяду некалькі прыкладаў, якія сустракаюцца ў этнаграфічнай літаратуры мінулага стагоддзя.

Каб пазбавіць дзіця ад грыжы або перамагчы рахіт, дзейнічалі наступным чынам. Двума клінамі расшчаплялі ствол ясеня настолькі, каб праз утвораную аді'уліну (арку) можна было прасунуць хворае дзіця. Затым кліны выбівалі, а дрэва моцна перавязвалі вяроўкамі. Лічылі, як толькі дрэва зрасцецца, дзіця адолее хваробу.

Вядома, напрыклад, што ў Балгарыі, як толькі пачыналася эпідэмія коклюшу, адна з вясковых лекарак шукала вярбу, выграбала з-пад яе каранёў зямлю так, каб утварылася арка-лаз, і ўсе дзеці з гэтай вёскі прапаўзалі праз яе. Лічылася, што гэта рытуальнае дзеянне перасцеражэ ўсіх удзельнікаў рытуалу ад эпідэміі. Амаль што такім жа чынам лячылі болыпасць дзіцячых хвароб у Даніі.

Надзвычай цікавым спосабам лячэння коклюшу карысталіся ў мінулым стагоддзі ірландцы. Трэба было знайсці менавіта трохгадовую асліцу і дзевяць разоў перадаць дзіця з рук у рукі голым пад жыватом і над спіной жывёліны. Затым выдаіць у яе тры сталовыя лыжкі малака, выстрыгчы з-пад жывата і са спіны па тры шарсцінкі, палажыць іх у малако на тры гадзіны, а потым даць дзіцяці яго выпіць. Гэту працэдуру трэба паўтарыць тры раніцы запар.

У розных мясцінах Беларусі даводзілася чуць, што сімволіка аркі павінна прысутнічаць у рытуале лячэння хворых на эпілепсію. Маўляў, дастаткова хвораму прапаўзці пад жыватом маладога (яшчэ не запрэжанага ў калёсы) каня, як хваробы хутка не стане. У Верхнядзвінскім раёне дзве старыя бабулі расказвалі, як у іх вёсцы "вылечылі" аднаго хлопца. Яго паклалі на парог, перад тым як з хаты выносіць нябожчыка, накрылі галаву чорнай хусцінай і пранеслі над ім труну.

Прывядзем некалькі прыкладаў рытуальнага выкарыстання аркі і ў беларускіх народных абрадах і гульнях. Яшчэ ў даваенны час беларускія дзяўчаты перадшлюбнага ўзросту на Сямік (чацвер перад Тройцай) хадзілі ў лес і праводзілі абрад кумлення. Яны выбіралі дзве прыгожыя маладыя бярозкі, якія стаялі побач, прыгіналі іх вяршаліны і перапляталі між сабой. Затым дзяўчаты, якія сябравалі, браліся папарна за рукі і, спяваючы веснавыя песні, праходзілі праз арку. Гэта сімвалі-завала іх цесную паяднанасць, гатоўнасць дапамагаць адна адной ва ўсіх справах. Калі адна з сябровак хутка выходзіла замуж, то другая абавязкова была ў яе старшай шаферкай.

Сімволіка аркі літаральна пранізвала абрад беларускага вяселля. Пасля таго як дружына маладога выкупіць маладую, бацькі яе станавіліся перад парогам хаты і ўтваралі трыумфальную арку (Радугу) спецыяльным рытуальным ручніком. У чырвоныя канцы апошняга загортвалі па бохану хлеба, які трымалі адной рукой (маці — левай, бацька — правай), а другой — як мага вышэй уздымалі сярэдзіну ручніка. Маладыя, узяўшыся за рукі, праходзілі пад гэтым Млечным Шляхам (або летняй вясёлкай, якая ўздымалася да неба пасля дажджу).

Калі ж маладыя вярталіся з-пад вянца, то яны павінны былі праехаць праз вясковую браму (яшчэ адна арка, якая існавала на ўездзе практычна ва ўсе населеныя пункты Еўропы) або заязджалі на брычцы прама ў двор, праехаўшы пры гэтым праз сваю "родную" браму. Вясельны каравай (сімвал сонца, неба, якое паяднала маладых) клалі на вечка (параўнайце: век, вечнасць, век векаваць) дзяжы і на ручнік, а потым уносілі ў хату на высока ўзнятых руках хросныя бацькі.

Асаблівая павага надавалася яшчэ аднаму сімвалу аркі — дузе каня, на якім да вянца ехаў малады са сваёй світай, а назад — новаствораная шчаслівая пара. Дугу абавязкова ўпрыгожвалі рознакаляровымі стужкамі, жывымі або папяровымі кветкамі (калі вяселле было ўзімку), прывязвалі да яе некалькі гучных званочкаў, якія, паводле народных уяўленняў, павінны былі сваім звонам адагнаць усялякую нячыстую сілу, пра-духіліць чараванне мясцовых ведзьмакоў.

Сімволіка аркі выкарыстоўвалася і ў час радзінаў. Муж парадзіхі імчаў да святара і прасіў адчыніць у храме Царскія Вароты. А ў той вёсцы, дзе храма не было, існавалі іншыя спецыфічныя рытуалы, якія былі скіраваны на тое, каб хутчэй даць палёгку цяжарнай жанчыне: яна паціхеньку павінна была прапаўзці пад лавай, зэдлікам або проста паміж ног свайго мужа.

А прымхлівае дзіця, якое часта пакутавала ад сурокаў. Раілі лячыць наступным чынам. Пасярэдзіне хаты ставілі стол і прасілі дзіця прапаўзці пад ім вакол кожнай ножкі, утвараючы васьмёркі.

Неабходна адзначыць, што сімволіка аркі суправаджала чалавека не толькі ў святочных падзеях. Яе прысутнасць можна заўважыць літаральна на кожным кроку ў паўсядзённым побыце. Напрыклад, чырвоны кут у хаце. Яго духоўным цэн-трам, той прыцягальнай сілай, як^я прымушала забыцца на ўсё мітуслівае і падумаць аб Вечнасці, была ікона. Кожная дбайная гаспадыня абавязкова пакрывала яе "саматканым Млечным Шляхам" — прыгожа вышытьш ручніком. I меў гэты ручнік форму небасхілу, вясёлкі, свяшчэннага покрыва, якое, быццам крылы анёла або бялюткае покрыва Маці Боскай, засцерагала сям'ю ад ваеннай навалы, эпідэмій, людской зайздрасці і сямейнага разладу.

Раніцай гаспадыня ставіла ў печ гаршкі з рознымі стра-вамі. Вусце печы і само паднябенне мелі тую ж аркападобную форму. Калыска, у якой немаўля набіралася моцы, каб хутчэй выйсці за парог і ўбачыць прасторы Космасу, з якога прыляце-ла яго душа, таксама была прыкрыта палажком у форме аркі. "Калыску", у якой чалавека адпраўлялі ў апошні шлях, зак-рывалі цяжкім драўляным полагам — вечкам — зноў-такі Небам Вечнасці і Спакою.

У гонар вялікіх перамог у сталіцах еўрапейскіх дзяржаў (Парыж, Берлін, Санкт-Пецярбург) будавалі Трыумфальную арку як знак гераічнасці мясцовага люду.

Як гэта ні дзіўна, але і апошняя хвіліна нашага зямнога існавання і пераход на "той" свет звязаны з той жа, але пера-вернутай, аркай, якую ўтвараюць ручнікі, на якіх апускаюць труну з нябожчыкам у магілу.

Такім чынам, усе згаданыя рытуальныя і побытавыя кан-тэксты ўжывання сімвала аркі сведчаць, што праход (прапаўзанне, апусканне, перанясенне) праз яе азначаў прынцыпова важныя змены ў жыцці, разрыў з мінулым статусам і набыццё зусім іншага. Прычым арка, выгнутая ўверх, перасцерагала, прыкрывала, заступалася за чалавека. Арка, выгнутая ўніз, сімвалізавала касмічны пераход у іншыя сферы быцця. 3 гэтага вынікае: падкову над уваходам трэба мацаваць толькі выпукласцю ўверх.

А чаму ж тады нельга праходзіць праз "цыганскія" вароты? Чаму ў народзе кажуць у такім разе: будзе балець галава, перастанеш расці або застанешся адзін у жыцці? Справа ў тым, што шматлікія кантэксты выкарыстання аркі мелі пераважна рытуальны характар: трэба было засцерагчыся ад эпідэміі або пазбавіцца ад хваробы — праходзь праз арку. I наадварот, калі ты здаровы, дужы і шчаслівы, то не праходзь праз яе, каб не страціць усё гэта і не наклікаць бяды.

Раніцай, перад тым як пераступіць парог свайго дома або кватэры, затрымайцеся на хвілінку, прытуліце да сябе рукі, утварыўшы далонямі арку, і падумайце пра добрае, пажадайце сабе і сваім блізкім Дабра і Здароўя — усе мары збудуцца.