 |
|
Функционализм сыны: Р. Мертон
Діннің функционалдығы және дисфункционалдығы, діннің "латентті" функциялары (Р. Мертон). Функция түсінігі (нақты жүйенің өзін өзі реттеуінде қызмет ететін немесе оның ортаға бейімдейтін бақыланатын салдарлар). Дисфункция түсінігі (нақты жүйенің өзін өзі реттеуіне кері әсер ететін немесе оның ортаға бейімделуне кедергі болатын салдарлар). Дін біріктірудің және ұлттық бірегейлікті сақтаудың құралы ретінде.
Дін және әлеуметтік өзгеріс: М. Вебер
Дін адамзат еңбегінің рационализациялану тәсілі ретінде; оның магиядан ерекшелігі; аскетизм және мистика. Әлемге идеалды қатынас түрі ретінде әлемдік діндерге салыстырмалы талдау. Дін және әлеуметтік өзгеріс. Харизма және пайғамбарлық. Әлемдік діндердің шаруашылық этикасы. Протестанттық этика және капитализм рухы. Діни этика және адам әрекетінің дүниелік сфералары (саясат, білім, отбасы, көркем шығармашылық және т.б.). "Әлемді сиқырлау" діни эволюцияның соңы ретінде. Батыстық өркениеттің құлау симптомы ретінде дәстүрлі діндердің сөнуі, дін мен ғылым арасындағы қайшылық. Діни ұйымдардың типологиясы: шіркеу және секта. Шіркеу әлеуметтік институт ретінде. Діни белгілеріне қарай адамдардың басқа діни ұйымдары (абыздық коллегия, діни ағайындық, монахтық орден). «Әлеуметтік ұстанушыларына» қарай діндердің арасындағы айырмашылықтар.
ХХ ғ. Дін социологиясы, әлеуметтік антропология
Дж. и П. Пелто дін туралы. Д. Хантер және П.Уиттен инструменталдықтан бастап архантроптарға тән және қазіргі адамның трансценденталді нанымына дейін діннің эволюциясы туралы. Дж.Китагава және діннің дамуының үш кезеңі: алғашқы қауымдық діндер, алғашқы өркениеттер діні, әлемдік діндер.
Ф.Вивелоның кезеңдерінің әлеуметтік сипаты.Әлеуметтік саяси интеграцияның үш деңгейі – ұжымдық, тайпалық және мемлекеттік. Э.Норбек діннің пайда болуын құбылыс ретінде қарастыруы. Дін әлеуматтануының зерттеушілері – Гюи Свэнсон және Роберт Белл. Р. Белл діннің бес даму жолы туралы: алғашқы қауымдық, архаикалық, тарихи, ерте жаңа және қазіргі жаңа.
Энтони Уоллестің американдық антропологиядағы еңбектері. Уоллес діннің ғаламдық дамуы схемасының авторы ретінде.
Дін Клиффорд Геерцтің түсінігінде. Индивидуалды діншілдік түсінігі У. Смит. Дін жеке сенімді, ішкі діни тәжірибені білдіру ретінде.
Дін және әлеуметтік динамика: П. Сорокин
Дін негізгі мәдени жүйенің бірі (тіл, ғылым, философия, өнер, этика, құқықпен қатар), тұтас жүйені қалыптастыратын ойлардың, құндылықтардың жиынтығы ретінде. Эмпирикалық феномен ретінде діннің үш деңгейі: идеологиялық мәдениет, жүріс тұрыстық мәдениет және материалдық мәдениет. Адамзат мәдениетінің ажырамас бөлігі ретінде дін. Мәдениеттің супержүйесі және өздерінің сипаттарына тәуелді қалыптасатын діндердің типтері: сезімдік, рационалдық және интегралдық. Социомәдени динамика супержүйені басқа типтегі супержүйемен алмастыру ретінде. Дін өзгеруші «дүниетаным» ретінде және социомәдени динамиканың басқа да компоненттерімен байланыстылықта ғана түсінікті болатын мәдени және әлеуметтік тарихтың көптеген күштерінен бірі ретінде.
Діндарлық ұғымы. Діндарлық: белгісі және көрсеткіштері
Діндарлық ұғымының қазіргі таңдағы тілдегі түсінігі. Діндарлықк түсінігінің дін социологиясы тарихындағы мәні. Қазіргі дінтану ғылымындағы және әлеуметтанудағы діндарлық түсінігі. Діндарлықтың негізгі белгілері. Діни идентификация. Конфессионалдық идентификация. Культтік белгілер. Діни қатынастардың белгілері.
Діндарлықтың негізгі әлеуметтік көрсеткіштері: діндарлықтың дәрежелері (сенбеуші, сенуші, шынайы сенуші); діндарлықтың сипаты (төзімді, агрессивті, миссионерлік, фанаттық); діндарлықтың түрлері (православтық, католиктік, протестанттық); діндарлықтың жайылуы; діндарлықтың динамикасы; діндарлықтың жағдайы (діни жағдай). Діни жағдай түсінігі. Діни жағдайдың факторлары, оның тарихы және дамуы.
Діни ұйымдар
«Диффузды діндердегі» дінге жатушылықтың туыстық, этникалық немесе мемлекеттікке тән анықтамасы. «Ұйымдасқанн діннің» пайда болуы, оның сипаттамалық белгілері: иерархияның қалыптасуы, догматизация ижәне конфессионализация. Діни ұйымдардың түрлері: шіркеу - деноминация - секта - культ. Шіркеу мен сектаны айырудың әлеуматтанулық өлшемдері: дүниеге қатынас, мүшелік, ұйымдық құрылым. Діни топтардың пайда болуы мен дамуы. Сектанттықтың әлеуметтік мәні. Діннің ұйымдасуындағы ішкі қайшылықтар. Экуменизм және фундаментализм.
Дін және әлеуметтік қайшылықтар
Дін қоғам мен индивид арасындағы қайшылықтарды шешудің тәсілі ретінде (Э.Дюркгейм). Таптық күрес және дін (К.Маркс). "Құдайлар күресі": сәйкеспейтін дүниетаныдар контекстіндегі дін (М.Вебер). Діни негіздегі қайшылықтар: а) топ ішілік, б) діни топтар аралық. Діни төзімсіздіктің қайнар көзі. Діни фанатизм және экстремизм. Жеке адамдар арасындағы, ұлтаралық, билік арасындағы қақтығыстарды шешудегі діннің мүмкіндіктері. Дін плюралистік қоғамда; толеранттылық саяси, құқықтық және моралдық категория.
Қазіргі замандағы дін
Секуляризацияның көріністері мен қайшылықты салдарлары. Діннің дәстүрлі бейнесі мен қызметінің өзгеруі. "Мәдениет қақтығыс" және дәстүрлі діни институттарды бөліп көрсету (Г. Зиммель, Д. Лукач). "Азаматтық дін" және "латентті мифтер" (Р. Барт). Діндарлықтың дәстүрлі емес формалары. Жаңа діндер, олардың әртүрлі типтері. Қазіргі қоғамның дағдарысы және "діннің жаңғыруы", оның барған сайын десакрализацияланған қазіргі адамның осы өміріндегі басымдықтары. Фундаментализм модернизацияға қарсылық ретінде және қазіргі әлемнің жаһандық мәселелері. Діннің қоғамға жергілікті, аймақтық және әлемдік деңгейдегі ықпалы. Діни емес сананың қазіргі типтерінің ауқымы мен әлеуметтік маңызы.
Ұсынылатын әдебиет тізімі
Негізгі әдебиет:
1. Яблоков И.Н. Дінтану негіздері. М.: Выс. Шк., 2004. – 511 с.
2. Лобазова О.Ф. Дінтану. М.: Баспалық-сатылым корпорациясы «Дашков и К», 2006.-488 с.
3. Пивоваров А.В.Дін философиясы М.: Академиялық жоба, 2006.- 640 с.
4. Солдатов А.В. Дінтану. СПб.: Издательство «Лань», 2004.
Гараджа В.И. Религиоведение. – М. 1995
5. Гараджа В.И. Дін социлолгиясы. М. 2006
6. Шахнович М.М.Дінтану. СПб. 2006
7. Самыгин С.И, Нечипуренко В.И., Полонская И.Н. Дінтану: Дін социологиясы мен психологиясы. Ростов на Дону.
8. Қазақстан діндері.Аль-Фараби атындағы ҚазҰУ университетініңт дінтану және мәдениеттану кафедрасының ұжымы Алматы, 2010 421 б.
9. Лега В.П. Религиозная философия. М.: Изд-во МГЛУ, 2009.
10. Қысқаша діндер тарихы. - Алматы: Әрекет Принт, – 2009.
11. Сегизбаев О.А. Казахская философия XV – начала XX века. Алматы, 1996
Қосымша әдебиет:
1. Әлем ұлттарының мифы. Энциклопедия. 1991.
2. Элиаде М. Дін тарихы трактаты. Спб,бсп. «Алетйя», 1999.
3. Джеймс У. МДіни тәжірибе көптүрлілігі. Мәскеу. «Наука», 1993.
4. Щелокова Е. ХХ ғасырдың 20-60-жылдардағы Қазақстандағы діни ахуал / Евразийское Сообщество.-2003.
5. Ильин И.А. діни тәжірибелер аксиомасы. – М. 1993
6. Орынбеков М.С. Ежелгі Қазақстан сенімдері. А, 1997
7. Васильев Л.С. Шығыс діндерінің тарихы. Мәскеу, 1998
8. «Қазiргi дәстүрден тыс дiни қозғалыстар және культтер»./ Аль-Фараби атындағы ҚазҰУ университетініңт дінтану және мәдениеттану кафедрасының ұжымы Оқу-әдістемелің құрал. Алматы, 2012 180 б.
9. Габитов Т.Х. Соображения о тюркской философии / Тюркская философия: десять вопросов и ответов // сост.: Курмангалиева Г., Барлыбаева Г.Г.; отв. ред. Колчигин С.Ю.; Институт философии и политологии МОН Республики Казахстан; Университет «Кайнар». - Алматы, 2006. - С. 131-140.
10. Есим Г. Философия слов. - Алматы: Қазақ үниверситеті, 2005. - 136 с.
11. Нысанбаев А.Н. Казахская философия и универсалии традиционной культуры // Евразия. - 2001. - № 1. - С. 31-40.
12. Абай. Шыгармаларынец бip тодык толык жыйнага / в рус. пер.: Стихотворения и поэмы. - Алматы, 1961. - 375 с.
13. Абай. Слова назидания. - Алматы: Онер, 2006. - 136 с.
14. Шакарим Кудайбердиев // Антология казахской поэзии / сост., вступ. слово, пер. с каз. и коммент. Кодара А. - Алматы, 2007. - С. 195-198.
15. Наурзбаева А.Б. Гуманизм как концепт антропологического дискурса культуры: автореф. д-ра филос. наук: 09.00.13. - Алматы: КазНУ, 2003. - 52 с.
16. Торайгыров С. Избранное. - Алма-Ата: Художественная литература, 1958. - 168 с.
17. История казахской литературы. В 3-х т. / ред. колл.: Каратаев М. (отв.ред.) и др. - Алма-Ата: Наука, 1971. - Т. 3. - 800 с.
18. Ержанова А. Слова, как люди, разные – бывают дельные, бывают праздные // Мысль.-2001. - №7. - С.73
19. Особенности проявления соотношения веры и знания в философии суфизма // Современность: мир мнений (философский альманах). Вып. 3. – КазНПУ им.Абая, 2010, с.10-17.