 |
|
Ілияс – абайтанушы. 3 страница
1930-1932 жылдары Қазақ драма театрында әдеби қызметкер болып жұмыс істеп жүрген кезеңде Ілиясқа «Қазақстанға – 10 жыл» атты деректі фильм түсіру міндеті жүктеледі. 1930 жылы қазақ кино өнерінде алғаш түсірілген «Қазақстанға – 10 жыл» атты деректі фильмнің алғашқы консультанты болып бекітілгендігін айқындайтын архивтен алынған Халық Ағарту Комиссариаты берген куәлік қағаз да мұражай қорында. «Еңбекші қазақта» жарияланған «Мың мылқауға тіл бітті» (4.11.1930) мақаласында кино өнерінің соңғы табыстарын, шешілмеген мәселелерін әңгімеледі.
1931 жылы Ілияс Жансүгіров Мақтарал атырабына келген. Аштықта сол жаққа ауып кеткен әкесін іздеп барған. Сол сапарында «Мақташылар үні» деген аудандық газеттің бір санын шығарысып, жолға салып беріп кеткен. Сонымен қабат, елдің тұрмыс халін, еңбегін суреттеген «Жаңа тұрмыс» деген оқиғалы өлең жазған.
1932 жылғы 9 мамырда Өлкелiк комитет «Көркем өнер ұйымдарын қайта құру туралы» қабылдаған қаулының талабына сәйкес ҚазАПП таратылып, ұйымдастыру бюросы құрылады. Бюро төрағасы Iлияс болады, ол қызметті 1934 жылы 1-съезге дейін атқарды.
Өлкелiк ұйымдастыру бюросының бiрiншi пленумында баяндама жасау Iлияс Жансүгiровке жүктеледі. Ақын баяндамасын «Көркем әдебиет туралы партия қаулысын орындау - қазақ кеңес әдебиетiнiң мiндетi» деп алады.
1934 жылы 15 желтоқсанда «Өлкелiк әдеби газет шығару туралы» қаулы қабылданады. Газет «Қазақ әдебиетi» деп аталып, 1934 жылдың қаңтарынан шыға бастайды. «Қазақ әдебиетi» газетiн шығару-республикаға бiрiншi бастық болып Л. Мирзоян келген тұспен байланысты. Оның шығарылуына С. Сейфуллин, Б. Майлин, I. Жансүгiров, Ғ. Мүсiрепов ұйытқы болады. Газеттің шығарылуы қалам ұстағандарды қатты қуантты. Ғабит Мүсірепов редактор, Мұхамеджан Қаратаев хатшы болып тағайындалады.
Қазақ өлкелік комитеті I. Жансүгiровтi 1934 жылдың 20 қаңтарында «Әдебиет майданы» журналының редакторы етiп бекiтедi. Осы жылдары КСРО Жазушылар одағы басқармасының мүшелігіне өткен.
І.Жансүгiров 1932 - 1935 жылдарда Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы болады. Оның Жазушылар одағы басқармасына басшылық еткен кезіндегі қызметі қоғам қайраткерлігінің шыңы десе де болады.
1934 жылы Москвада СССР жазушыларының І съезі өтеді. М.Горькийдің шақыруымен съезге келген қонақтар қатарында Ромен Роллан, Андерсен Нексе, Сен Катаяма, Бруно Ясенский тағы басқа да атақты жазушылар болады. Ілияс съезд күндері Горькиймен бірнеше рет кездесіп, әңгімелеседі, қазақ әдебиетін өркендету мәселелеріне орай ақыл - кеңес сұрайды. Бірде Ілияс Горькийге өзі аударған «Дауылпаз» бен «Қыран туралы жырды» оқып береді. Сонда Алексей Максимович аса бір риза сезім, зор ілтифатпен:
- Мен қазақтың тілін білмесем де, сіздің мені түсінгеніңізді сезіп отырмын,- дейді.
Съезден қанаттанып оралған Ілияс Қазақстанды аралайды, туған республикасының тіршілігімен етене тыныстап, қай жерде болмасын жаңаның жемісін, ертеңнің өркендерін көреді. Жаңа шығармалар жазады. 1934 жылы Ілияс Жансүгіров Пятигорск, Тбилиси, Минск қалаларында болады. Ол осы жолы әйгілі беларусь ақындары Янка Купала, Якуб Колас шығармашылығымен танысып, олардың біраз өлеңдерін аударады. 1936 жылы Ілияс бір топ жазушылармен бірге тағы да Минскіге барады. Бұл Қазақстан жазушыларының бірінші делегациясы еді. Минскіде Ілияс «Беларус халқына» деген өлеңін жазады. Оны сол жерде Андрей Безымянский орыс тіліне аударып, Ілиястың суретімен бірге Минск газеттерінің біріне бастырған.
1935 жылы Ілияс Жансүгіров Ленинградқа сапар шегіп, Қазақстанға тұңғыш келетін орыс жазушыларының делегациясын ұйымдастырып қайтады. Делегаттардың ішінде Леонид Соболев, Всеволод Рождественский, Александр Гитович, Николай Чуковский, Всеволод Иванов және т.б. бар еді. Ілияс оларды Қазақстан жазушыларымен бірге Түркістанда күтіп алып, Ахмет Яссауидің және Әулиеатадағы Айша бибі мавзолейлерін, сондай-ақ Оңтүстік Қазақстанның көрнекті жерлерін аралатып көрсетеді.
1935 жылғы 1 қарашадағы Қазақстан Орталық атқару комитетiнiң қаулысы негізінде Ілияс Қазақстанда социалды құрылысқа белсене қатысқандығы үшiн, әсiресе кеңес әдебиетiн өркендеткенi үшiн «Қазақстанның ХV жылдығы» значогiмен марапатталады.
1935 жылы 20 шiлдеде Жазушылар одағының төралқасы I. Жансүгiровтiң жазған арызын қарап, оны шығармашылық жұмысқа босатуға қаулы алады.
1935-1936 жылдары орыс жазушылары I.Жансүгiровтiң шығармашылығына қызығушылық көрсетiп, туындыларын аударуға пейiл бiлдiре бастайды. А.Алтайский аударған «Дархан» очерктiк әңгiмесi «Қазақстан» атты жинаққа енгiзiлген. «Күйшi» поэмасын В. Рождественский, ал Г. Корабельников «Отан» әңгiмесiн аударған.
I. Жансүгіровтің аударма саласындағы еңбегі де орасан зор. Ол еңбегі оның өз шығармашылығының кең құлаштап, шарықтап өсуіне де игі әсер етті. Дүние жүзі классиктері А.Пушкин, М.Лермонтов, Н.Некрасов, М.Горький, В.Маяковский, И. Уткин, Д.Бедный, М.Голодный, А.Жаров, Гете, Гейне, Виктор Гюго шығармаларын қазақ тіліне шебер аударып, қазақ поэзиясының асыл қазынасын байытты. Ақын А.С.Пушкин поэзиясының тереңіне еркін сүңгиді. Бір ғана Пушкиннен бір-екі жыл ішінде отыздан артық өлең аударады. Қысқа өлеңдермен қатар, ақын үлкен қабырғалы шығармалар да аударды. 1935 жылы шыққан «Күй» жинағына ол - Пушкиннің «Гаврилиада» поэмасын еркін аударып енгізген. Ілияс бұдан кейін «Бақшасарай субұрқасынын» аударады. А.С.Пушкиннің қайтыс болғанына 100 жыл толуы алдында қысқа мерзім ішінде «Евгений Онегин» романын түгел аударып шығады. Бұл аудармада пушкиндік нәрлі нақыш пен нәзік ырғақтар толық сақталған. Н.А.Некрасовтың «Темір жолын», М. Лермонтовтың «Ақынның өлiмi» атты өлеңiн аударып, «Социалды Қазақстан» газетiне жариялайды. Ілияс Матэ Залканың «Мәңгі өмір жайлы» повесін аудармақшы болып, келісім-шартқа да отырған екен. Оған Қазақ баспа бөлімінің меңгерушісі Ғ.Мүсірепов қол қойыпты. Мұрағатта бұл құжат сақтаулы.
Ілияс 1935-1937 жылдары Қазақтың көркем әдебиет баспасында поэзия бөлімін басқарады.
1937 жылы Ілияс үйелменімен жазғы демалыстарын Алматы мен Фрунзе аралығында, Дегерес жайлауында өткізіп жатқанда тамыздың 11-де Жазушылар одағының парторгі Әбдіқадыров Қалмақан Ілиясты Алматыға шақыртады. Екі күннен кейін Алматыға жеткенде, олардың «Ғаббас Тоғжановтың орнынан алынғандығына байланысты» шақыртқанын біледі. Сол күні үйлеріне қонаққа келген Мұхтар Әуезовпен шай ішіп, кешке ол кісіні шығарып салып, үйлеріне кіргенде, арттарынан НКВД-ның адамдары да еніп, ордер көрсетіп, үйдің ішін тас-талқанын шығарып тінтіп, қолжазбаларды, кітаптарды тәркілеп, Ілиясты 1937 жылы 11 тамыз күні жікшілдер мен «шаш ал десе, бас алатын» қаныпезерлер қамауға алады. Ақ пен қызылдың қырғынынан енді ғана есін жинап, оң мен солын танып, өркениетті елдер көшіне ілесіп келе жатқан ұлы қазақ халқының сүт бетіне шығар қаймағы 1937 жылғы репрессия кезінде тұтас қалқып алынды.
Алматыдағы Виноградов пен Дзержинский (қазіргі Шапырашты Наурызбай) көшелерінің қиылысындағы сұр тас үйде Ілияс 1937 жылдың тамыз айынан 1938 жылдың 26 ақпанына дейін алты ай қамауда ұсталған. Бекболат Мұстафин қамауда отырған кезде тас қабырғада әлденемен қашап жазылған «Ілияс» деген жазу болыпты. Бірақ оны кімнің жазғаны белгісіз. Өйткені тап сол уақытта осы абақтыда Ілияс есімді үш адам отырыпты. Олар: Ілияс Жансүгіров, Ілияс Қабылов, Ілияс Исатаев. Десек те, бұл тас қабырғаға ақын алақанының табы сіңгені айдай ақиқат.
«1937-1938 жылдар – бірін-біріне атыстырып - шабыстырып, «халық жауы» дегізіп, қазақтың жауқазындай қаулап шыққан биік саналы, беделді асыл азаматтарын бір-бірлеп ұстап, атқанын атып, айдағанын айдап, қансыратып, қоғадай жапырып, қамыстай қырыққан, дүбірі мен дүрбелеңі жалпақ даланы қара құйын дауылға ораған шырғалаң шақ. Зобалаң сойқанға толық зорлығы шектен асқан зәрлі кезең. Адамды адам қасқырдай талаған кез. Біреудің біреуді аямауы, бірін-бірі құзға құлатуы жыртқыш аңнан да бетер еді. Голощекин тұсында, тіпті одан әлдеқайда бұрын, жүргізілген бір-біріне айдап салу, қырғидай қырқыстыру саясаты ел ішіндегі алауыздықты үнемі қоздырып отырды»,- деп, бейімбеттанушы ғалым Т.Бейісқұлов сол заманның сұрқайы бейнесін ашына жазады.
Қисынсыз жала–жабулардың, өтірік іс-құжаттардың негізінде ҚазССР Ішкі істер халық комиссары Реденске Горячев «Аса құпия» қатынас қағаз жолдайды. Онда: «Сіздің КСРО Жоғарғы Соты әскери алқасының 1938 жылғы 26 ақпанда болған көшпелі сессиясының ең жоғарғы қылмыстық жаза – ату жазасына кесілгендерге шығарған үкімін орындауға нұсқау беруіңізді сұраймын», – делінген де, атылатын адамдардың тізімі берілген. Соңына Горячев қол қойған, мөр басылған. Сөйтіп бір күнде 37 адам атылады. Олардың ішінде І.Жансүгіров болған.
Ақын 1937 жылы 7 қаңтарда жазған өмірбаянында: «Я очень хорошо чувствую себя, здоров. В основном занят литературной работой и она мне доставляет большое удовольствие» деп жазыпты. Алаңсыз шығармашылық еңбектің ләззаты енді бірер айдан соң абақтының азабына айналарын ол кезде ақынның өзі де білмеді.
...Соғайын сөзімнен бір сұлу сарай,
Я көрсін, я көрмесін тұрғыласым.
Халқымның қуанышты бұлбұлымын,
Жұртымның жүйрігінің дүлдүлімін,
Көтеріп көптің көңілін күнде тауып
Жүлде алар жұма сайын туды күнім,-
деп, шаттанып, құлашын құздарға сермеген шабытты шағында ақын өмірі қиылып кете барды.
Алдымда Құлагердей бүкіл еңсең,
Тұратын жыр бәйгесін күтіп өңшең.
Қазақтың маңдайына өлең бітсе,
Өлеңнің маңдайына бітіп ең сен.
Оралып аяғыңа дала гүлі,
Еліңнің қол соққанда бар ауылы,
Ат басын аңырата жіберіп ең,
Мерт етті Батыраштың қарауылы...,-
деп, жоқтады артындағы ақын інісі Тұрсынзада Есімжанов.
Елімізде отызыншы жылдары орын алған зорлық-зомбылықтың құрбаны болған аса көрнекті қазақ ақыны, жазушы, журналист Ілияс Жансүгіров тек 1957 жылы 12 сәуірде толықтай ақталып, туған халқымен қауышады.
1993 жылы Қазақстанның республикалық «Әділет» қоғамы Алматы облысының Талғар ауданы, Жаңалық ауылының маңында отызыншы жылдардың аяғында атылғандардың сүйектері жерленгенгендігін анықтайды.
Тапсырма: Ілиястың қызметкерлік, қайраткерлік өмір жолын таблицаға түсіру.
Ілияс өмірі,шығармашылығы жайлы тың деректер іздестіру.
«Аңызға бергісіз ғұмыр» (Талдықорған, 2007ж. Құрастырушы Ш.Ә.Кыяхметова) естеліктер жинағымен танысу.
Дәріс № 3. Ілияс Жансүгіровтің лирикалық туындылары
Жоспар
1. Ілиястың пейзаждық лирикасы
2. Ілияс өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері
3. Ілияс өлеңдеріндегі уақыт бояулары
Әбділда Тәжібаев Ілияс поэзиясы жөнінде төмендегідей тұжырым ұстанады: «Біздің байқауымызша, мүмкін үстірт те болар, Ілияс Жансүгіров лирикалары үш басқышқа бөлінеді, әрине шартты түрде: Бірінші басқыш - Ілиястың әлі өзін таппаған, өзгелерге көбірек ұқсайтын тұсы. Екінші басқыш - Ілиястың өзін-өзі таба бастаған, бірақ ақындық мәдениеті жетіспегендіктен өлеңдерінің әрі шұбарлаң, әрі шұбар тұсы. Үшінші басқыш-Ілиястың жас жағынан да, өнерлілік жағынан да толыққан, өлеңінің түрі мен мазмұнын келістіре тауып, лирикалық жырларына эпикалық қуат берген тұсы.
Ақынның алғашқы ізденістерінің бірі «Күзгі гүлге» (1912ж.) деп аталады. Күзді адам көңілінің қамығу, торығу сәтіне сәйкес толғау (суреттеу емес) халық әдебиетінде бар тәсіл. Ілияста суреттеу, астарлау бар. Табиғатпен тілдесіп өскен қыр баласының көңіл-күйі мен күз кейпіндегі көрініс астасып жатыр. Гүл - ежелден нәзіктіктің, адалдықтың, әдеміліктің символы. Ақын гүл арқылы табиғаттағы өсіп-өну, өзгеру процестерін лирикалық кейіпкердің ой өзегінен өткізеді.
1915 жылы жазылған «Бұлбұл» деген өлеңінен тынысы кең, екпіні ерекше, сөзді түйдек-түйдек тастайтын ақынды танимыз.
«Сайрадың құйқылжытып, құбылжытып,
Тамсандым, таңдайымның суын жұтып.
Толқытып, толықсытып, емірентіп,
Қиқуға қызықтырдың, қылдың ынтық».
Осы жолдарды оқығанда шапқан сайын өршеленетін қас жүйрік көзіңе елестейді. Өлең барған сайын ағылып, екпіндеп, нәрлене береді, қуаттана түседі, өзінен өзі дыбыс ырғағын тудырып, тамаша музыкаға айналады.
Ілияс поэзиясы бір толқынды бір толқын кимелеп, кең айдында қосылғанша өрекпіп тыным таппайтын тау өзендерінің тасқыны тәрізді. Ілияс өлеңдеріндегі жолдар да бірін-бірі бастырмалатып, бірін-бірі асықтырып, бірін-бірі екпіндетіп ала жөнеледі. Ішкі ұйқастармен шебер өрілген өлең жолдары жүрекке жылы тиіп, ойға орнығып қалады.
Ілияс ақындығының алға нық қадам басуына Абай өлеңдері өз әсерін тигізді. «Абайдың кітабы қолыма 1916 жылы түсті. Оған дейінгі көрген, оқыған әдебиетімнің бәрін Абай кітабы жоққа шығарғандай болды. Ойым ояна бастады. Қанбай қайта-қайта оқи беретін болдым. Өзім де біртүрлі сергектік, сілкініс, жүрегім де жаңалық сезгендей болды. Жазуға талабым оянды. Келсе де, келмесе де шұқылап, өмірді өлең кыла бастадым... Тақырыпқа да, түрге де Абай түрінде қызықтым»,- дейді. «Бұлбұлға», «Әншіге», «Қалпымыз», «Тілек», «Өзіме», «Көңілдің жүгірісі», «Жанды сөз», «Алдымда» деген өлеңдері Ілиястың ақындық өрісі мен аяқ алысының қалыптасқанын байқатады. Бұл кезең – жас Ілияс өмірге қызығып, ішіндегі ақындық өнерін төге бастаған шақ. Жас Ілиястың шығармалары өте таза, сылдырлап аққан бұлақ суындай. Көбінесе жаратылыстың түрлі-түрлі әдемі құбылыстарын, құстардың, жәндіктердің көріністерін, дауыстарын суреттейді. Өмірге жаңа аяқ басқан жас Ілияс қоршаған табиғатты, өмірді өлеңдеріне арқау еткен. Бұл кездегі ақын шығармаларының негізгі сарыны ағартушылық, сыншыл реализм бағытында болған, ал өлең үлгісі жағынан үйренген мектебі, алған өнегесі - Абай поэзиясы.
«Жаңа әдебиет» журналының 1931 жылғы 6-7 санында жарияланған мақаласында Ілияс Жансүгіров: «Мен қалам жұмысына 20 жылдан бастап араласа бастадым. Одан бұрын жазуға қызу ынталану, күшті ақын-жазушылардың жазғандарына еліктеу, оларды жаттау, ауызша айту, газет-журналдардағы сөзге бүйір қызу сияқтылар болса да баянды, байыпты емес, өнер емес еді»,- деп жазыпты. Өзі айтқандай ақын шығармашылығындағы үлкен бетбұрыс «Арыным» өлеңі жазылған 1920 жылдардан басталады:
Алқынамын, басылмайды арыным.
Тау селіндей екпін, қайрат, сарыным,
Жарлы-жалшы, жақыбайды жарылқау
Жандағы ауру, жүректегі жалыным....
Бұл жылдар ақын Ілиястың енді лапылдап, қанат қомдаған бүркітше, алғашқы жыр мен өлеңдер бұлағын ағыта бастаған шағы еді.
Қара бұлт бұраң бұлықсып,
Қара інген тауды қапсаған , -
дейді. Ақын өлеңін оқығанда, оның әр сөзіне жете мән бере, түсіне оқуымыз керек. Мәселен, «қара інген тауды қапсаған» және «томсарды қасы қапсағай» деген жолдар бар, осындағы «қапсаған» және «қапсағай» сөздері әр түрлі мағынада қолданылған жеке сөздер. Алғашқы «қара інген тауды қапсаған» дегені, інген тауды бөксерлеп, қаптап жайылып жатыр деген сөздердің орнына қолданылған. «Тобылғы торы құнандай, Томсарды қасы қапсағай» дегендегісі - ақынның поэтикалық тіліндегі сөз саптауындағы теңеу, яғни қапсағай қас - қаптаған қас. Шынайы өнер адамында жаттандылық болмайды. Ол бір ізбен, бір қалыппен жүре бермейді де, ізденіп, өзіндік өрнек табады.
Қазақ ортасында өлең өнері ертеден-ақ ерекше орын алды десек, табиғатты жырлау кенже қалған тақырыптардың бірі. Ілияс мұны сезінбеуі мүмкін емес. Сезінді де, осы тақырыпқа ерекше ден қойды. Ілиястың табиғат лирикасына орай жазылған қай өлеңін алып қарасаңыз да, ондағы стил өрнегі, суреткерлік дара тұлғасы айқындалып тұрады.
Ақ үйге алты қанат келсем кіріп,
Босаға, маңдайша мен табалдырық,
Кереге алты жапсар, алпыс уық,
Шаңырақ, күлдіреуіш оған жуық.
Құр, таңғыш, басқұр, арқан, екі аяқ бау,
Төрт ірге, есік жабық, ши туырлық,
Он бес бау ішкі-сыртқы белдеу, желбау,
Тұскиіз көрпе, көпшік, шай шымылдық
Текемет, жастық, шапан, кілем, сырмақ,
Алаша, бешпет, көйлек, сәлі бөрік,
Самаурын, үстел кесе, шәйнек, шәугім,
Дөдеге, сандық, кебеже, ақ түндік...
Бұрын-соңды мұндай өлең жазылмаған. Бұл қазақ поэзиясындағы жаңа серпін, жаңа үрдіс.
«Жетісу суреттері» өлеңі Ілиястың ең айшықты шығармаларының бірі. Өз тұрғысында М.Әуезов бұл шығарманы бағалап, былай деген еді: «Мен Ілиясты бұрын білуші ем, өлеңдерін оқып жүретінмін. Бірақ оның шын мағынасында дарынды ақын екенін мойындағаным сол «Жетісу суреттері» өлеңін оқығаннан кейін» дейді. «Жетісу суретінде» ақын 52 тіршілік иелерін атап өтеді. Аңдар: сілеусін, ілбіс, аю, бұғы, бұлан, қасқыр шибөрі, қарсақ, сусар, бұлғын, жанат таутеке, арқар, қарақұйрық, суыр, марал т.б. Жыртқыш құстар: тазқара, балтажұмар, құмай жұртшы, су бүркіт, лашын, тұйған, тұнжыр, тынар, мықи, ителгі, бәрпі, қырғи, тұрымтай, бидайық, бүркіт, тығанақ тағы басқа да құстар мен қазірде ұмыт болған ағаш-шөптердің атаулары өлеңде ерекше жарасым тауып, табиғи түрде орын тепкен.
Долана, ұшқат, шетен, ырғай, арша,
Ақ сасық, қызыл қайың, барша, шынар.
Шырғанақ, сөңке, терек, сөгет, емен,
Үйеңкі, сырғай, балғын, тораңғылар,
Сарыағаш, түйеқұйрық бауыр құрттар,
Қараған, бозқараған, шеңгел, шілік,
Сықылды ағаштардың талайы бар...»-деп, Жетісудың бай, шүйгін табиғатын жырға қосады. Тегінде, «Жетісу суреттері», «Жалпы сын», «Тау суреті», «Жетсудағы су суреті», «Жетсу жәндігі», «Жер түгі»,тәрізді бес бөлімнен, 333 жолдан тұратын көлемді туынды. Бұл шығарма асқан шебердің қолынан шыққан, құлпырып жайнаған, ерекше пафоспен жазылған қазақ поэзиясындағы еш қаталанбас құнды поэзиялық мұра.
1923-1925 жылдары ақын Ілияс Жансүгіровтің ғажайып өсу кезеңі болды. Осы жылдары «Мезгіл суреттері», «Жайлау», «Көктемде», «Бұлақ бойында», «Лермонтов» өлеңдерін жазып, ақындық қуатының қарымын көрсетті, ақын шығармашылығындағы жаңа леп, жаңа мазмұнмен бірге тақырып байлығы, жанрлық түрлену, өзіндік өрнек, шығармашылық шырқау биікке шарықтау байқалады. Ілияс өлеңдері Жетісудың ғажайып өлкесі сияқты. Онда аспанмен таласқан мұнарлы шыңдар да, құламалы құздар да, тас арасынан тасқындап атылып жатқан тау бұлақтары да бар. Ілиястың өскен ортасы ақын-жыршыларға толы болды. Солардың ішінде, әсірісе, Әсет өлеңдеріне ерекше көңіл бөлді. Әсет ақындығына табынып «Тұңғыш тоғысу» атты шағын балладасын жазды.Елуден астам өлеңдерін баспа бетіне даярлайды. Осылай бірер жылдың ішінде халқына танымал ақын, тамаша журналист, белді қоғам қайраткері болып қалыптасады.
1926 жылы «Күнгей» өлеңін жазады. Күнгей - таудың күннің нұры түсетін бір беткейі. Осы бір әсем құбылысты автор ақындық үлкен сезіммен оқырманына жеткізе алған. Өлеңде эстетикалық қуат басым.
Кәрі асқар мәңгі меңіреу, ежелгі құз,
Томсарып жатыр әлі жамылып мұз.
Жел қуып, қара тұман қақ жарылып,
Асқарға шыға келді күліп бір қыз .
Көз алдымызға тамаша картина тұтастай тұра қалады. Тыныш жатқан марғау табиғатқа жан бітті, қозғалысқа түсті. Бұл жерде желдің қара тұманды қууы мен қара тұманның қақ жарылып, асқардан бір қыздың күліп шыға келуі тұтастай бейне, сол бейнеліліктің нәтижесінде табиғаттың тамаша суреті жан біткендей сұлулана, құлпыра түседі. Әр сөз, әр тармақ өзара бір-біріне жарығын түсіріп, көркемдік-эстетикалық қызмет атқарып тұр. Ешқандай әсірелеу жоқ. Тау арасында жасырынып тұрған әсем көрініс жарқ етіп сыртқа шықты. Ақынға жүгінейік:
Отты көз ойнақтаған, алма албырт бет.
Шыққанда қалып едік күн екен деп.
Жоқ күн емес, халықтың жаңылғаны,
Бұл сұлу күннің күні күнгей еді .
Табиғатты жандандыру күшіне енді. Күнгей — сұлу қыз бейнесінде алынып тұр. Осы әдісті Ілияс 1930 жылы жазған «Бәйшешекпен безенген» өлеңінде қайталайды. Қыр гүлі бәйшешекті қыз бейнесінде алады. Ақын табиғатқа еркелей үн қатып, адамша сырласады. Өзінің шат көңілін табиғатты елжірей сүйген жүректің нұрлы сезімі арқылы білдіреді.