Главная | Обратная связь

Репликация. Транскрипция 16 страница

Құрастырушы: оқыт. Г.Т. Танеева

11-сабақ (СОЖӨЖ)

1. Тақырыбы: Гаметогенез. Мейоз

2. Мақсаты: студенттерде хромосомалардың гаплоидты жиынтығы бар жыныс жасушаларының пайда болу ерекшелігі және жалпы биологиялық және медициналық маңызы туралы білім қалыптастыру.

3. Оқытудың мақсаты:

- мейоз ұрпақ жалғастығын қамтамасыз етудегі маңызын ашу;

- гаметогенездің сатыларын және ретін түсіндіру;

- мейоздың сатылары мен ретін түсіндіру;

- патологиялық жасушалардың пайда болуындағы бөліну үдерісінің бұзылуының рөлін түсіндіру.

4. Өткізу түрі:типтік есептер шығару, кестелер толтыру, сызбалар сызу, тақырып бойынша бейнефильм көру.

5. Бақылау:

5.1. Сызбалар сызу:

- Жасушада мейоздық бөліну кезіндегі генетикалық материалдың мөлшерінің өзгерісін түсіндіріп сызбасын сызу.

- Гомологты хромосомалар жұбы мен ондағы орналасқан аллельді емес гендерді мейоз кезеңдеріне сай бөліңіздер.

 

 

А а

В в

 

 

 

 

 

5.2. Спермато- және оогенез сатыларын мен кезеңдеріне сипаттау және генетикалық материалдың жиынтығын көрсете отырып сызбасын сызыу, түсіндіру.

Сатылары	Сперматогенез	Овогенез	Генетикалық материалдың жиынтығы

 

5.3. Жыныстық ерекшеліктер бойынша кесте толтыру:

Тән ерекшеліктері	Ер адам	Әйел адам
Гаметалары
Кариотип
Хромосомалары
Гормондары

 

5.4. Типтік есептер шығару:

- Егер Мм генотипті аналық ағзадағы М гені мейоз кезінде жұмыртқа жасушасына түссе, м гені қайда түседі?

- Егер Аа генотипті аталық ағзадағы А гені мейоз кезінде сперматозоидқа түссе, а гені қайда түседі?

6. Үлестірілетін материал– жоқ.

7. Әдебиеттер:

Негізгі:

7.1. Генетика. Под.ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с.25-28.

7.2.Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. с. 168-175.

7.3. Медицинская биология и генетика. Учебное пособие под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004. с.53-77.

7.4. Куандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Жалпы медициналық генетика негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2009. с. 69-79.

7.5. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. с. 405-412.

7.6. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық –генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

 

Қосымша:

7.8. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы,

2006. б. 78-95.

7.9. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004. Т.1. с.192-206

7.10. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С.118.

7.11. Медицинская генетика: учеб.пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-

Иннес,Хантингтон Ф. Виллард: пер.с англ. А.Ш. Латыпова; под.ред. Н.П.Бочкова. –

М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. с.26-27.

7.12. Фаллер Д. М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2006. с. 126-129,139-144.

7.13. Щипков В.П., Кривошеина Г.И. Общая и медицинская генетика. М., 2003. 85-97.

8. Бақылау:

8.1. Бақылау: сұрақтары

8.1.1. Гаметогенез, сипаттмамасы.

8.1.2. Оогенез, сперматогенез.

8.1.3. Мейоз – ағзаның жынысты көбеюі мен комбинативті өзгергіштігінің негізі.

8.1.4. Мейоз кезіндегі хромосомалардың құрылысының динамикасы және қызметі.

8.1.5. Мейоздың жалпы биологиялық, генетикалық және медициналық маңызы.

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Мейоз – жетілген гаплоидты гаметалардың түзілуіне әкелетін жыныс жасушаларының бөліну тәсілі	Мейоз – способ деления половых клеток, приводящих к появлению зрелых гаплоидных гамет	Meiosis – type of division of sex cells resulting in formation mature haploid gamets
Гаплоидия – хромосомалар санының екі есе азаюы	Гаплоидия – уменьшение числа хромосом вдвое	Haploidy – reducing by half of number of chromosomes
Гаметогенез – жыныс жасушаларының дамуы мен пайда болу үдерісі	Гаметогенез – процесс образования и развития половых клеток	Gametogenesis – process of formation and development of sex cells
Гамета – ағзалардың жынысты көбеюін қамтамасыз ететін жетілген арнайы жасушалар	Гамета - зрелая специализированная клетка, обеспечивающая половое размножение организмов	Gamete – mature, specialized cell taking part in sexual reproduction of organisms
Оогенез – аналық жыныс жасушаларының (жұмыртқаның) түзілу үдерісі	Оогенез – процесс образования зрелых женских половых клеток (яйцеклеток)	Оogenesis - process of forming mature female sex cells (eggs)
Сперматогенез - аталық жыныс жасушаларының (сперматозоидтың) түзілу үдерісі	Сперматогенез - процесс образования зрелых мужских половых клеток (сперматозоидов)	Spermatogenesis - process of forming mature male sex cells (spermatosoids)
Гендер рекомбинациясы –І-ші мейозда хромосомалардың айқасуының нәтижесінде ата- ана гендерінде жаңа үйлесімдердің пайда болуы	Рекомбинация генов – возникновение новых комбинаций родиельских генов в результате кроссинговера хромосом в мейозе I	Recombination of genes – origin of new combination of parent genes resulting from crossingover of chromosomes during meiosis I

 

 

Құрастырушы: аға оқыт.Таракова Қ.А.

 

12-сабақ (СОЖӨЖ)

1. Тақырыбы: Гендік (нүктелік) мутациялар. ДНҚ репарациясы

 

2. Мақсаты:студенттерде гендік (нүктелік) мутациялардың пайда болу себептерін және даму механизмдері, олардың гендік аурулардың дамуындағы рөлі туралы білім қалыптастыру.

Студенттерде құрылысы мен қызметінің бұзылған ДНҚ-ың қайта қалпына келуінің молекулалық механизмдері, репарация үдерісінің медициналық маңызы туралы білімідер қалыптастыру.

3. Оқыту міндеттері:

- гендік мутациялардың пайда болу себептерін оқып үйрену;

- гендік мутациялардың типтерін оқып үйрену;

- гендік мутациялардың даму механизмдерін оқып үйрену;

- гендік аурулардың пайда болуындағы хромосомалық және гендік мутациялардың рөлін оқып үйрену;

-ДНҚ репарациясының ағзалардың ұрпақ бойы қалыпты тішілігін қамтамасыз етудегі мәнін

ашу;

- ағзаның антимутациялық қорғаныштық механизмдерінің деңгейлерін анықтау және түсіндіру;

- тұқым қуалайтын аурулардың пайда болуындағы ДНҚ репарация үдерісінің бұзылуының рөлін

оқыту.

4. Өткізу формасы:топпен жұмыс, әңгімелесу, ситуациялық есеп шығару, тақырып бойынша бейнефильмдер көру.

5. Тақырып бойынша тапсырмалар:

5.1. Кесте толтырыу: Салдарына қарай гендік мутациялардың жіктелуі

 

	Гендік мутацияның типтері	Фенотиптік көрініс беруі
1.	Нейтральды мутациялар
2.	Миссенс-мутациялар
3.	Нонсенс-мутациялар
4.	Регуляторлық мутациялар
5.	Динамикалық мутациялар

 

5.2. Гендік (нүктелік) мутациялардың пайда болу механизмінің сызбасын сызып, түсіндіріңіздер.

5.3. ДНҚ молекуласының жарықтық репарациясының маңызын түсіндіру және сызбасын сызу.

5.4. ДНҚ молекуласының қараңғылық репарациясының маңызын түсіндіру және сызбасын сызу.

5.5. ДНҚ молекуласының репликациядан кейінгі репарациясының маңызын түсіндіру және

сызбасын сызу.

5.6. Ситуциалық есептерді шығару.

1. Ата-аналары сау жанұяда пигментті ксеродермамен бала дүниеге келді. Даму барысында балада белгілер қалыптасты ----------, ---------, ---------.

- Тұқым қуалау типін және баланың генотипін анықтау.

- Аурудың ары қарай дамуын тоқтатуға болады ма?

 

5.7.Кесте толтыру:

 

Репарация типтері	Тән ерекшеліктер
фотореактивация
эксцизиялық
пострепликативті
мисс -мэтч репарация
SOS-репарация

 

6. Үлестірілетін материалдар:жоқ.

7. Әдебиеттер:

Негізгі:

7.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с. 164-173, 219-267.

7.2. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Жалпы және медициналық генетика негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2009. б. 82-98.

7.3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М.,2003. с. 78-82.

7.4. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы, 2006. б.141-153.

7.5. Қазымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002. б. 134-144.

7.6. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006. б. 77-86.

7.7. Медициналық биология және генетика. Е.Ө. Қуандықовтың ред. Алматы, 2004. б. 114-126.

7.8. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық - генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қосымша:

7.9.Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010.

 

8. Бақылау

8.1.Бақылау сұрақтары:

8.1.1. Гендік мутациялар, олардың себептері, жіктелуі.

8.1.2. Репликация қателіктерінен болатын мутациялардың типтері, даму механизмдері.

8.1.3. Оқылу рамкасының өзгеруі типту мутациялар, даму механизмі.

8.1.4. Гендік мутациялардан дамитын тұқым қуалайтын аурулар.

8.1.5. Репарация, себептері, типтері.

8.1.6. Репарациялардың пайда болу механизмдері.

 

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

 

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Гендік мутация –геннің құрылысы мен қызметінің өзгеруімен сипатталатын мутация	Генные мутации –мутации, характеризующиеся изменением структуры и функции гена	Gene mutations –mutations characterising by change of structure and function of gene
Репликация қателіктері –ДНҚ репликациясы кезінде нуклеотидтердің дұрыс (комплементарлы) жұптаспауынан пайда болатын мутация	Ошибки репликации –мутации, возникающие в результате неправильного (некомплементарного) спаривания нуклеотидов в процессе репликации ДНК	Mistakes of replication –mutations result from uncorrect (noncomplementary) bonding of nucleotides during replication of DNA
Оқылу ретінің ығысуының мутациясы – ДНҚ репликациясы кезінде нуклеотидтердің қосылуынан немесе түсіп қалуынан пайда болатын мутация	Мутации со сдвигом рамки считывания - мутации, возникающие вследствие утраты или вставки одного или нескольких нуклеотидов в процессе репликации ДНК	Frame-shift mutations -mutations due to loosing or insertion of single or a few nucleotides during replication of DNA
Транзиция – пиримидиндік негіздің пиримидиндік негізге немесе пуриндік негіздің басқа пуриндік негізге алмасуы	Транзиции – замена пиримидина на другой пиримидин или пурина на другой пурин	Transitions –replacement of pyrimidine by pyrimidine or purine by purine
Трансверсия – пиримидиндік негіздің пуриндік негізге немесе керсінше алмасуы	Трансверсии – замена пиримидина на пурин, и наоборот	Transversions –replacement of pyrimidine by purine and vise versa
Репарация — жасушаның ДНҚ молекуласындағы зақымдануларымен үзілулерді қайта қалпына келтіруге қаблеттілігі	Репарация — способность клетки исправлять повреждения и разрывы в молекулах ДНК	Reparation – the ability of cells to correct damages and breaks in DNA molecules
Эксцизиялық репарация - ДНҚ–ғы зақымдалған азотты негіздердің алынып тасталуы және ДНҚ молекуланың қайта бастапқы қалпына келуімен сипатталады	Эксцизионная репарация –характеризующаясяудалением повреждённых азотистых оснований из ДНК и последующим восстановлением нормальной структуры молекулы ДНК	Exisional reparation - reparation chacterising by removing of damaged nucleotides of DNA with subsequent restoration of the normal structure of the molecule of DNA
Пострепликативті репарация – репликациядан кейін анықталынған зақымдалған ДНҚ қайта қалпына келуі	Пострепликативная репарация – восстановление повреждений ДНК, обнаруживаемых после ее репликации	Postreplicative reparation – reparation of damages of DNA revealed after replication
SOS-репарация - ДНҚмолекуласының көп зақымдануында ғана іске қосылады	SOS-репарация –репарация, имеющая место в случае многочисленных повреждений ДНК	SOS-reparation – reparation taking place in case of numerous of damages of DNA

Құрастырушы: оқыт. Қыдырбаева Ә.Қ.

13-сабақ (СОЖӨЖ)

1. Тақырыбы: Онкогенетика

2. Сабақтың мақсаты:студенттерде жасушаның ісіктік трансформациясының себептері және молекулалық-генетикалық механизмдері туралы білімді қалыптастыру.

3. Оқыту міндеттері:

- қатерлі ісіктердің дамуындығы сыртқы орта (канцерогендік) факторлардың рөлін оқып үйрену;

- канцерогендік факторлардың жіктелуін оқып үйрену;

- ісіктік трансформацияның молекулалық механизмдері мен сатыларын оқып үйрену;

-қатерлі ісік жасушаларының қаситеттерін оқып үйрену;

- протоонкогендердің сипаттамалары мен қызметтерін оқып үйрену;

- протоонкогендердің онкогенге айналу себептері мен механизмдерін оқып үйрену;

- онкогенездегі вирустардың рөлін оқып үйрену;

- антионкогендердің сипаттамалары мен қызметтерін оқып үйрену;

- қатерлі ісіктердің алдын-алуда, диагностикалауда және емдеуде ісіктік трансформацияның молекулалық-генетикалық механизмдерінің маңызын оқып үйрену.

4. Өткізілу түрі:үйлесімді оқыту тәсілі (әңгімелесу, сызбалар сызу, кестелер толтыру), тақырып бойынша бейнефильм көру; интерактивті оқыту тәсілі - рөлдік ойын (сценариі 2-ші қосымшада).

 

5. Тақырып бойынша тапсырма:

5.1. Қатерлі ісік жасушаларының қасиетерін атап оларды сипаттау.

 

5.2. Протоонкогеннің онкогенге айналу механизмдерінің сызбасын сызу және түсіндіру.

 

5.3. Жасушаның ісіктік трансформациясының сатыларының сызбасын сызып түсіндіріңіз.

5.4. Кестені толтырыңыз:Онкогендер және ісіктің супрессор гендері

 

Геннің / ақуыздың жасушадағы қызметі	Ген / ақуыз	Ісік
	myc
	cyclins D, E
pl5
pl6
pRB
	p53
Bcl-2
	Теломераза
	APC
BRCA1, BRCA2
	Репарацияның гендері
ATM

 

6. Үлестірілетін материалдар: жоқ.

7. Әдебиеттер:

Негізгі:

7.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с. 557-568.

7.2. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы:

Эверо, 2009. с. 201-216.

7.3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003, с. 501-520.

7.4. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. А., 2006, б. 91-97 .

Қосымша:

7.5. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010.

7.6. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық –генетикалық терминдердің

орысша- қазақша сөздігі Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

 

8. Бақылау

8.1. Бақылау сұрақтары:

8.1.1. Канцерогенез. Канцерогендік факторлар, жіктелуі, олардың жасушалардың ісіктік трансформациясындағы рөлі.

8.1.2. Протонкогендер және онкогендер жайлы түсінік, олардың жасушалардың ісіктік трансформациясындағы рөлі.

8.1.3. Антионкогендер, олардың ісікке қарсы қорғаныш механизмдері.

8.1.4. Онковирустар, олардың жасушалардың ісіктік трансформациясындағы рөлі.

8.1.5. Қатерлі ісіктер, даму сатылары, қасиеттері.

8.1.6. Генетиканың заманауи онкологиядағы маңызы.

Үш тілде түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Канцерогенез– ағзаның қалыпты жасушаларының ісік жасушасына айналуына алып келетін көп сатылы күрделі үрдіс	Канцерогенез– сложный многоэтапный процесс, ведущий к глубокой опухолевой реорганизации нормальных клеток организма	Cancerogenesis – complex, multistep process of development of malignant tumors
Протоонкогендер – жасушаның бөлінуін, өсуін және жасушалардың өзара әсерін реттейтін гендер, олардың мутациясы қатерлі ісіктің дамуына әкеледі	Протоонкогены – гены, регулирующие деление, рост и взаимодействие клеток, мутации которых приводят к развитию злокачественной опухоли	Protooncogenes –specific group of genes, regulating cell division and growth, mutations of which result in development of malignant tumor
Супрессор гендері –жасушаның бөлінуін және жіктелу үдерісінен шығуына тежеуші әсер ететін гендер	Гены-супрессоры оказывают тормозящее влияние на процессы клеточного деления и выхода из процесса дифференцировки	Suppressor-genes – group of genes suppressing action of oncogenes and preventing process of oncogenesis
Қатерлі ісіктер –жасушаның бақыланусыз бөлінуімен, инвазивті өсіумен және моноклондылығымен сипатталатын ісіктер	Злокачественные опухоли – опухоли, характеризующиеся бесконтрольным делением клеток, инвазивным ростом и моноклональностью	Malignant tumors –tumors characterized by unlimited division of cells, invasive growth and monoclonality

 

Құрастырушы: оқыт. Г.Т. Танеева

14-сабақ (СОЖӨЖ)

1. Тақырыбы: «Молекулалық биология негіздері» тарауы бойынша кеңес беру

 

2. Мақсаты: студенттерге «Молекулалық биология негіздері» бөлімі бойынша кеңес беру.

3. Оқытудың міндеттері: студенттердің дәріс материалдары мен практикалық сабақтарда алған түсініктері мен білім деңгейлерін жасушаның гентикалық материалының құрылысы мен қызметі, мутацияның пайда болу себептері мен механизмдері, замануи онкологиядағы генетиканың рөлі.

4. Өткізілу түрі:кеңес беру.

5. Тақырып бойынша тапсырмалар: