Главная | Обратная связь

Першае таварыства беларускай драмы і камедыі

 

Фларыян Паўлавiч Ждановiч нарадзiўся ў Мiнску 16/28 кастрычнiка 1884 г. Яго iмя найцяснейшым чынам звязана з гiсторыяй фармiравання i станаўлення беларускага прафесiйнага тэатра першай паловы ХХ стагоддзя. Яму было наканавана лёсам стаць адным з першых прафесiйных акцёраў беларускай сцэны, сапраўдным энтузiастам, якi яшчэ ў дарэвалюцыйныя гады, а потым падчас кайзераўскай i белапольскай акупацый закладваў падмурак будучага нацыянальнага тэатра.

Васемнаццацiгадовым юнаком уступае Ф.Ждановiч на нязведаны i нялегкi шлях сцэнiчнай творчасцi, паводле яго аўтабiяграфii, першае публiчнае выступленне ён меў 8 студзеня 1902 г. Гэта адбылося падчас яго вучобы ў Варшаўскай драматычнай школе, кiраўнікамі якой тады -- як ужо прыгадвалася ў лекцыi аб Ф. Аляхновiчы -- былі Вiнцэнцi Рапацкi i Людвiг Сольскi -- прадстаўнiкi школы пераўвасаблення.

Пасля заканчэння Варшаўскай драматычнай школы Ф.Ждановiч некаторы час працуе акцёрам у польскiх тэатрах. У сярэдзiне 1906 г. вяртаецца ў Мiнск i пачынае працаваць у польскай трупе пры спартыўным таварыстве "Сокал". Адначасова актыўна далучаецца да ўдзелу ў беларускiм культурна-асветнiцкiм руху.

I ўжо з гэтага часу пачынае настойлiва дабiвацца стварэння ў Мiнску нацыянальнага тэатра. Яшчэ раней ён стаў непасрэдным сведкам гастроляў на Беларусi рускiх, украiнскiх, польскiх труп, у якiх нямала працавала i акцёраў-беларусаў. Яны падчас гастроляў часта i з задавальненнем удзельнiчалi ў спектаклях аматарскiх беларускiх калектываў, але выступалi на рускай мове -- арганiзаваць выступленнi нават аматарскiх тэатраў на беларускай мове ўлады не дазвалялi.

I Ф. Ждановiч спрабуе знайсцi хоць вузенькую сцяжынку, па якой потым можна было б выйсцi i на шырокi шлях развiцця беларускага тэатральнага мастацтва.Так 6 студзеня 1907 г. нечакана для многiх на адной з вечарын клуба выступiў з чытаннем вершаў беларускiх паэтаў на роднай мове. Большасць публiкi ўспрыняла яго з прыхiльнасцю, хоць i прагучалi незадаволеныя галасы з залы: "Что это за стихи?.. На каком языке?.." Пасля гэтага ён яшчэ пасля аднаго са спекталяў на польскай мове пачаў чытаць верш:

Край наш бедны, край наш родны!

Лес, балота ды пясок...

Чуць дзе крыху луг прыгодны...

Хвойнiк, мох ды верасок.

(Якуб КОЛАС "Наш родны край")

 

Яго выклiкаюць у палiцыю, учыняюць строгi допыт -- чые вершы, чы надрукаваныя яны, дзе iх узяў выканаўца i цi па сваёй ахвоце чытаў? Напрыканцы далi параду -- на "испорченном русском языке стихов со сцены больше не читать".

Аднак Ф.Ждановiч працягвае гэтую справу i неўзабаве ладзiць праграму "Беларускi кiрмаш", якая была паказаная ў садзе польскага спартыўнага таварыства "Сокал", што знаходзiўся на рагў цяперашнiх вўлiц Кiрава i Ленiнскай. Акоамя вершаў, якiя выконвалiся на роднай мове, пўблiка слўхала таксама чароўныя беларускiя песнi. Пасля гэтага вечара артыст атрымаў вымову ад адмiнiстрацii клуба i папярэджанне мiнскага палiцмайстара.

Нiшто ўжо не можа спынiць Ф.Ждановiча. На пачатку лета 1907 г. ён арганiзуе ў Мiнску драматычны калектыў, ставiць п'есу ўкраінскага драматурга ХІХ ст. М.Крапiўнiцкага "Па рэвiзii" i вязе яго на паказ у Старое Сяло. Мясцоваму спраўнiку, у якога прыйшлося браць дазвол на паказ, на пытанне аб тым, на якой мове будзе iсцi спектакль, Ф.Ждановiч, не доўга думаючы, адказаў, што на балгарскай. Зразумела, што спектакль iшоў па-беларуску, але удалося паказаць яго такiм чынам толькi адзiн раз.

Прыгадаем, што прыкладна ў гэты ж час у 1907 г. I.Буйнiцкi стварае сваю Першую беларускую трупу. У гэты ж перыяд, акрамя I.Буйнiцкага i Ф.Ждановiча, iдэяй стварэння беларускага прафесiйнага тэатра -- спачатку паасобку -- пачынаюць займацца яшчэ i У.Фальскi, А.Бурбiс i iнш. Нарэшце, у 1911 г. Першая беларуская трупа I.Буйнiцкага прыязджае у Мiнск i дае некалькi прадстаўленняў, першае з якiх адбылося 25 чэрвеня. Пасля яго i адбылася памятная сустрэча I.Буйнiцкага, Ф.Ждановiча i У.Фальскага, якая мела выключнае значэнне для гiсторыi беларускага тэатра. На ёй было прынята рашэнне аб рэарганiзацыi трупы ў новы тэатральны калектыў. Арганiзацыйная работа i падрыхтоўка рэпертуару была даручана Ф.Ждановiчу.

За 1912 г. Ф.Ждановiч iнсцэнiруе аповесцi Элаiзы Ажэшкi "Мужык" ("Хам") i "Рысь" ("У зiмовы вечар"), перакладае з украiнскай мовы п'есу М.Старыцкага "Цыганка Аза" пад назвай "Хата за вёскай". З польскага тэатра Ф.Ждановiч запрашае артыстаў-беларусаў П.Акулiча, Валейку, Т.Русетчанку, А.Лiпнiчэнку i iнш. У творчы калектыў улiваецца таксама Ус.Фальскi. У фармiраваннi трупы актыўны ўдзел прымае У.Галубок.

Трупа пачала рыхтаваць купалаву "Паўлiнку". Паказаць спектакль у Мiнску не было дазволена, пры актыўным удзеле Я.Купалы паказ спектакля адбыўся 15 жнiўня 1913 г. у памяшканнi пажарнага дэпо мястэчка Радашковiчы. Спектакль меў небывалы поспех, на iм прысутнiчаў i аўтар – Янка Купала.

Акрылены поспехам малады калектыў вырашыў назвацца Першым таварыствам беларускай драмы i камедыi. Кiраўнiком яго быў прызначаны Ф.Ждановiч, меў намер працаваць тут i I.Буйнiцкi з дочкамi.

Пачалася актыўная праца над пастаноўкай "Хама" паводле Э.Ажэшка. Ф.Ждановiч звяртаецца з просьбай да губернатара аб дазволе працаваць у Мiнску i Мiнскай губернi, аднак не толькi не атрымаў такога дазволу, але i быў прыгавораны да арышту. Ф.Ждановiч тэрмiнова быў вымушаны пакiнуць Беларусь. Па сведчаннi Зм.Бядулi, ён едзе ў Крым i працуе там у рускiм тэатры. У жнiўнi 1914 г., з пачаткам I Сусветнай вайны Ф.Ждановiч прызываецца ў армiю.

У Мiнск Ф.Ждановiч змог вярнуцца толькi ў 1917 г. пасля Лютаўскай буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыi ў Расii. На той час у Мiнску працуе толькi хор пад кiраўнiцтвам Ус.Фальскага, драматычная трупа пад кiраўнiцтвам пiсьменнiка Ядвiгiна Ш. З вяртаннем Ф.Ждановiча зноў распачынае дзейнiчаць Першае таварыства беларускай драмы i камедыi.

Першае прадстаўленне пасля больш чым чатырохгадовага перпынку адбылося ў памяшканнi гарадскога тэатра (зараз -- тэатр iмя Я.Купалы) 24 красавiка 1917 г. Паказалi "Паўлiнку" Я.Купалы i "У зiмовы вечар" паводле Э.Ажэшка. Публiка прымала пастаноўку вельмi прыхiльна.

Неўзабаве былi паказаныя "Сённяшнiя i даўнейшыя" К.Буйло i "Пашылiся ў дурнi" М.Крапiўнiцкага.

Афiцыйнае абвяшчэнне аб узнаўленнi працы Першага таварыства беларускай драмы i камедыi адбылося на сходзе 1 мая 1917 г., куды быў запрошаны i I.Буйнiцкi, якога абралi кiраўнiком тэатра. Ф.Ждановiч быў прызначаны рэжысёрам, Ус.Фальскi -- дырэктарам. Але, як вы ведаеце, I.Буйнiцкi практычна гэтым калектывам так i не кiраваў (у чэрвенi быў прызваны ў армiю i ў жнiўнi 1917 г. памер ад хваробы на запаленне легкiх).

Амаль адразу калектыў накiраваўся на гастролi па малых гарадах i мястэчках Беларусi, дзе ўсюды вельмi прыхiльна яго прымалi. Пашырыўся рэпертуар тэатра: былi пастаўлены "Модны шляхцюк" К.Каганца, "Мiхалка" бр. Далецкiх. 10 лiпеня 1917 г. у Мiнску ў памяшканнi гарадскога тэатра адбылася прэм'ера "Раскiданага гнязда" Я.Купалы ў пастаноўцы Ф.Ждановiча. Затым ён ставiць "Хама" паводле Э.Ажэшка. I з гэтым рэпертуарам у блiжэйшы год тэатр аб'ездзiў амаль усю Беларусь.

У снежнi 1917 г. у пастаноўцы Ф.Ждановiча адбылася прэм'ера п'есы У.Галубка "Апошняе спатканне", а затым у самым хуткiм часе i прэм'ера па п'есе таго ж аўтара "Пiсаравы iмянiны".

Наступае 1918 г. У Мiнску на працягу гэтага i наступнага года некалькi разоў будзе мяняцца ўлада: кайзераўцы, саветы, белапалякi, iзноў кайзераўцы, iзноў саветы... Усе гэта мала спрыяе плённай дзейнасцi Таварыства, якое нават вымушана на некаторы час прыпыняць сваю дзейнасць. Тым не менш з красавiка 1918 г. спектаклi пачынаюць iсцi рэгулярна, 6 мая адбываецца прэм'ера "Антось Лата" Я.Коласа, затым "Бязвiнная кроў" У.Галубка. Разам з тым узнiкаюць пэўныя праблемы ўнутры калектыву, звязаныя i з iдэалагiчнымi рознагалоссямi. Гэта зразумела -- час складаны. Тым не менш Ф.Ждановiчу i У.Фальскаму ўдаецца захаваць частку калектыву. Летам 1918 г. Таварыства шмат гастралюе па Беларусi.

Толькi к лету 1919 г. палiтычнае становiшча ва ўсходняй частцы Беларусi больш-менш стабiлiзуецца. Калектыў зноў можа працаваць, але паўстае пэўная праблема прафесiйных творчых кадраў. Вось у такiх умовах Ф.Ждановiч пачынае будаўнiцтва новага калектыва -- Першага беларускага дзяржаўнага тэатра.

Зазначым, што на працягу амаль 15 гадоў Ф.Ждановiч настойлiва вёў працу па стварэннi беларускага тэатра. Актыўны ўдзел у гэтай яго справе прымалi беларускiя пiсьменнiкi першай адраджэнскай хвалi -- Я.Купала, Я.Колас, М.Чарот (Кудзелька), К.Каганец, К.Буйло, Л.Родзевiч, У.Галубок; акцёры -- Ус.Фальскi, Г.Грыгонiс, М.Мiцкевiч, А.Iльiнскi, С.Станюта, I.Ждановiч, К.Мiронава i многiя iншыя, якiя потым i склалi асноўнае ядро Першага беларускага дзяржаўнага тэатра (БДТ-1).

У жнiўнi 1920 г. Ф.Ждановiч прызначаецца мастацкiм кiраўнiком БДТ-1, якi афiцыйна адкрываецца 14 верасня 1920 г. спекталем "У зiмовы вечар" паводле Э.Ажэшкi. У рэпертуары перапрацаваныя спектаклi з тых, што iшлi ў Першым таварыстве беларускай драмы iкамедыi, -- "Бязвiнная кроў" i "Апошняе спатканне" У.Галубка, "Наталка-Палтаўка" I.Катлярэўскага, "Паўлiнка" Я.Купалы, "Пашылiся ў дурнi" М.Крапiўнiцкага i iнш.

Ф.Ждановiч шмат намаганняў прыкладае да арганiзацыi творчай працы ў БДТ-1, па стварэннi новага, сучаснага рэпертуару. Выдатны акцёр i арганiзатар, ён быў даволi слабы ў рэжысуры, дзе заставаўся на ўзроўнi аматара.

У 1921 г. ён вызваляецца ад пасады мастацкага кiраўнiка БДТ-1 i пераходзiць у акцёрскi склад трупы, становiцца адным з вядучых артыстаў. Займаецца таксама перакладамi. "Вясковы суддзя" П. Кальдэрона, "Дамы i гусары" А. Фрэдра iшлi ў яго перакладах.

У перыяд з 1922 па 1929 гг. Ф.Ждановiч заняты практычна ва ўсiх спектаклях БДТ-1. Да лепшых яго сцэнiчных вобразаў належаць Сымон з "Раскiданага гнязда", Якiм i пан Быкоўскi з "Паўлiнкi" Я.Купалы. З высокiм драматызмам iграў ён ролю Антося Латы з аднаiменнай п'есы Я.Коласа.

Ф.Ждановiч быў яркiм, самабытным акцёрам, з шырокiм творчым дыяпазонам. Яму былi падўладныя ролi розных планаў -- i камедыйныя, i гераiчныя, i гратэскавыя. У "Хаме", напрыклад, ён вельмi ўдала выконваў жаночую ролю жабрачкi Марцэлькi.

Ф.Ждановiчу як акцёру былi ўласцiвыя непасрэднасць, жыццёвая праўдзiвасць у стварэннi сцэнiчнага вобраза. Разам з тым сучаснiкi сцвярджаюць, што гэта быў акцёр iнтэлектуальны, якi абдумваў кожную рысу характара, кожную мастацкую дэталь. На высокiм творчым узроўнi ён выконваў ролi Рычарда Даджэна ў спектаклi "Вучань д'ябла" Б.Шоу, Серакоўскага ў "Кастусi Калiноўскiм" Е.Мiровiча, Пекляванава ў "Браняпоезд-1469" Ус.Iванава.

У 1929 г. Ждановiча накiроўваюць у Беларускi вандроўны тэатр у якасцi рэжысёра. Практычна, гэта была ўжо першая ссылка. Тут ён ставiць "Кастуся Калiноўскага" Е.Мiровiча, "Ярасць" А.Яноўскага. У яго спектаклях заняты такiя артысты як К.Былiч, У.Дзядзюшка, У.Галубок.

Сучаснiкi адзначаюць, што Ф.Ждановiч не толькi выдатны арганiзатар i таленавiты акцёр, ён быў вялiкiм знаўцам беларускага фальклору i беларускай мовы, што значна дапамагала ў яго творчай працы. Сваёй самаадднасцю, бескарыслiвасцю ў адносiнах да мастацтва тэатра ён вельмi падобны на другога волата беларускай сцэны Уладзiслава Iосiфавiча Галубка.

У 1930 г. Ф.Ждановiч быў несправедлiва абвiнавачаны як вораг народа, i спачатку лёс закiнуў яго ў Сiбiр, потым на Беламорканал, дзе ён арганiзуе тэатр для абслугоўвання рабочых-будаўнiкоў.

У 1933 г. яму ўдаецца на месяц вярнуцца ў Мiнск, пасля чаго ён вымушаны выправiцца з сям'ёй у Саратаў. Тут ён прызначаецца на работу ў тэатральнае вучылiшча рэжысёрам-педагогам, пачынае рыхтаваць спектакль "Узнятая цэлiна" паводле М.Шолахава. Спектакль меў поспех, асаблiва крытыка адзначала акцёрскiя работы галоўных персанажаў i масавыя сцэны. Наступнай работай з навучэнцамi быў спектакль "Чўжое дзiця" Ф.Дымава. З навучэнцаў утвараецца трупа калгасна-саўгаснага тэатра, якi на чале Ф.Ждановiча накiроўваецца на пастаянную работу ў невялiкi заволжскi горад Пятроўск. Як бачым, зноў Ждановiч, ужо ў каторы раз, будуе тэатр.

У 1934 г. Ф.Ждановiч цяжка захварэў. Пасля папраўкi ў 1935 г. яго накiроўваюць на работу ў якасцi намеснiка дырэктара i рэжысёра калгасна-саўгаснага тэатра ў невялiкi гарадок Сокал.

У 1937 г. Ф.Ждановiч рэпрэсiраваны i ссылаецца на востраў Новая Зямля.

Па афiцыйных звестках Фларыян Паўлавiч Ждановiч памёр у ссылцы 27 студзеня 1942 г.

 

УЛАДЗIСЛАЎ ГАЛУБОК І ЯГО ТЭАТР

 

Галубок (сапраўднае Голуб) Уладзiслаў Іосiфавiч, нарадзiўся 3.05.1882 г. у Баранавiцкiм раёне, памёр 7.03.1942 г. Вядлмы беларускi пiсьменнiк i драматург, рэжысёр, акцёр, тэатральны дзеяч, мастак. Народны артыст Беларусi (1928 г.)

Лiтаратурную дзейнасць Уладзiслаў Галубок пачынае ў 1906 г., хутка пасля заканчэння Мiнскага гарадскога вучылiшча. Першыя творы былi надрукаваныя ў газеце "Наша Нiва", часопiсе "Лучынка", альманаху "Маладая Беларусь". У 1913 г. выйшаў першы зборнiк апавяданняў У.Галубка.

Як драматург У.Галубок пачынае выступаць з 1918 г. Увогуле iм напiсана больш за 40 драм i камедый на гiстарычныя i бытавыя тэмы з жыцця беларускага народа. П'есы У.Галубка вызначаюцца яркай сцэнiчнасцю, выстрынёй канфлiкту, дакладнасцю аўтарскай пазiцыi. Камедыi насычаны сакавiтым народным гумарам, вострымi камедыйнымi сiтуацыямi з яскравай сатырычнай абмалёўкай характараў. Многiя бытавыя п'есы Галубка напiсаны ў жанры меладрамы.

Практычна ўсе п'есы Галубка ставiлiся ў беларускiх тэатрах у 1920-30-я гады. Значнае месца яны займалi i ў рэпертуары Першага Беларускага таварыства драмы i камедыi, дзе Галубок выступаў як акцёр i рэжысёр яшчэ ў 1917 -- 20 гг. У праватнасцi, тут былi пастаўлены яго п'есы "Апошняе спатканне" i "Пiсаравы iмянiны" (1917), "Бязвiнная кроў" (1918), "Бязродны" i "Праменчык шчасця" (1919).

У БДТ Першым у 1920-я гады былi пастаўленыя "Залёты дзяка" ("Пiсаравы iмянiны"), "Ганка" i iнш.

Найбольш поўна i ўсебакова драматургiя Галубка была ўвасоблена на сцэне БДТ Трэцiм, якi ён стварыў у 1920 г. i дзе найбольш ярка раскрыўся яго шматгранны талент арганiзатара, рэжысёра, тэатральнага педагога, акцёра i мастака.

Яшчэ на пачатку 1920-х гадоў вялiкае пашырэнне набывае культурна-асветніцкая дзейнасць рабочых клубаў. Ужо летам 1920 г. праўленне першага Беларускага рабочага клуба запрашае Уладзiслава Галубка арганiзаваць трупу. Трупа, якую сабраў У.Галубок, уяўляла сабой самабытны нацыянальны калектыў, якi вырас з аматарскiх гурткоў. На жаль, мала звестак захавалася ад першых крокаў працы гэтай трупы. Вядома, што адкрыццё новага тэатра адбылося 10 жнiўня 1920 г. (пазней тэатр стане называцца БДТ-III) у Беларускiм рабочым клубе на былой Юр'еўскай вулiцы Мiнска.

Уладзiслаў Галубок у сваёй творчасцi наследваў традыцыi беларускага народнага тэатра, мастацкiя дасягненнi i творчы вопыт Першай беларускай трупы iгната Буйнiцкага. У тэатры У.Галубка драматычнае мастацтва спалучалася з вакальным i танцавальным. Сiнтэтычны характар пастановак i становiцца творчай адметнасцю гэтага калектыва.

Першай пастаноўкай новага тэатральнага калектыва стала камедыя Галубка "Суд", у якой сатырычна выкрываўся судовы бюракратызм. Змест твора нескладаны. У селянiна Гарбуза панскi аканом вырваў палавiну барады i выбiў тры зубы, за што Гарбуз падаў на яго ў суд. i хаця падчас судовага допыту пацярпеўшых i сведкаў вiна аконама вiдавочная, валасны суд прызнае вiнаватым Гарбуза, якога i садзяць на тры днi ў халодную. Галубок дае сваiм персанажам надзвычай трапныя характарыстыкi, с цяплынёй i спачуваннем ставiцца да сялян -- самога Гарбуза, яго жонкi Гарбузiхi i iх сведкi Авечкi. Яго гумар у адносiнах да гэтых персанажаў мяккi, лагодны, дасцiпны. Зусiм iнакш падае ён вобразы валаснога старшынi, пiсара, суддзi. З'едлiвая сатыра спапяляе гэтых так званых прадстаўнiкоў улады -- п'янiц i хабарнiкаў. На прэм'ерным спектаклi сам Галубок з бляскам выканаў ролю Авечкi.

У 1920 г. за калектывам зацвердзiлася назва Трупа Галубка. Гэты калектыў аказаўся вельмi мабiльным, не чакаў прыходу гледача ў сваю залу, а сам наведваў розныя гарадскiя раёны i мiнскiя прадмесцi. Даступнасць, народнасць, свежэсць рэпертуару, да таго ж таннасць бiлетаў забяспечвалi яму поспех i перапоўненныя гдядзельныя залы.

З красавiка 1921 г. Трупа Галубка была ўзята на дзяржаўнае ўтрыманне i ёй была прысвоена афiцыйная назва Другая беларуская трупа. Тэатру даручалася абслугоўваць гледачоў гарадскiх рабочых клубаў i блiжэйшых да Мiнска вёсак. Па сутнасцi, трупа вельмi хутка пераўтварылася ў вандроўную.

Неўзабаве Беларускi рабочы клуб, перастаўшы лiчыць трупу сваёй, адказаў ёй у памяшканнi, а Наркамасветы зняў калектыў з датацыi ў сувязi з пераходам тэатраў на гаспадарчы разлiк. Для трупы Галубка наступiлi цяжкiя днi.

Але не зважаючы на цяжкасцi трупа ў гэты час працуе самааддана. За сезон 1921/22 гг. было дадзена 225 спектакляў i канцэртаў. Умовы работы трупы дыктавалi i характар дэкарацыйнага афармлення пастановак. Звычайна ўжывалiся толькi самыя неабходныя дэталi, часам нават даводзiлася абмяжоўвацца вусным паведамленнем пра месца дзеяння. Разам з тым рэпертуар трупы быў вельмi разнастайным. Як ужо гаварылася, тут ставiлiся ўсе п'есы Галубка, апроч гэтага iшлi спектаклi "Князь Качаргiн", "Модны шляхцюк" Каруся Каганца, "Паўлiнка" Я.Купалы, "Антось Лата" Я.Коласа, "Па рэвiзii" М.Крапiўнiцкага, "Пiнская шляхта" В.Дунiна-Марцiнкевiча, "Мiкiтаў лапаць" М.Чарота.

Запрашэнняў паказаць спектакль заўсёды было шмат i адказу ад трупы нiколi не было. Але перад трупай усё больш пэўна паўстае пытанне аб сталым месцы. Як раз у пачатку 1922 г. адбудаваўся новы клуб у Серабранцы, што тады знаходзiлася даволi далёка за горадам. Вось туды i пераехала трупа. Акрамя драматычнай трупы ў тэатры ўзнiк невялiкi струнны аркестр, якi ўдзельнiчаў у спектаклях i канцэртах, а таксама iграў на танцах пасля спектакляў.

Захоўваючы асноўную базу ў Серабранцы, трупа Галубка пачала выступаць i ў iншых месцах. Нязменным поспехам гледачоў карыстаюцца п'есы Галубка "Пан Сурынта", "Падкiдыш" i iнш.

У 1923 г. калектыў зноў вяртаецца ў памяшканне Беларускага рабочага клуба, атрымоўвае матэрыяльную дапамогу Наркамасветы. Творчае жыццё тэатра нармалiзуецца, наладжваецца трывалая сувязь са студэнтамi Белдзяржунiверсiтэта, якiя былi не толькi гледачамi, але часам i самi прымалi ўдзел у пастаноўках.

У вераснi 1924 г. Наркамасветы прыняў рашэнне аб наданнi тэатру статуса дзяржаўнага. У сувязi з рэарганiзацыяй удалося палепшыць матэрыяльнае становiшча акцёраў, павялiчыць творчы склад калектыва, надаць больш увагi павышэнню мастацкай якасцi спектакляў.

Трупа, выступаючы ў Мiнску, па-ранейшаму многа выязджала ў вёску. На тэатр была ўскладзена ганаровая задача па абслугоўванню жыхароў вёскi. Аднадзённыя выезды сталi чаргвацца з больш працяглымi гастрольнымi паездкамi. Межы гастроляў пашырылiся: тэатр пабываў у Оршы, Слуцку, Мазыры i iншых гарадах i вёсках Усходней Беларусi.

Тэатр Галубка з першых сваiх крокаў стаў сваiм i родным на вёсцы. К 1925 году трупа пад кiраўнiцтвам У.Галубка творча вырасла i стала сапраўдным прафесiйным тэатрам, якi праводзiў вялiкую культурна-асветнiцкую работу, далучаючы рабочых i сялян да сцэнiчнага мастацтва.

Як рэжысёр У.Галубок меў схiльнасць да яркай сцэнiчнай вобразнасцi, эфектаў, шырока выкарыстоўваў песенна-музычную i харэаграфiчную народную спадчыну.

Уладзiслаў Галубок быў яркiм акцёрам i славiўся як выканаўца характарных -- драматычных i камедыйных -- роляў. Яго сцэнiчныя вобразы вызначалiся псiхалагiчнай дакладнасцю, сацыяльнай завостранасцю. Найбольш значныя з акцёрскiх работ Уладзiслава Галубка: Дзяк ("Пiсаравы iмянiны"), Сурынта ("Пан Сурынта"), Вар'ят ("Васiль Хмель"), Мiхалка (у аднаiменнай п'се Далецкiх), Гусак ("Дыктатура" І.Мiкiтэнкi) i iнш.

Як тэатральны педагог У.Галубок выхаваў цэлую плеяду беларускiх артыстаў, сярод якiх Сцяпан Бiрыла, Уладзiмiр Дзядзюшка, Таццяна Шашалевiч, Аляксей Бараноўскi i iнш.

У.Галубок многа выступаў у друку с публiцыстычнымi i тэатразнаўчымi артыкуламi.

Вядомы ён i як мастак-сцэнограф: практычна ён афармляў усе пастаноўкi сваiх п'ес. Як мастак-пейзажыст удзельнiчаў у шэрагу рэспублiканскiх мастацкiх выстаў.

 

ТВОРЧАСЦЬ ЕЎСЦIГНЕЯ МIРОВIЧА (1878--1952)

 

Тры тэатральныя кiты закладвалi падмурак сучаснага беларускага сцэнiчнага мастацтва. Гэта Фларыян Ждановiч, Уладзiслаў Галубок i Еўсцiгней Мiровiч. Папярэднiкам iх у 1907—10 гг. быў Iгнат Буйнiцкi, а яшчэ раней -- у сярэдзiне XIX стагоддзя -- Вiнцэнт Дунiн-Марцiнкевiч. А вось яны -- трое -- тварылi на беларускай сцэне фактычна ў адначассе, i вяршынныя iх узлёты i здзяйсненнi прыпадаюць на дваццатыя гады, перыяд, якi прынята ў нас называць беларусiзацыяй.

Разам з тым кожны з iх -- i Ждановiч, i Галубок, i Мiровiч -- займае ў гiсторыi нацыянальнага тэатра сваё ўласнае i вельмi адметнае месца.

Ф.Ждановiч лiтаральна падхапiў з рук I. Буйнiцкага сцэнiчную справу i ў надзвычай цяжкiх палiтычных i эканамiчных варунках, гуртуючы i выпестваючы творчыя сiлы, завяршыў яе стварэннем першага ў Беларусi дзяржаўнага, цяперашняга Нацыянальнага акадэмічнага тэатра iмя Янкi Купалы. I, годна пачаўшы яго рэй, неўзабаве перадаў калектыў у рукi Е. Мiровiча, стаўшы поплеч з iм адным з асноўных акцёраў.

У. Галубок акцёрскую i рэжысёрскую, ды i драматургiчную дзейнасць пачынаў пад крылом Ждановiча, а затым арганiзавау свой тэатральны калектыў i павёў яго ўласным шляхам -- шляхам глыбока самабытнага, фальклорна-народнага мастацтва, упiсаўшы надзвычай яркiя, непаўторныя старонкi ў гiсторыю беларускай сцэны.

Е. Мiровiч, прыняўшы тэатральную справу ад Ф. Ждановiча, доўжыў яе па ўласных пуцявiнах i таксама вельмi годна. Калi папярэднiк арганiзоўваў, фармiраваў калектыў, збiраючы лiтаральна крупiнках акцёрскiя таленты, то наступнiк, працягваючы здзяйсняць тое ж самае, асноўную ўвагу скiраваў на стварэнне тэатральнай школы, ды не проста школы, а менавiта беларускай. I дзякуючы гэтаму Мiровiч лiтаральна праз лiчаныя гады ўзняў сцэнiчнае мастацтва, яго прафесiйны ўзровень на вышыню, якой не дасягалi тэатральныя калектывы нi раней, нi на той час, што працавалi побач. I адна з галоўных прычын феномена не проста паскоранага, а ўзрыўнога росту майстэрства гадамi вельмi маладых i, так бы мовiць, зусiм зялёных у сваёй прафесii артыстаў, заключаецца якраз у тым, што яны з энтузiязмам прынялi i паспяхова авалодалi мiровiчаўскай школай. Сваю школу меў ён i ў галiне драматургii, выгадаваўшы ў дваццатыя гады вельмi значную кагорту беларускiх тэатральных пiсьменнiкаў.

Увогуле поле дзейнасцi Еўсцiгнея Мiровiча шырокае i размаiтае. Гэта i акцёрская праца, i драматургiя, i рэжысура, i педагогiка.

Заснавальнiкам Беларускага дзяржаўнага iнстытута, цяперашняй Акадэмii мастацтваў, стаў у 1945 г. рэжысёр, акцёр, драматург, педагог народны артыст Беларусi прафесар Еўсцiгней Афiнагенавiч Мiровiч.

Пазнаёмiмся з гэтым творцам, хоць бы беглым позiркам акiнуўшы яго жыццёвы i тэатральны шлях.

Нарадзiўся Еўсцiгней (у дзяцiнстве i маладосцi называлi Сцёшай) у 1878 г. у Пецярбургу ў сям'i Дунаевых, выхадцаў з Беларусi, якая ў пошуках сродкаў на iснаванне пераехала з Вiцебшчыны ў паўночную сталiцу.

А прозвiшча Мiровiч -- тэатральный псеўданiм, пад якiм i жыў усё далейшае жыццё Еўсцiгней Афiнагенавiч. Са сцэнай ён сутыкнуўся з маленства. Спачатку проста як глядач, потым як арганiзатар i ўдзельнiк аматарскiх гурткоў. Ужо тады на хлопца звяртаюць увагу знаўцы мастацтва, але ён пакуль не асмельваецца поўнасцю аддацца тэатру. Трэба было зарабляць на жыццё, а праца акцёра, ды яшчэ маладога, не абяцала колькi-небудзь значнай узнагароды. I юнак пачынае сваё свядомае жыццё з працоўных унiверсiтэтаў, прайшоўшы якiя ён узбагацiцца вопытам, веданнем рэчаiснасцi. Адначасова працягвае выступаць у аматарскiх спектаклях, удасканальваючы выканаўчае майстэрства.

I толькi закончыўшы драматычныя курсы iмя Ф. Волкава, Мiровiч, насуперак вялiкаму супрацiўленню бацькоў, у 1900 г. iдзе працаваць на сцэну. Пачынае як акцёр з трэцярадных пецярбургскiх тэатраў, з нязначных, часта проста "выхадных" роляў. Вучоба працягваецца, тым больш што было ў каго i чаму вучыцца. Побач знаходзiўся Александрынскi тэатр з выдатнымi традыцыямi i набыткамi, з праслаўленымi майстрамi сцэны. Прытым Мiровiч быў не толькi гледачом. З буйнейшымi з александрынцаў -- У. Давыдавым, К. Варламавым, В. Стрэльскай -- малады акцёр выступаў у адных спектаклях, якiя паказвалiся на розных падмостках.

Крытыка заўважыла Мiровiча, прыхiльна адгукнулася аб яго выкананнi. Была адзначана моцная бытавая плынь, якая адчувалася нават у так званых "фрачных" ролях, гэта значыць у вобразах вялiкасвецкiх джэнтльменаў, каханкаў, дзе перш за ўсё патрэбны знешнi бляск, вытанчанасць манер. За Мiровiчам паступова замацоўваецца акцёрскае амплуа прасцяка, хоць талент яго не ўмяшчаўся толькi ў гэту групу характараў. Як пакажа развiццё здольнасцей артыста ў наступныя гады, ён быў моцны не толькi бытавой верагоднасцю ў сцэнiчных вобразах, а i псiхалагiчнай праўдай. Праўдай паглыбленага рэалiзму.

Адначасова з акцёрскай працай Е. Мiровiч усё часцей i больш упэўнена звяртаецца да рэжысуры. Ён ужо не толькi iграе ролi, а i ставiць спектаклi. А з 1904 г. выступае i ў драматургii. Адна за адной выходзяць яго п'есы -- камедыйнага, парадыйнага, фарсавага, сатырычнага планаў.

Як правiла, п'есы невялiкiя, як iх тады называлi, мiнiяцюры. Дастаткова сказаць, што Еўсцiгней Мiровiч напiсаў прыкладна сорак такiх мiнiяцюр. Вядомасць, папулярнасць прыходзiць да драматурга са з'яўленнем у свет яго п'ес "Графiня Эльвiра", "Тэатр купца Япiшкiна", "Вова прыстасаваўся". Уздзеянне iх на публiку было вялiкiм, п'есы станавiлiся баевiкамi пецярбургскiх сезонаў, нярэдка матэрыяльна выратоўвалi тэатры ад разарэння.

I вось прызнаны акцёр i рэжысёр, якi адпрацаваў на сцэне ледзве не дваццаць гадоў, шырока вядомы драматург, чые творы абышлi многiя сцэны Расii, у 1919 г. па распараджэннi наркома асветы А. Луначарскага з групай артыстаў прыязджае ў Беларусь. Накiроўваецца для абслугоўвання армейскiх часцей, насельнiцтва. I тут яго заспела польская акупацыя.

Пасля вызвалення рэспублiкi Мiровiч, вядома, мог вярнуцца ў Петраград -- ён жа быў жаданым для многiх калектываў. Але застаееца на радзiме бацькоў, у Беларусi, з якой звязвае ўсё далейшае творчае жыццё.

У першыя гады Мiровiч працуе акцёрам i рэжысёрам Мiнскага гарнiзоннага тэатра, Тэатра рэвалюцыйнай сатыры. На адкрытай пляцоўцы, даступнай тысячнай аўдыторыi, ставiць масавае дзейства.

У 1921 г. яго запрашаюць на пастаноўкi ў Беларускi дзяржаўны тэатр, цяперашнi Нацыянальны акадэмiчны iмя Янкi Купалы, -- у прыватнасцi, фальклорнай п'есы "На Купалле" Мiхася Чарота. Працуючы над сцэнiчным увасабленнем гэтага твора, Е. Мiровiч асаблiва дэталёва i дбайна вывучае побыт, звычаi беларускага народа, яго гiсторыю, традыцыi, яго фальклор, этнаграфiю.

Спектакль густа насычаўся народнымi абрадамi, песнямi, танцамi. Да 1928 г., як вядома, тэатр быў сiнтэтычным, меў свой хор, салiстаў, аркестр, балетную групу. Мiровiч здолеў аб'яднаць гэтыя творчыя сiлы, стварыўшы вельмi яркi, маляўнiчы спектакль.

Пастаноўка "На Купалле" мела выключна вялiкi поспех i ў жыхароў Беларусi, i ў гледачоў Масквы, дзе яна была паказана ў 1923 г., праз два гады пасля прэм'еры.

З канца 1921 г. Е. Мiровiч узначальвае Беларускi дзяржаўны тэатр i кiруе яго дзейнасцю з невялiкiм перапынкам на працягу дзесяцiгоддзя. Гэта быў вельмi плённы перыяд у працы калектыву. Зорным ён стаў i для творчасцi Мiровiча, для раскрыцця яго шматграннага таленту, хоць i быў звязаны з цяжкасцямi.

Адна з асноўных задач, якая паўстала перад мастацкiм кiраўнiком, -- прафесiянальны рост калектыву, павышэнне майстэрства, стварэнне ў тэатры акцёрскага ансамбля з адзiнымi мастацкiмi поглядамi i накiрункамi. Мэту гэту, як вядома, цяжка дасягнуць, на яе ажыццяўленне патрэбны найвялiкшыя намаганнi, працяглы час. У калектыве ж было ўсяго некалькi акцёраў, што мелi пэўны сцэнiчны вопыт. А абсалютная большасць, ужо не гаворачы аб прафесiянальнай адукацыi, нiякага вопыту, навыкаў акцёрскай працы не мела.

Неўзабаве пасля прыходу ў беларускi калектыў Е. Мiровiча ў тэатры аб'яўляецца студыйны перыяд. Адначасова з падрыхтоўкай новых спектакляў -- а iх у той час выпускалася вельмi шмат i ставiў у асноўным сам Мiровiч, -- адначасова з iх штовячэрнiм выкананнем акцёры павiнны былi вучыцца. Ствараюцца розныя гурткi, iх было больш за дзесяць. Iнiцыятыва iдзе ад моладзi, але наведваюць заняткi ўсе, у тым лiку i больш вопытныя артысты. Кiруе ж вучобай, заахвочвае, натхняе Е. Мiровiч.

Вучоба працягвалася i на рэпетыцыях спектакляў, якiя ён праводзiў i на якiх звычайна прысутнiчалi ўсе акцёры, нават тыя, хто не заняты ў пастаноўцы.

У выбары рэпертуару курс быў узяты на стварэнне спектакляў, у якiх бы артысты найбольш поўна маглi ўвасобiць свае жыццёвыя назiраннi i напрацоўкi. Пастаноўкi вырашалiся маляўнiча, з шырокiм выкарыстаннем песень, танцаў, абрадаў. Гэта тычыцца спктакля "Вяселле" В. Гарбацэвiча, з разгорнутым увасабленнем народнага абраду, i асаблiва "Машэкi", дзе Е. Мiровiч выступае i пастаноўшчыкам, i аўтарам п'есы. Ён звярнуўся да народнай легенды, пашыраючы i ўзмацняючы яе сацыяльнае гучанне. У творы Машэка паўстае не толькi бунтаўшчыком, а i народным абаронцам, носьбiтам яго дум i спадзяванняў.

Мiровiч быў адным з нямногiх беларускiх драматургаў, хто ролi ў сваiх п'есах пiсаў для канкрэтных акцёраў. Так, вобраз Машэкi ствараўся ў разлiку на Уладзiмiра Крыловiча, якi прыйшоў у беларускi калектыў у адзiн год з Мiровiчам. Драматург у ролi Машэкi ўлiчваў здольнасцi i творчыя магчымасцi артыста, яго бурны, неўтаймаваны, рамантычнай красы тэмперамент. I таму Крыловiч змог у ёй так поўна i ярка раскрыць свой талент, адразу ж заняўшы становiшча першага акцёра тэатра.

Але Е. Мiровiч не быў тым драматургам, якi, зразумеўшы здольнасцi i магчымасцi акцёраў, проста эксплуатаваў iх. Ствараючы драматургiчныя вобразы для артыстаў, ён ставiў канкрэтныя мэты педагагiчнага, выхаваўчага характару.

Напрыклад, ролю Кастуся Калiноўскага ў сваёй аднайменнай п'есе, пастаўленай Мiровiчам у тым жа, што i "Машэка", 1923 г., ён таксама пiша для У. Крыловiча. Але гэтай роляй ставiць перад iм ужо iншыя задачы -- раскрыць не стыхiйны тэмперамент народнага бунтара, а паказаць свядомага барацьбiта з выразнай праграмай, увасобiць вобраз чалавека, якi падымае на змаганне i вядзе за сабой масы i ў якога эмацыянальны пачатак падуладны iнтэлектуальнаму. Гэта была новая i значна больш складаная, чым у Машэкi, задача для акцёра. I дзякуючы дапамозе рэжысёра, педагога, Крыловiч годна адолеў гэту вышыню. Вобраз Калiноўскага стаў новым творчым дасягненнем артыста, яго новай перамогай.

Прыклады можна прыводзiць i яшчэ. Вось, скажам, з творчай бiяграфii таго ж Крыловiча. Ён адразу раскрыўся ў тэатры як сацыяльны герой, усё адно як быў народжаны для такiх роляў. Але ў наступнай сваёй п'есе "Каваль-ваявода" Мiровiч стварае для Крыловiча вобраз зусiм супрацьлеглага плана -- пiша вострахарактарную адмоўную ролю Ваяводы. I Крыловiч з поспехам яе iграе, раскрываючы новыя гранi таленту.

А цэнтральная роля Блазна была створана для Уладзiмiра Уладамiрскага, якi зусiм нядаўна прыйшоў у калектыў тэатра. Высокая тэхнiчнасць, вiртуознае валоданне акцёрскiм рамяством, пластычнасць рухаў, жэстаў ужо тады былi ўласцiвы Уладамiрскаму, якi меў да прыходу ў Беларускi дзяржаўны тэатр пэўны сцэнiчны вопыт. I ўсе гэтыя якасцi надзвычай добра "леглi" на вобраз Блазна -- чалавека кемлiвага, з народа, якi завязвае i кiруе ўсiмi падзямi, спрытна, тонка разыгрываючы i, што называецца, абводзячы вакол пальца свайго гаспадара Ваяводу. Уладамiрскi таксама раскрыўся даволi поўна i ярка, амаль адразу ж вылучыўшыся ў лiк асноўных артыстаў тэатра.

У сатырычнай жа камедыi "Кар'ера таварыша Брызгалiна", якую Мiровiч стварае пасля "Каваля-ваяводы", Уладамiрскаму аддаецца роля ўжо зусiм супрацьлеглага плана. Ён увасабляе сатырычны вобраз Брызгалiна, у мiнулым жандара, якi пры савецкай уладзе, спрытна маскiруючыся пад бальшавiка, творыць страшэнныя беззаконнi. I зноў жа -- новыя фарбы ў вобразе, iншыя, пакуль яшчэ не адкрытыя гранi ў акцёрскай палiтры.

Е. Мiровiч часта гаварыў, што ён любiць "прапалоскваць" артыста, гэта значыць не затрымлiваць яго на аднапланавых ролях, а ўвесь час даручаць новыя, нечаканыя. З педагагiчных меркаванняў ён нярэдка ў сваiх п'есах, пастаноўках прызначаў на ролi артыстаў, з якiмi, наперад ведаў, яны не зусiм цi не зўсiм справяцца. Але для далейшага творчага развiцця i росту iм неабходны ьылi такiя выпрабаваннi. Трэба было вучыць не толькi на дасягненнях, а i на правалах. У такiх выпадках Е. Мiровiч трацiў i як аўтар п'есы i як рэжысёр спектакля. Але ён думаў не пра сваю рэпутацыю, клапацiўся не толькi пра сённяшнi дзень, а i пра дзень наступны, пра будучыню сваiх выхаванцаў.

Пастаноўкай п'есы "Кар'ера таварыша Брызгалiна" ў 1925 г. Е. Мiровiч распачаў летапiс сучаснага яму жыцця. Затым ён прадоўжыў яго ў наступныя тэатральныя сезоны спектаклямi па ўласных творах "Перамога", "Лён". I па праву стаў буйнейшым беларускiм драматургам дваццатых гадоў, так бы мовiць, першай асобай на абранай нiве творчасцi.

Гэтак жа, як i артыстаў, Мiровiч, беражлiва, па-гаспадарску клапатлiва гадаваў драматургаў. Маючы шматгадовы вопыт, майстэрства, ён становiцца настаўнiкам i беларускiх тэатральных пiсьменнiкаў. Памагае iм дапрацоўваць, давяршаць драматычныя творы, часам пазначаныя толькi агульным каркасам. Працуе з маладымi i пачынаючымi аўтарамi ахвотна i шмат. I ўвасабляе iх творы ў тэатры. Вось iмёны пiсьменнiкаў, п'есам якiх даў сцэнiчнае жыццё Е. Мiровiч: Мiхась Чарот, Цiшка Гартны, Васiль Гарбацэвiч, Яўген Рмановiч, Мiхайла Грамыка, Назар Бываеўскi (Язэп Дыла), Васiль Шашалевiч, Рыгор Кобец, Дзмiтрый Курдзiн. Спiс, як бачым, багаты, iмёны пiсьменнiкаў вядомыя, а большасць iх п'ес, пастаўленых на купалаўскiх падмостках, увайшла ў гiсторыю беларускай драматургii.

Без перабольшання можна сцвярджаць, што Мiровiч у дваццатыя гады выпусцiў у свет цэлае пакаленне беларускiх драматургаў.

Аднак зноў вернемся да яго рэжысёрска-педагагiчнай дзейнасцi. У сваiх першых спектаклях на беларускай сцэне Мiровiч дамагаўся жыццёвай i бытавой верагоднасцi, патрабаваў ад артыстаў веданне гiсторыi, традыцый, засваення найвялiкшых багаццяў народнай творчасцi ў розных яе вiдах i жанрах. Дамагаўся праўдзiвасцi паводзiн, шчырасцi пачуццяў, непасрэднасцi, арганiчнага iснавання на сцэне. Артысты, увасабляючы вобразы, iшлi "ад сябе", ад свайго ведання жыцця, уласнага вопыту.

Але вось у наступных пастаноўках, напрыклад, у "Кавалi-ваяводзе", рэжысёр дабiваецца вастрынi i завершанасцi сцэнiчнага малюнку, высокай тэхнiчнасцi акцёраў, пластычнасцi, абвостранага пачуцця рытму, формы спектакля. Гэтыя ж задачы ставяцца перад выканаўцамi i ў шэрагу iншых пастановак, ажыццёўленых Е. Мiровiчам. Дасканалае валоданне акцёрскiм рамяством, знешняй i ўнутранай тэхнiкай -- адна з наступных, але не канчатковых мэт, якiя ставiць перад калектывам Мiровiч i зыходзячы з якiх вядуцца яго рэжысёрскiя пошукi.

Ад фальклорна-этнаграфiчных спектакляў са змястоўным сацыяльным пачаткам, праз пастаноўкi эксперыментальнага характару з яркай вобразнасцю, метафарычнасцю, адшлiфаванасцю формы да ўвасаблення сцэнiчных твораў псiхалагiчнага плана з глыбiнным раскрыццём чалавечых характараў -- такi дыялектычны шлях рэжысёра Мiровiча. Менавiта па такiм шляху вёў тэатральны педагог i калектыў, у такiм плане выхоўваў акцёраў.

З сярэдзiны i асаблiва с другой паловы дваццатых гадоў Беларускi дзяржаўны тэатр упэўненай рукой рэжысёра Мiровiча выкiроўваецца ў рэчышча псiхалагiчнага рэалiзму. Калектыў дасягае новых i вельмi значных вышынь. Са спектакляў павiнны быць адзначаны "Мяцеж" Дз. Фурманава i С.Палiванава, "Мост" Я. Рамановiча, "Мiжбур'е" Дз. Курдзiна i асаблiва "Гута" Р. Кобеца. У iх былi глыбокiя акцёрскiя работы, увогуле моцны, зладжаны выканаўчы ансамбль -- менавiта тое, чаго так упарта i мэтанакiравана дамагаўся Мiровiч i як рэжысёр, i як педагог.

У яго пастаноўках адны акцёры, як У. Крыловiч, стварылi свае вяршынныя вобразы. Для другiх, як У. Уладамiрскi, такiя вобразы яшчэ былi наперадзе, але ўжо ярка i маляўнiча раскрыўся iх талент. Трэцiя артысты, як Барыс Платонаў, Вольга Галiна, Лiдзiя Ржэцкая, Вера Пола, упэўнена заявiлi пра свае здольнасцi, якiя потым будуць развiвацца, раскрывацца ў новых i больш высокiх якасцях. У чацвёртых, як Iрына Ждановiч, Глеб Глебаў, сапраўдны талент i майстэрства выявяцца пазней, у пастаноўках ужо iншых рэжысёраў. Але ўсе яны прайшлi выдатную школу Е. Мiровiча, набылi загартоўку на ўсё жыццё. I кожны з тых, хто працаваў пад яго кiраўнiцтвам, хто меў магчымасць у яго вучыцца, будзе заўсёды лiчыць Мiровiча сваiм першым i самым лепшым настаўнiкам. Усе яны будуць дзякаваць за гэта лёсу i з любоўю i пашанай гаварыць пра свайго выхавацеля.

А якую блiскучую плеяду складуць мiровiчаўскiя вучнi, акцёры першага пакалення купалаўскага тэатра! Такога шматлiкага i яркага па сваiх iндывiдуальнасцях i талентах сузор'я яшчэ не ведала беларуская сцэна.

Тэатр, што ўзначальваў Мiровiч, развiваўся паскоранымi тэмпамi. Ад напаўаматарства, напаўпрафесiяналiзму да спасцiжэння i перадачы вышынь чалавечага духу, да найтанчэйшага раскрыцця глыбiнь псiхалогii вобразаў -- гэты шлях быў пройдзены ўсяго за адно дзесяцiгоддзе.

У 1931 г. Еўсцiгнея Мiровiча змусiлi пакiнуць калектыў БДТ-1. Артысты ж заставалiся верныя настаўнiку.

Пакiнуўшы самы блiзкi сабе калектыў, Мiровiч тэатральную дзейнасць не спыняе. Па-ранейшаму працуе многа, настойлiва, i гэтую яго працу, бадай, сама дакладна будзе назваць асветнiцкай. Ды i яна наскрозь пранiзана педагагiчнымi мэтамi i задачамi. Мiровiч пiша п'есу "У вясновую ноч", прызначаную для мастацкай самадзейнасцi i спецыяльна разлiчаную на сiлы i магчымасцi аматараў. Ён таксама ўзначальвае Гомельскi тэатр рабочай моладзi (ТРАМ), якi з самадзейнага ўзроўню ўзнiмае да прафесiйнага. I невыпадкова на аснове гэтага калектыву быў створаны першы ў Беларусi калгасна-саўгасны тэатр (у пазнейшы перыяд iх ужо мелася шмат), на чале якога стаў Е. Мiровiч. У сярэдзiне трыццатых гадоў ён таксама ўвасабляе спектаклi ў Трэцiм беларускiм тэатры, дзе ў гэты час галоўным рэжысёрам быў К. Саннiкаў, якi возьме ў спадчыну важнейшыя творчыя прынцыпы Мiровiча, прадоўжыць закладзеныя iм традыцыi.

З 1937 г. Е. Мiровiч ажыццяўляе мастацкае кiраўнiцтва Беларускiм тэатрам юнага гледача iмя Н. Крупскай. Калектыў гэты быў створаны ў 1931 г. i праiснаваў да Вялiкай Айчыннай вайны. Яго параўнальна невялiкая гiсторыя рэзка дзелiцца на два перыяды, да 1937 г. i пасля. З прыходам Мiровiча калектыў становiцца на моцную прафесiйную аснову, адразу ж павышаецца мастацкi ўзровень спектакляў. Яго пастаноўкi "Як гартавалася сталь" паводлi М. Астроўскага (ажыццёўлена сумесна з Ю. Палiчынецкiм), "Цудоўная дудка" В. Вольскага, "Даходнае месца" А. Астроўскага сталi прыкметнай з'явай у тагачасным беларускiм сцэнiчным мастацтве.

У перыяд Айчыннай вайны Мiровiч зноў працаваў з купалаўскiм калектывам, паставiў тут тры чарговыя спектаклi, у якiх перш-наперш вырашаў педагагiчныя задачы. Уласна педагогiкай ён займаўся пастаянна, прынамсi, усе гады творчасцi ў Беларусi. I было зусiм заканамерна, што Е. Мiровiч, маючы агромнiстую практыку, тэатральны вопыт, завершыць свой шлях "чыстай" педагогiкай. Ён яшчэ ў даваенныя гады, калi было створана Рэспублiканскае тэатральнае вучылiшча, узначальваў яго мастацкую частку. А ў 1945 г., як ужо адзначалася, Мiровiч арганiзоўвае Беларускi дзяржаўны тэатральны iнстытут, ажыццяўляе яго мастацкае кiраўнiцтва i ўсе сiлы аддае выхаванню акцёрскай змены. Праўда, сiл ужо было не так многа -- узрост, перагрузка бралi сваё...

Памёр Е.А. Мiровiч у 1952 г.

 

БЕЛАРУСКАЯ СТУДЫЯ Ў МАСКВЕ

Напачатку 1920-х гадоў урадам Беларусi было прынята рашэнне аб папаўненнi тэатраў маладымi акцёрскiмi i рэжысёрскiмi кадрамi. Было вырашана правесцi набор у драматычную студыю. З 1-га лютага 1921 г. пачалiся ўступныя экзамены. У кароткi тэрмiн набралi неабходную колькасць навучэнцаў у тры секцыi студыi: беларускую, рускую i яўрэйскую.

Методыка падрыхтоўкi была ўзята з творчых майстэрань петраградскага i маскоўскага пралеткультаў. Аднак вельмi хутка высветлiлася, што ў Мiнску для iснавання такой студыi не хапала педагагiчных кадраў, не было пастаяннага памяшкання, заняткi праходзiлi нерэгулярна. Таму было прынята рашэнне аб пераводзе студыi ў Маскву.

Пра набор у новую студыю шырока аб'яўлялася ў друку, ад абiтурыентаў паступiла больш 400 заяў. Пасля стараннага адбору ў лiстападзе 1921 г. група моладзi выехала на вучобу ў Маскву. Сярод iх былi К.Саннiкаў, А.Ільiнскi, С.Станюта, Я.Глебаўская, Т.Бандарчык, вядомыя ўжо тады пiсьменнiкi М.Чарот i В.Сташэўскi (праз год яны пакiнулi студыю i прысвяцiлi сябе цалкам лiтаратуры).

На працягу першых трох год студыя ў Маскве перыядычна папаўнялася новымi навучэнцамi, менш здольныя адсейвалiся. К канцу 1923 г. склад студыi ўсталяваўся. Акрамя ўжо названых там вучылiся П.Малчанаў, В.Вашкевiч, А.Лагоўская, М.Мiцкевiч, Л.Мазалеўская, Ц.Сяргейчык, Р.Кашэльнiкава. Апошнiмi ў студыю прышлi ўжо ў 1924 г. М.Бялiнская, С.Скальскi, Л.Шынко.

Спачатку меркавалася, што тэрмiн навучання ў студыi абмяжуецца дзвума гадамi, затым Наркамасветы ўстанавiў чатыры гады з прысваеннем студыйцам правоў студэнтаў ВНУ. Фактычна ж студыя працавала пяць год.

У студыi, якая папаўнялася ўсё новымi навучэнцамi, фактычна склалiся тры групы (наборы 1921, 1922 i 1923 гг.), пад канец навучання яны былi аб'яднаны.

Асноўнымi педагогамi беларускай студыi па спецыяльных прадметах былi майстры МХАТа i яго першай студыi. Мастацкiм кiраўнiком быў прызначаны вядомы акцёр МХАТа А.Бондараў, сярод першых педагогаў былi С.Гiяцынтава, Н.Успенская, Б.Афонiн. Аднак вельмi хутка ў сувязi з ад'ездам А.Бондарава на працяглыя замежныя гастролi мастацкiм кiраўнiком прызначаецца Валянцiн Смышляеў. Разам з iм у студыю прышлi новыя педагогi В.Громаў, Л.Аляксеева, І.Меерхольд. Усе студыйцы вучылiся з вялiкай ахвотай. i трэба сказаць, што пад кiраўнiцтвам Смышляева ў студыi вялiся сапраўды цiкавыя пошукi шляхоў развiцця сучаснага тэатра: вялiся заняткi па псiхатэхнiцы, акрабатыцы, бiямеханiцы па сiстэме Меерхольда. Зазначым, што спецыфiка вучобы ў студыi будзе мець iстотнае значэнне ў творчым жыццi БДТ-2, прынамсi, на працягу першага дзесяцiгоддзя яго творчага жыцця.

У цэлым творчае аблiчча беларускiх студыйцаў фармiравалася ў вiруючых плынях тэатральнага жыцця Масквы пачатку 1920-х гадоў.

Па першапачатковай задуме выпускнiкi студыi павiнны былi стаць папаўненнем БДТ-1, але потым было вырашана з выпускнiкоў студыi стварыць новы нацыянальны тэатр, у адпаведнасцi з чым склад студыi даўкамплектоўваўся.

Да абароны дыпломаў у студыi былi падрыхтаваныя наступныя спектаклi: народная драма "Цар Максiмiлiян", "Сон у летнюю ноч" У.Шэкспiра, "Апраметная" В.Шашалевiча, "Вакханкi" Еўрыпiда, "Эрас i Псiхея" Е.Жулаўскага, "Астап" А.Глобы.

Падрыхтаваныя спектаклi паказвалiся ў Маскве. Усяго адбылося 11 паказаў, якiя былi прыхiльна прынятыя i гледачамi, i спецыялiстамi. Адзначалася, што маладыя акцёры ў большасцi спектакляў сумелi паказаць сябе з найбольш выгаднага боку. Спектаклi iшлi на беларускай мове.

Кiраўнiкi студыi яшчэ падчас заняткаў пачалi вылучаць на рэжысёрскую працу тых, хто праяўляў да гэтага здольнасцi: М.Мiцкевiча, К.Саннiкава, Ц.Сяргейчыка. Двое першых у далейшым стануць вядучымi рэжысёрамi беларускага тэатра.

У 1926 г. студыя ўсiм складам пераязджае ў горад Вiцебск i на яе аснове ствараецца БДТ-2. У рэпертуарную афiшу ўвайшлi ўсе студыйныя пастаноўкi, а таксама "Вечар студыйных практыковак" (аднаактовыя п'есы). Усе спектаклi пад кiраўнiцтвам В.Смышляева i Б.Афонiна былi дапрацаваныя ўжо ў Вiцебску.

Пройдзе некаторы час i большасць з былых студыйцаў войдзе ў шэраг буйных майстроў беларускай сцэны.

 

 

БЕЛАРУСКАЯ ДРАМАТУРГІЯ 1920 – пачатку 1930-х гадоў