 |
|
Отан – отбасынан басталады. 10 страница
---------
жұмыс істеу
----------------
---------------- -ды, -ді, -ты, -ті талап етеді, қамтамасыз етеді
----------------
қару
-------
------- -дан, -ден, -тан, -тен бас тарту
-------
ә) Мәтіннен туынды зат есімдерді тауып, олардың қалай жасалғанын түсіндіріңіз. Туынды зат есімге тағы бірнеше мысал келтіріңіз.
Қазақстанның дипломатиясы (2 САҒАТ)
1. Жаңа сөздермен танысыңыз.
Жаһандандыру, артықшылықтар, бедел, тасымалдау, алғышарттар.
2. Жоғарыдағы сөздермен бірнеше сөз тіркестерін құраңыз.
Үлгі: саяси бедел, ұтымды дипломатия, ...
3. Мәтінді оқыңыз.
4. Мына сөздер мен сөз тіркестерінің қазақша баламасын беріңіз.
Экономикалық артықшылықтар, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі, саяси бедел, мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық, мұнайды тасымалдау, балама бағыт, қаржылық мүмкіндіктері, алғышарттар жасайды, ұлттық мүдделер.
5. Жақша ішіндегі сөздер мен сөз тіркестерін аударып, қажетті септік тұлғада қойыңыз.
Жапония мен Қазақстанның байланыстарын жандандыру (большие политические преимущества) береді. Қазақстанның алдында Анкарамен саяси, экономикалық ынтымақтастықтың (значительный потенциал) іске қосу міндеті тұр. Араб әлемінде Египет Араб Республикасының (политический вес и влияние) ескере отырып, Қазақстан осы елмен жақсы қарым-қатынас орнатуға ұмтылады. Таяу Шығыс аймағындағы елдермен сауда-саттық тек мұнай өндіру салаларындағы (взаимовыгодное сотруд-ничество) орнату маңызды фактор болып табылады. Еуропалық одақпен әріптестік Қазақстанның халықаралық саяси және (экономическое сообщество) кірігуіне жәрдемдеседі.
6. Мәтінді оқыңыз.
Әлем экономикасындағы жетекші орындардың бірін иемденетін әрі ірі донор, ал болашақта еліміздің экономикасының маңызды инвесторы бола алатын Жапония мен Қазақстанның байланыстарын жандандыру ірі саяси және экономикалық артықшылықтар береді. Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелігіне өту талабын Қазақстанның қолдауы екі жақты қатынастарды дамытудың түркі мүдделеріне жауап береді.
Экономикалық және саяси байланыстарды дамыту, Қазақ-станның Азиядағы рөлі мен орнын нығайту, сондай-ақ қарқынды дамып келе жатқан азиялық рыноктарға орналасуды кеңейту тұрғысынан – Сингапур, Корея республикасы, Малайзия, Таиланд, Индонезия, Вьетнам сияқты жаңа индустриалды елдердің біздің еліміз үшін маңызы зор. Қазақстандық дипломатияның алдында осы елдермен ұзақ мерзімді перспективаға арналған өзара қарым-қатынастың тиісті жүйесін құру міндеті тұр.
Оңтүстік Азияда Үндістанмен және Пәкістанмен қарым-қатынастың зор мәні бар. Бұл елдердің саяси беделі мен эконо-микалық әлеуеті және олармен ынтымақтастық жасасуға біздің іс жүзіндегі тұрақты ұмтылысымыз өзара байланысты.
Түркиямен қарым-қатынастың Қазақстан үшін орны бөлек. Қазақстан дипломатиясының алдында екі жақты тұрғыда да, сондай-ақ ЕҚЫҰ, ИКҰ шеңберінде де Анкарамен саяси, эконо-микалық мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықтың елеулі әлеуетін іске қосу міндеті тұр. Түркияның өзінің аумағы арқылы мұнайды тасымалдау жобаларын іске асыруға мүдделілігі Қазақстан үшін көліктік коммуникацияның балама бағытын және әлемдік рынокқа шығу жолын қамтамасыз етеді.
Біздің ұзақ мерзімді экономикалық мүдделерімізді қамтамасыз етудің тағы бір бағыты Иранмен байланыстарды дамыту болып табылады. Бұл орайда осы елдің аймағы маңызды рөлін және Иранның географиялық орналасуын ескеру қажет, мұның өзі Каспий теңізі проблемаларын шешудегі ынтымақтастықтың қажет-тілігіне байланысты, сондай-ақ Иран еліміздің әлемдік коммуни-кацияларға шығуы үшін қолайлы мүмкіндік ашады. Араб әлемінде Египет Араб Республикасының саяси салмағы мен ықпалын ескере отырып, Қазақстан осы елдермен жоғары деңгейдегі саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты қолдауға ұмтылады. Орасан зор қаржылық және инвестициялық мүмкіндіктері бар, әлемдік отын-энергетика қорында маңызды орын алатын Сауд Аравиясымен және Парсы шығанағындағы басқа да мұнай өндіруші мемлекеттермен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның Таяу Шығыс аймағындағы елдермен қарым-қатынасын нығайтудағы маңызды фактор. Бұл сауда-саттық, мұнай өндіру және мұнай өңдеу саласындағы өзара тиімді ынтымақ-тастықты орнатуға іргетас қалайды.
Ұзақ мерзімді перспективада Еуропалық Одақтың орны бөлек, аталған одақ қазірдің өзінде өзге аймақтардың мемлекеттерімен қарым-қатынаста бүкіл құрлықтың атынан шығып жүр. Еуропалық Одақпен әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім негіз ретінде алынатын құжат болып табылады, осы құжат Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қоғамдастыққа кірігуіне жәрдемдеседі, еуропалық жетекші мемлекеттермен сауда-эконо-микалық ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға алғышарттар жасайды.
Қазақстан БҰҰ-ның реформалаудың нұсқалары мен жолдарын талқылау барысында белсенді позиция ұстанып келеді. Біздің еліміз басқа халықаралық ұйымдардың, атап айтқанда, ЕҚЫҰ-ның қызметіне және НАТО-ның “Бейбітшілік жолындағы әріптестік” бағдарламасына белсенді түрде қатысуға ұмтылады.
Үшінші мыңжылдықтың басы Қазақстанның сыртқы саяса-тында жаңа үрдістердің - еліміздің тәуелсіздігі мен егемендігінің негіздерін нығайтуға және дамытуға бағытталған саяси прагма-тизмнің пайда болуымен сипатталады. Қазіргі уақытта біздің еліміз осы заманғы әлемдік қоғамдастықтың барлық үрдістерімен тығыз байланыста қаралады. Қазақстан сияқты ірі еуразиялық мемлекет үшін сыртқы саясаттың орасан зор маңызы бар. Біздің мемлекетіміз өзінің жаратылысы бойынша ұлттық мүдделерді қорғауға, сондай-ақ мемлекеттік құрылысқа белсенді түрде жәрдемдесуге бағыт-талған ұтымды дипломатияны жүргізуге міндетті.
Қ.Тоқаев
7. Кестенің оң жағы мен сол жағын сәйкестендіріңіз.
| 1. Қазақстан экономикасының маңызды инвесторы бола ала-тын бірден-бір ел – ол Жапония. | 1. Бұл мұнай өндіру саласындағы ынтымақтастыққа жол ашады. |
| 2. Қазақстанның Азиядағы рөлі мен орнын нығайту өте маңызды. | 2. Бұл Түркияның өз аумағында мұнайды тасымалдау жобаларын іске асыруға мүдделілігі арқылы жүзеге асады. |
| 3. Қазақстан өзінің көліктік ком-муникациясын әлемдік рынокқа шығара алады. | 3. Сондықтан Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелігіне өту талабын Қазақстан қолдайды. |
| 4. Иранның географиялық орна-ласуы Қазақстан үшін өте қо-лайлы. | 4. Ол Қазақстан еуропалық же-текші мемлекеттермен қарым-қатынас жасаумен мүмкіндік береді. |
| 5. Қазақстанға Сауд Арабиясы және Парсы шығанағындағы елдермен ынтымақтастықты дамыту қажет. | 5. Бұл тұрғыда Сингапур, Корея, Малайзия, Индонезия сияқты елдердің біздің еліміз үшін маңызы өте зор. |
| 6. Ұзақ мерзімді перспективада Еуропалық Одақтың орны бөлек. | 6. Өйткені Иран еліміздің әлемдік коммуникацияға шығуына мүмкіндік береді. |
8. Мәтіннен мына сөз тіркестері кездесетін сөйлемдерді тауып оқыңыз.
Түркі мүдделері, қарқынды дамыған, ынтымақтастық жасасу, елеулі әлеует, отын-энергетика қоры, құрлықтың атынан, белсенді позиция, саяси прагматизм, ұлттық мүдделер.
9. Қазақстанның төмендегі елдермен ынтымақтастығы елімізге қандай мүмкіндіктер береді деген сұраққа жауап беріңіз.
Ресей Федерациясы .........................................................................
Қытай Халық Республикасы ..........................................................
Жапония ..........................................................................................
Египет Араб Республикасы ............................................................
Сауд Арабиясы ................................................................................
Түркия ...............................................................................................
10. Сөйлемдерді оқыңыз. Жақшаның ішіндегі етістіктерді осы, өткен, келер шақтарда көрсетіңіз.
Үлгі: Жапониямен ынтымақтастық Қазақстанға көптеген экономикалық артықшылықтар (беру) – береді, берді, бермек.
Қазақстан Анкарамен саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықтың әлеуетін (іске қосу). Иранмен байланыстарды дамыту біздің ұзақ мерзімді экономикалық мүдделерімізді (қамтамасыз ету). Қазақстан араб әлемімен ынтымақтастықты қолдауға (ұмтылу). Таяу Шығыс елдермен қарым-қатынасты нығайту мұнай өндіру саласындағы тиімді байланыстарды орнатуға іргетас (қалау). Еуропалық Одақпен әріптестік Еуропалық жетекші мемлекеттермен сауда-экономи-калық байланыстарды тиімділігін арттыруға алғышарттар (жасау).
оНЫНШЫ САБАҚ (3 САҒАТ)
Қазақстан жӘне халықаралық ұйымдар
1. Мәтінді оқыңыз
Саясаттың ғаламдануы ұлттық мемлекеттердің халықаралық қатынастардағы орны мен рөлін өзгертуге әкелді. Аймақтандыру және ғаламдастыру процестері жекелеген мемлекеттердің де, сондай-ақ тұтас алғанда халықаралық саяси жүйенің де рөлі мен функциясына үлкен ықпал етуде.
Қалыптасқан геосаяси өмір болмысын және әлемдегі геосаяси күштердің қатарындағы өзінің орнын байсалды бағалай келіп, Қазақстан ТМД, сондай-ақ бүкіл әлем шеңберінде әр түрлі интегра-циялық топтардың жұмысына белсенді түрде қатысуда, осы арқы-лы ол әлемнің ғаламдық проблемаларын шешуге өз үлесін қосып қана қоймай, сонымен бірге ұлттық мүдделерін шешуге жол ашады.
1992 жылы 2 наурызда Қазақстанның БҰҰ-ға кіруі өзінің маңызы жағынан тарихи акция болды. Қазақстан БҰҰ-ға әлемдік қоғамдастықтың қатардағы жаңа мүшесі ретінде ғана емес, сонымен бірге қазіргі заманның ең бір өзекті халықаралық проблемалары бойынша белсенді позиция ұстанатын, ядролық қарусыздану жолындағы қозғалыстың алғы шебінде тұрған мемлекет ретінде енді.
Әлемдік саяси проблемаларға Қазақстанның тепе-теңдік сақтаған және шынайы көзқарасы БҰҰ БА-ның күн тәртібіндегі өткір мәселелер бойынша дауыс берген кезде осы халықаралық форумда оң бағаланып жүр. Біздің еліміз ЕҚЫҰ-ның, Парламен-таралық Одақ пен Экономикалық Ынтымақтастық ұйымының мүшесі болғандықтан осы бірлестіктердің БҰҰ мен ынтымақтас-тығын нығайтуға бағытталған Бас Ассамблея қабылдайтын қарар-лардың тең авторы болып табылады.
БҰҰ-дағы біздің мемлекетіміздің ұстанымы БҰҰ қарапайым мәселелердің бүкіл кешені бойынша Қазақстанның мүдделерін ескерудің негізінде қалыптасады. Бұл орайда экономика, экология, әлеуметтік даму, халықаралық құқықты прогрессивті дамыту, адам құқығын сақтау саласында, ұйымдасқан қылмыс пен есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында БҰҰ мен өзара іс-қимылды нығайтуға айырықша көңіл бөлінуде.
Экономикалық Ынтымақтастық ұйымы 1985 жылы құрылды. 1992 жылғы қарашада жаңа жеті мемлекет, оның ішінде Қазақстан ЭЫҰ құрамына кіргеннен кейін аталған бірлестіктің қызметі елеулі түрді жанданды. ЭЫҰ-ның негізгі міндеті – мүше елдердің үздіксіз әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін, аймақ мемлекеттері экономикасының шаруашылық байланыстарының әлемдік жүйесіне дәйекті түрде және бірте-бірте кірігуі үшін жағдай жасау болып табылады.
Біздің еліміздің қазіргі заманғы әлемнің жетекші қаржылық және экономикалық институттарымен өзара іс-қимылы Қазақ-станның тұрақты экономикалық өсімінің маңызды шарттарының бірі болып табылады. Осындай құрылымдардың қызметіне Қазақ-станның қатысуы әлемдік рынокта оның позициясын нығайтуға, сыртқы берешек проблемаларын реттеу және ішкі ақша айналымын тұрақтандыру үшін енгізуге қаржылық ресурстар тартудың перспективасын жақсартады.
Экономикалық реформаларды қаржыландыру, ұлттық эконо-миканың жекелеген салаларын дамыту жөніндегі арнайы жобаларды іске асыруға арналған заемдар мен несиелерді алу көзқарасы тұрғысынан Қазақстан Халықаралық Валюта қоры, Дүниежүзілік банк, Еуропалық Қайта құру және Даму банкі, Азиялық Даму банкі, Ислам Даму банкі сияқты халықаралық ұйымдармен ынтымақтастыққа басымдықты рөл береді.
Қ.Тоқаев
2. а) Мәтіннен тірек сөздер мен сөз тіркестерін тауып жазыңыз.
ә) Мәтін мазмұны бойынша жоспар құрыңыз.
б) Сол жоспарыңыз бойынша мәтінді әңгімелеңіз
БОӨЖ тапсырмасы
Қ.Тоқаевтың “Қазақстан Республикасының дипломатиясы” деген кітабын пайдалана отырып, “Қазақстан және Еуропа елдері” деген тақырыпта ауызша ақпарат дайындаңыз.
ОН БІРІНШІ САБАҚ (1-2 сағат)
Лексикалық тақырып: Мен қазақ елінің патриотымын
Грамматикалық тақырып: Есімдік. Өздік есімдік
Сөздік
Табиғи құбылыс – естественное явление
өркениетті ел – цивилизованная страна
мақтаныш сезім – чувство гордости
нығайған – укрепленный
тұтастық – целостность
өкілдері – представители
берік – крепкий
шынайы – истинный
мүдделі – заинтересованный
жетістіктері – достижения
қадірін ұғынасың – понимаешь цену
иемдену – овладевать
Отанды сүю – өркениеттіліктің
бірінші белгісі
Н.Назарбаев
Мен қазақ елінің патриотымын
Өзінің туған елін, жерін сүю – табиғи құбылыс. Әрбірадамның бойында осындай қасиет болғанда, елде мықты болады. Әсіресе, өркениетті елдердің барлығында ол елдердің азаматтары өз мемлекеттерін мақтан етеді. Осындай мақтаныш сезімнің аясында үлкен сенім жатыр. Қазақ елінің тәуелсіздігі нығайған сайын азаматтардың мемлекетке деген сенімі арта түсуде. Патриоттық сенім бар жерде мемлекеттің тұтастығы артады. Қазіргі кезде әртүрлі діндердің, ұлттардың өкілдері мекен ететін Қазақстан - баршамыздың ортақ үйіміз. Осы ортақ үйіміздің шаңырағы биік , болашағы жарқын болуына бәріміз мүдделіміз. Егер еліміз осындай берік болса, онда біздің де жағдайымыз жақсы болмақ. Осыны түсінген адам, соған қызмет еткен азамат – өз елінің шынайы патриоты. Отаншылдық сезім – тек елімді сүйемін деуден ғана тұрмайды. Патриоттық сезім – ең алдымен еліңнің тарихын, дәстүрін, тілін жақсы білуден басталады. Еліңнің өткенін жақсы білсең, - бүгіннің қадірін ұғынасың. Сондықтан, әсіресе, жас ұрпақ елінің өткенін білгені жөн. Біздің патриоттық сезіміміз еліміздің жетістіктеріне сүйсінуден айрықша байқалады. Мәселен, Қазақстанның әлемдегі беделінің артуы, қазіргі кезде Астананың өркениетті дамуы, экономикадағы жетістіктер. Сондай-ақ, бүгінгі таңда елімізді әлемге танытудың үлкен бір жолы – өнер мен спорт саласында.
Әрбір адам ең алдымен өз елін мақтан ете білуге міндетті. Қазақ елінің тарихы терең болмаса осынша алып жерді иемденбес еді. Қазақстанның басты халқын құрайтын қазақ халқының ерлігі мен елдігі болмаса дербес мемлекеттікке де жетпес едік. Ал бүгінгі таңда ұлтына қарамастан әрбір азамат қазақ елін шын мақтаныш етіп, соған қызмет етсе, онда біздің Отанымыз алдыңғы қатарлы елдердің санатына қосылады. Сондықтан еліміздің нағыз патриоты бола білейік.
Грамматикалық нұсқа
Есімдік. Өздік есімдік
Возвратные местоимения запомнить не сложно, достаточно выучить одно слово "өз" – свой:)), все остальные местоимения образуются также, как если бы вы добавляли к существительным притяжательные окончания, только с учётом множественного числа.
Например, өз + iм = өзiм – я сам, өз + дер + ің = өздерің – вы сами и т.д.
Возвратные местоимения в именительном падеже:
| Именительный падеж (Атау септiк) | |||
| |||
| Примеры: Балалар өз аулаларында ойнап. жүр – Дети в своих дворах играют. Үйдi өзiм тұрғыздым. – Дом я сам построил. Балалар мектепке өздері барады. – Дети в школу сами ходят. Сiз өзіңіз айтыңыз. – Вы сами говорите. Жан өзі домбыра тартады, өзі өлең айтады. – Жан сам на домбре играет, сам песню поёт. Склонение по падежам возвратных местоимений приведу полностью, но учить таблицы не нужно, достаточно только просмотреть их и понять, как местоимения образуются. Возвратные местоимения склоняются также, как существительные с притяжательными окончаниями, например, өз + iм + е = өзiме – ко мне самому (дательно-направительный падеж, окончание "е" после притяжательного окончания 2-го лица), өз + i + н = өзiн – его самого (винительный падеж, окончание "н" после притяжательного окончания 3-го лица), өз + деріңіз + ден = өздеріңізден – от вас самих (исходный падеж, окончание "ден" после притяжательного окончания, заканчиающегося на звонкую "з"). | |||
Лексика-грамматикалық тапсырмалар
1-тапсырма.Тірек сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтаңыз.
Туған ел, табиғи құбылыс, қасиет, өркениетті ел, азаматтар, мемлекет, қазақ елі, дін, ұлт, ортақ үй, мүдделі, қызмет ету, шынайы патриот, тарих, дәстүр, тіл, беделінің артуы, бүгінгі таңда, тарихы терең, дербес мемлекет, біздің Отанымыз.
2-тапсырма. Сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз.
Өз ұлтын сүю, ұлттық намыс, қазақстандық патриотизм, рухы биік, күш жігерін аямау, ......
3-тапсырма. Өз елінің патриоты деп қандай адамды айтар едіңіз?Ойды толықтырыңыз.
 | |||
 | |||
Патриот
 | |||
 |
4-тапсырма. Барша қазақстандықтардың міндетін жазыңыз.
Қазақ жерінде тұрып жатқан қазақтан өзге ұлт өкілдері де ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- міндетті.
5-тапсырма.Жұптастырыңыз.
Өз халқын құрметтеп сүймеген адам өз ұлтын сүюші адаммын
Өз елінің бағасын білген адам ғана басқа елді қадірлей алады
Мен өзге ұлттарды құрметтеуші опасыз, оңбаған адам
6-тапсырма.Төменде берілген мақалдарды қазақ тіліне аударып, мағынасын түсіндіріңіз.
· Родная земля – золотая колыбель.
· Нет земли лучше Родины,
Нет людей лучше, чем на Родине.
· Все земли хороши, а своя – всех лучше.
· Любовь к Родине у семейного очага зарождается.
· Человек без Родины, что соловей без леса.
7-тапсырма.Анаграмманы шешіңіз.
| П | |||||||||||
| А | |||||||||||
| Т | |||||||||||
| Р | |||||||||||
| И | |||||||||||
| О | |||||||||||
| Т |