Здавалка
Главная | Обратная связь

Коммуникативті компетенция бойынша



Д) Мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

Ас қорыту қандай үрдіс?

Ас қорыту жолына нелер жатады?

Он екі елі ішекте қандай үрдіс жүреді?

Бауыр қандай қызмет атқарады?

Аш ішекте қорытылмаған заттар қайда барады?

Асқазанда ас қанша сағаттай болады?

Он екі елі ішекте қандай үрдіс жүреді?

Бауыр қандай қызмет атқарады?

Ең соңғы қорытылу қай жерде болады?

Е) Зат есімнің септік жалғауларын және тіркесетін шылауларын еске түсіріңіз.


Атау септік ___________

Ілік септік ____________

Барыс септік __________

Табыс септік ___________

Жатыс септік __________

Шығыс септік __________

Көмектес септік __________


Ж) Көп нүктенің орнына тіркестердің мағынасына қарай септік жалғауларды қойыңыз.

 


бездер... құралу

ішек түтікшелері... бөлігі

жұтқыншақ... төменгі жағы

бүкіл ағза... тарау

тік ішек... түсу

осындай күй... тез қорытылу

ауыз қуысы... өту

лимфа... сіңірілу

атауы сипаты... сәйкес

аш ішек... біртіндеп өту


З) Мәтіннен төменде берілген қысқа ақпараттарды кеңейтіп, толықтыратын үзінділерді табыңыз.

Ø Асқазан ауруларының ішінде ең жиі кездесетін ауру – жедел гастрит.

Ø 18-24 сағат бойы су-шай диетасы қолданылады.

Ø Созылмалы гастрит – асқазанның барлық ауруларының 85% құрайтын, кең тараған аурулардың бiрi.

Ø Созылмалы гастриттiң белгiлерінің бірі – асқазан қыжылдау.

Ø Созылмалы гастриттi емдеуге болады.

 

И) Үлгі бойынша ары қарай жалғастырыңыз.

Төмендегі себептерден адам қандай зардап шегеді?
Үлгі:Іш қатудан үлкен дәретке ұзақ уақыт бармаудан ағза уланады.
Тамақты шайнамастан асығыс жұтудан
Тәбеті нашарлаудан
Зиянды әдеттердің әсерінен
Ауыздан жағымсыз иіс шығуынан

Операционалды – дағды компетенциясы бойынша

К) Мағынасына қарай екі бағанды сәйкестендіріңіз.

Қоймалжың ас бұдан кейін ас қорыту жүйесінің келесі бөлімі аш ішек, тоқ ішек – бұлар ас қорыту жолы болып табылады.
Тоқ ішек адам ағзасындағы ішек түтікшелерінің ең кеңейген бөлігі, ал майдың ерітінділері негізінен, лимфаға сіңіріледі.
Ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан немесе қарын, он екі елі ішек, аш ішектің бастапқы бөлігі, ол асқазанның кіреберісімен жалғасады.
Аш ішектегі қорытылған кенеулі заттардың ерітіндісі қыл тамырлар арқылы қанға өтеді, – аш ішекке біртіндеп өтіп отырады да, ең соңғы қорытылуға түседі.
Он екі елі ішек немесе ұлтабар, латынша duodénum – ол соқыр ішек пен тік ішектен тұрады, қорытылмаған қалдық заттар тік ішекке түседі.
Ұйқы безі асқазанның астыңғы жағында екінші бел омыртқасының деңгейінде орналасқан.

Когнитивті – білім компетенциясы бойынша

 

Қ) Берілген тұжырымдардың дұрыс не қате екенін анықтаңыз.

Ас қорыту – өте күрделі үрдіс.

Ол ас қорыту жолынан және бұлшық еттен құралады.

Ас ауыз қуысынан кеңірдек арқылы асқазанға өтеді, одан соң бауырға түседі.

Ересек адамның асқазанының сыйымдылығы 3 литрдей.

Асқазанның басты бөлімі – он екі елі ішек немесе ұлтабар.

Асқазанда бауыр мен ұйқы безінің сөл шығару өзектері ашылады.

Бауырдан бөлінетін өт қоңыр түсті.

Өттің әсерімен май уақ тамшыларға ыдырайды.

Бауыр – ас қорыту бездерінің ішіндегі ең кішкентай без.

Бауыр ағзадағы улы заттарды зарарсыздандырып отырады.

Он екі ішекте астың негізгі қорытылуы аяқталады.

Аш ішекте кенеулі заттар қан мен лимфа арқылы бүкіл ағзаға тарайды.

 

Л) Бауыр мен өкпеге салыстыру жүргізіңіз.

М) Төмендегі сұхбатты мазмұнына қарай толықтырыңыз.

– Қай жеріңіз ауырады?

–...

– Қай кезде ауырады? Тамақ алдында ма, әлде тамақтанғаннан кейін бе?

– ... .

– ...?

– Ащы тамақ жегеннен кейін ауырады.

– ...?

– Кеше кішкене қызуым болды.

– Әлсіздік сезінесіз бе?

–...

– Жүрегіңіз айни ма?

– ...

– ...?

– Иә, бірнеше рет құстым.

– Тәбетіңіз қалай?

– ... .

– Ішіңіз қата ма?

– ... .

– ...?

– Иә, асқазаным қыжылдайды.

Н) Науқас адамға дәрігердің атынан кеңес беріңіз.

а. Рецепте тағайындалған дәрі-дәрмектерді көрсетілуі бойынша қабылдаңыз.

ә. ____________________________________________________________________

б._____________________________________________________________________

в._____________________________________________________________________

г._____________________________________________________________________

Өзін-өзі дамыту білім компетенциясы бойынша

Ң) Науқас адам жайлы дәрігер атынан бөлім меңгерушісіне хабарлама жасаңыз(аты-жөні, жасы, қарап байқаған, сұрап білген ауру белгілері).

О)Жағдаяттық тапсырманы орындаңыз немесе консилиум жүргізуге дайындалыңыз.

Жедел жәрдем арқылы жеткізілген 68 жастағы науқастың асқазаны ұдайы сыздап ауырады, жүрегі айниды, жиі кекіреді, тамақ ішкеннен кейін 1,5-2 сағаттан соң ауру оң жақ белге беріледі. Науқасқа алғашқы көмек көрсетілді, қазіргі жағдайы қанағаттанарлық. Бірақ науқас тағайындалған антибиотиктерді қабылдаудан бас тартты.

Төмендегі сұрақтарға өз болжамыңызды білдіріңіз:

а) Науқастың неге дәрі қабылдағысы келмеді?

ә) Басқа қандай көмек көрсетеміз?

П) Төмендегі мақал-мәтелдерді мағынасына қарай сәйкестендіріңіз және мәнін түсіндіріңіз.

1 Ас біреудікі болғанмен, а әлек кірді.
2 Ауру кірді, ә кәрілік тоздырады.
3 Ауру батпандап кіреді, б азқазан өзіңдікі екенін ұмытпа.
4 Ауру аздырады, в ауырмайтын жол ізде.
5 Ауырып ем іздегенше, г мысқалдап шығады.

11. Негізгі әдебиеттер:

1. Доскеева Б.Ж. Қазақ тілі. Медициналық оқу орындарына арналған. Алматы, 2002 ж. 25-28 беттер.

2. Дәрменқұлова Р.Н.Медициналық мәтіндер жинағы. Алматы, 2002 ж. 9-11беттер.

3. Доскеева Б.Ж. Кәсіби медициналық қазақ тілі. Алматы, 2012 ж. 20-26 беттер.

Қосымша әдебиеттер:

1. Рақышев А. Адам анатомиясындағы халықаралық атау-терминдер. Алматы, 2011 ж.

2. Қазақша-орысша сөздік. ҚР Білім және ғылым министрлігі А. Байтұрынұлы атындағы Тіл білімі институты. – Алматы, 2001 ж.


ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

№12 тақырыбы: Тірек-қимыл жүйесі

Етістік шақтары

 

 

2013 ж.


Кафедра мәжілісінде талқыланып, бекітілді

 

Хаттама №____, «_____»____________2013ж.

 

«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д. Аяпбергенова К.К.

 


1. Тақырыбы: Тірек-қимыл жүйесі. Етістік шақтары.

2. Мақсаты:

- тірек-қимыл жүйесі туралы мағлұмат беру;

- тірек-қимыл жүйесі аурулары туралы мағлұмат беру;

- тірек-қимыл жүйесі, аурулары туралы мәтінінің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету;

- тірек-қимыл жүйесі туралы мәтінді пайдалана отырып, әңгіме-сұхбат құрғызу;

- түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру;

- етістік шақтарын практикалық жолмен меңгерту;

- өз бетінше сөйлем құрастыруға машықтандыру;

3. Міндеті:

1. Когнитивті – білім компетенциясы бойынша кәсіби бағытта мамандығына сәйкес тіл оралымдарын үйретіп, студенттерді медициналық арнайы мәтіндерді түсініп оқуға, сауатты жазуға дағдыландыру;

2. Операционалды – дағды компетенциясы бойынша лексикалық – грамматикалық тіл ерекшеліктерін меңгертіп, терминдерді қолданылудағы бірізділікті, оларға қойылатын талапты сақтай отырып, студенттерді сауаттылыққа тәрбиелеу;

3. Коммуникативті компетенция бойынша сөйлеу әрекеттерінің түрлеріне сәйкес жаттығу жұмыстарын жүргізу арқылы студенттердің болашақ мамандықтарына қатысты сөйлеу аясын кеңейту;

4. Өзін-өзі дамыту білім компетенциясы бойынша ғылыми-қоғамдық және медициналық терминдермен жұмыс істей білуге машықтандыру, болашақ мамандықтары бойынша кәсіби қатынас кезінде әр түрлі тақырыптарда тыңдаушысын түсіне білуге және өз көзқарасын білдіре білуге машықтандыру.

4. Негізгі ұғымдар:

а) лексикалық материал бойынша

1. Тірек-қимыл жүйесі туралы.

2. Тірек-қимыл жүйесі туралы әңгімелеудегі тілдік оралымдар.

3. Тірек-қимыл жүйесі қызметі туралы.

ә) грамматикалық материал бойынша

Етістік шақтары туралы түсінік.

5. Сабақ өткізу жоспары:

А) Ұйымдастыру (2-3 минут).

Ә) Үй тапсырмасын сұрау (45- 48 минут).

Б) Жаңа сабақты түсіндіру.

- Мәтін бойынша жұмыс (60 -65 минут). Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, мәтін бойынша сұрақтарға жауап, пікірталас, салыстыру жүргізу, аударма жұмысын жасату.

- Грамматикалық тақырып бойынша жұмыс (25-30 минут).

- Жаңа сабақты қорыту (10-15 минут)

В) Студенттердің білімін бағалау(2-3 минут )

7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері:

Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс істеу, оқылым, грамматикалық тапсырмалар, пікірталас,салыстыру, аударма жұмысын жасату.

8. Көрнекі құралдар:Тақта, ноутбук, тірек-қимыл жүйесінің суретін, етістік шақтарының кестесін, оқу құралдарын, үлестірмелі карточкаларды пайдалану.

9. Тапсырмалар:

А) Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіріңіз.

Қимыл-қозғалысқа келтіру, ішкі мүшелерді қорғау, омыртқа жотасы, оның негізгі ерекшелігі, қолдың құрлысы, икемделу, еңбек етуге икемделген, жүріп-тұруға бейімделген, жіліктің екі басы, тығыз зат, көлбеу орналасқан, таяныш болу, қозғалмайтын, қозғалмалы және жартылай қозғалмалы, иілімді.

Ә) Мәтінде кездескен төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің аудармасын еске сақтаңыз.


қаңқа – скелет

сіңір – сухожилие

жілік – трубчатая кость

сүйек кемігі – красный костный мозг

жамбас сүйегі – тазовая кость

жауырын – лопатка

төс – грудина

тұлға – туловище

самай – висок

төбе сүйегі – теменная кость

шүйде сүйегі – затылочная кость

бұғана – ключица

иық белдеуі – плечевой пояс

сегізкөз – крестец

құйымшақ – копчик

шеміршек – хрящь

тоқпан жілік – плечевая кость

кәрі жілік – локтевая кость

ортан жілік –бедренная кость

тізе – колено

асықты жілік – большеберцовая кость

омыртқа жотасы – позвоночный столб


Б) Мәтінді оқыңыз.

Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрайды. Денені қимыл-қозғалысқа келтіреді және ішкі мүшелерді қорғайды. Адамның қаңқасы өзара буындар қалтасы және сіңірлер арқылы жалғасады. Адамның қаңқасында 220-дай сүйек бар. Қаңқа омыртқа жотасын, кеуде қуысын, бассүйек, иық белдеулері мен қол сүйектерін және жамбас белдеулері мен аяқ сүйектерін құрайды.

Қаңқа – дененің тірегі, ал бұлшық ет қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді. Адамның қаңқасының өзіне тән ерекшілігі бар. Оның негізгі ерекшелігі мынау: қолдың құрылысы адамның еңбек етуіне байланысты икемделген. Ал, аяқ сүйектері дененің салмағын ұстап, жүріп-тұруға бейімделген, сондықтан бұл сүйектер жуан және мықты болады.

Адамның денесіндегі сүйектер бірімен-бірі байланысты болады. Сүйек байланысының 3 түрі болады: қозғалмайтын, қозғалмалы және жартылай қозғалмалы. Қозғалмайтын сүйектерге – бас сүйек және жамбас, жартылай қозғалмалы – омыртқа жотасы, қозғалмалы сүйектерге буын арқылы жалғасқан сүйектер, яғни қол, аяқ, иық және қабырғалар жатады. Денедегі барлық сүйектер пішіні, мөлшері жағынан ұзын сүйектер, қысқа сүйектер, жалпақ сүйектер деп бөлінеді.

Ұзын сүйектерге қол-аяқ сүйектері жатады. Ұзын сүйектер – жілік деп аталады. Жілік денеге таяныш болады. Бұл сүйек тығыз заттан тұрады. Оның іші қуыс болады, онда жілік майы бар. Жіліктің екі басы сүйек кемігінен түзіледі. Сүйек кемігінде қан жасушалары түзіледі.

Жалпақ сүйектердің ұзындығы мен ені әр түрлі, олар жұқа болады. Бұларға жауырын, бас сүйек, қабырға, төс, жамбас сүйектері жатады.

Қысқа сүйектер денеге мықтылық қасиет береді және иілімді жерлерде орналасады. Олар: омыртқа, табан және қол сүйектері.

Бас сүйек ми сауыты мен бет сүйегі бөлімдерінен тұрады. Ми сауыты жұмыртқа тәрізді. Оның ішінде ми болады. Ми сауыты қозғалмайтын сүйектерден құралады. Оларға төбе, самай, маңдай және шүйде (қарақұс), жақ сүйектері жатады. Бет сүйектері үстіңгі және астыңғы жақ сүйектерінен, мұрын, таңдай, көз ұясы, тіл асты сүйектерінен тұрады. Бұлардың ішінде тек астыңғы жақ сүйек қана қимылдайды.

Тұлға қаңқасы омыртқа жотасы мен қабырғалар және төссүйектен тұрады.

Омыртқа жотасы – тұлғаның негізгі тірегі. Адамда омыртқалардың саны 33-34, олар:

7 мойын омыртқа, 12 арқа омыртқа, 5 бел омыртқа, 5 сегізкөз, 4-5 құйымшақ.

Арқа омыртқалары мойын омыртқаларынан ірілеу, көлбеу орналасқан, олар қабырғалармен жалғасады. Бел омыртқалары басқа бөлімнің омыртқаларымен салыстырғанда жалпақ, әрі үлкен, бұл – бел бөлімінің көбірек қозғалуына әсер етеді. Сегізкөз омыртқаларының 4 жұп тесіктерінен жұлын жүйкелерінің тарамдалған ұштары шығады. Құйымшақ омыртқалары қалдық ретінде тұтасып кеткен. Тек бірінші омыртқада омыртқаның кейбір белгілері ғана сақталған. Қалғандары біртіндеп кішірейген. Барлық омыртқалар бірімен-бірі шеміршек, бұлшық ет, сіңірлер арқылы байланысып, омыртқа жотасын құрайды. Омыртқа жотасы тұлғаны алға, артқа, бүйіріне қарай иіп-қозғалту арқылы түрлі қимылға келтіреді.

Бұғана мен жауырын бірігіп иық белдеуін құрайды. Кеуденің сыртқы жағына орналасқан жалпақ, үшбұрышты сүйек жауырын деп аталады. Иық белдеуі қол сүйектерден тұрады. Қол сүйектері екі ұзын сүйектен: тоқпан жілік пен кәрі жіліктен тұрады. Білезік сүйек, алақан және саусақ сүйектері – қол басы сүйектері болып саналады. Жамбас белдеуі жалпақ жамбас сүйегінен, ортан жіліктен, тізе, асықты жіліктен, өкше сүйектен (толарсақ), табан сүйектері мен башпай сүйектерінен құралады.

Сүйектің құрамында минералды тұздар мен микроэлементтер болғандықтан, минералды алмасуға қатысады.

17. Қалып қойған сөздерді жазып, өзіңізді тексеріңіз.

Ø Ми сауытының пішіні ________тәрізді.

Ø Бет сүйектерінің ішінде тек астыңғы _____ қана қимылдайды.

Ø Ортан жілік ______ белдеуіне жатады.

Ø Иық белдеуі арқылы қол сүйектері _______ байланысады.

Ø Бұғана мен ________ бірігіп иық белдеуін құрайды.

Ø Он екі жұп __________ кеуде қуысын құрайды.

Ø Ми сауыты ___________ сүйектерден құралады.

Ø Сегізкөз омыртқаларының 4 жұп тесіктерінен _____ жүйкелерінің тарамдалған ұштары шығады.

Ø Қысқа сүйектер денеге _____ қасиет береді және иілімді жерлерде орналасады

16. Сөйлемдерді бастаңыз.

... ағзаның тірегі, ал бұлшық ет қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді.

... мен жауырын бірігіп иық белдеуін құрайды.

... тұлғаны алға, артқа, бүйіріне қарай иіп-қозғалту арқылы түрлі қимылға келтіреді.

... жілік деп аталады, жілік денеге таяныш болады.

... басқа бөлімнің омыртқаларымен салыстырғанда жалпақ, әрі үлкен.

... қаңқасы омыртқа жотасы мен қабырғалар және төссүйектен тұрады.

... ұзындығы мен ені әр түрлі, бұларға жауырын, бассүйек, қабырға, төс, жамбас сүйектері жатады.

 

22. Анатомиялық атауларды (мүшелерді) жазыңыз.

Баста:______________________________________________________________________

Кеуде қуысында:______________________________________________________________

Құрсақ бөлімінде:_____________________________________________________________

Иық белдеуінде:_____________________________________________________________

Жамбас белдеуінде:___________________________________________________________

10. Бақылау жұмыстары:







©2015 arhivinfo.ru Все права принадлежат авторам размещенных материалов.