ПАЗААБРАДАВЫЯ ПЕСНІ

Пазаабрадавыя песні падзяляюцца на бытавыя і сацыяльныя, гумарыстычна-жартоўныя і сатырычныя песні, а таксама на малыя лірычныя жанры – прыпеўкі.

Сярод БЫТАВЫХ песень вылучаюцца любоўныя, сямейныя, сіроцкія, удовіныя, прымацкія, элегічныя творы, звязаныя з пазаабрадавай сферай жыцця чалавека. Кожная з тэматычных разнавіднасцей песень мае свае характарыстыкі, таму іх магчыма распазнаць і правільна вызначыць.

Любоўныя песні (песні пра каханне) прысвечаны тэме кахання – шчаслівага, нешчаслівага, ідэальнага і г. д. У цэнтры твораў – лірычны герой (дзяўчына ці хлопец), яго эмацыянальна афарбаваныя роздумы, пачуцці і перажыванні. Формай іх перадачы, як правіла, з’яўляюцца маналагічныя споведзі-прызнанні, споведзі-скаргі, дыялогі. Важны момант у перадачы псіхалагічнай карціны любоўнага перажывання належыць пейзажным замалёўкам.

У сямейных песнях распрацоўваюцца тэмы сямейнага дэспатызму і жаночай долі. Асноўныя матывы – сум па роднай хаце і бацьках (праз успаміны і звароты да братоў і родных), скаргі, слёзы і праклёны прыгнечанай нявесткі, папрокі зяцю ад цешчы, нараканні на мужа-п’яніцу і г. д. Сустракаюцца, хоць і рэдка, песні, дзе гаворыцца аб добрым і чулым свёкры і, наадварот, скаргі дачкі на бацькоў, якія аддалі замуж далёка ад дому. Асобную групу складаюць песні-аповеды пра ўзаемаадносіны жонкі і мужа, жыццё з нялюбым (нялюбай) ці старым мужам, нявернасць мужа (радзей – жонкі) і г. д. Названыя творы ў большасці сваёй спявалі жанчыны.

Сіроцкія і ўдовіныя песні прысвечаны тэме няшчаснага, складанага лёсу дзяцей і ўдавы пасля страты бацькоў і мужа. Для іх характэрны матывы скаргаў на долю, слёз, пакут у перадачы шчымлівага болю, зварот да памерлых, долі, Бога (Гасподзь Бог навучае сірату, як і дзе знайсці сваю мамку, і г. д.). Форма арганізацыі твора, як правіла, аповедна-дыялагічная.

Прымацкія песні алюстростваюць сямейныя жаночыя песні, з той толькі розніцай, што ў іх жаліцца на свой лёс прымак, які жыве ў хаце жонкі. Часам сярод прымацкіх песень сустракаюцца творы жартоўна-гумарыстычныя.

У асобную групу прапануем вылучаць элегічныя песні. Паводле класіфікацыі В. Е. Гусева, названыя песні падобныя да песень пра каханне, таму што вызначаюцца такім жа лірызмам, перадачай пачуццяў і настрояў. Іх адрозненне – у вобразнай сістэме твора: у элегічных песнях суб’ект перажывання (хлопец, дзяўчына) не прадстаўлены, акцэнт змешчаны на апісанні прыроды (пейзажныя малюнкі), радзей – на інтэр’ер хаты, у іх перадаецца агульны характар перажывання.

Любоўныя песні (песні пра каханне)

СОХНЕ, ВЯНЕ РУЖА-КВЕТКА…

Запісана ў в. Гудзевічы Зэльвенскага раёна

ад Л. М. Бублей (1927 г. н.)

Сохне, вяне ружа-кветка – Навару табе, дачушка,

У зялёным садочку. Ліпавага цвету.

Занядужыла дзяўчына, – Дай мне, мамачка, сменіцы,

Не спіць шосту ночку. Каб не ўбачыць свету.

Занядужыла дзяўчына, – Навару табе, дачушка,

Не ходзіць гуляці. Ад сардэчнай болі.

– Чым жа ты хворая, дачушка? – – Дай мне, мамачка, атруты,

Пытаецца маці. Каб не ўстаці болей.

– Закружылася галоўка, – Глянь, дачушка ты мая,

Сэрдэнька баліці. Навіна якая:

Ой, не знаю, не ведаю, Каля хаты хлопец ходзіць,

Як мне перажыці. Ў акно паглядае.

– Дай мне, мамо, тую хустку,

Што я вышывала:

Адлягла боль ад галоўкі,

На сэрцы лёгка стала.

Запісала В. Х. Кніга.

Сямейныя песні

ВЯРБА, ВЯРБА, ДЗЕ ТЫ РАСЛА…

Запісана ў в. Варонічы Полацкага раёна

ад Я. П. Літвінавай (1939 г. н.)

– Вярба, вярба, дзе ты расла?

Тваё лісцё вада знясла?

А я, малада, замуж пайшла,

Замуж пайшла за пятага,

За п’яніцу праклятага.

Прапіў каня варанога,

А сам прыйшоў па другога:

– Жана, жана, выкуп каня,

Ня выкупіш – пагібну я.

– Ня раз, ня два выкупляла,

Шалкову шаль закладала,

У зялёным саду начавала.

Запісалі Т. У. Буланава, Д. Д. Качаткова,

Т. М. Белая, Л. М. Варабей у 1991 г.

Сіроцкія і ўдовіны песні

БАЛІЦЬ ЖА МНЕ ГАЛОВАЧКА…

(сіроцкая песня)

Запісана ў в. Пажарцы Пастаўскага раёна

ад Н. І. Рэмбальскай (1917 г. н.)

Баліць жа мне галовачка –

Чым яе звязаці?

Далёка мая мамка –

Нет каго наслаці,

Нет каго наслаці.

Завяжу я галовачку

Шоўкавым платочкам.

Пашлю я да мамачкі

Тры сівых галубочка.

Ляці, сівы голуб,

Нідзе не садзіся.

Ніде не садзіся.

Перад маёй роднай мамкай

Нізенька скланіся.

Ляцеў, ляцеў сівы голуб

Сеў вадзіцу піці.

А як цяжка мне, мамачка,

Мне без цябе жыці.

А ўслышаў сам Божэнька

З высокага неба.

– А што табе, дзяўчынка,

А што табе трэба?

Даў я табе ручкі-ножкі

І чорныя вочкі.

Працуй, рабі, дзіцятачка,

Аж да самай ночкі.

– А Божа мой, а міленькі,

Ці я не рабіла?

Калі мая работачка

Нікаму не міла.

Запісала Т. А. Мацвійчук у 1989 г.

Прымацкія песні

ТЫ ВІШЭНКО-ЧЕРЭШЭНКО…

Запісана ў в. Ляплёўка Брэсцкага раёна

ад С. К. Струк

Ты вішэнко-черэшэнко, Заехав він в поле

Чаму ягод не маеш? І давай гораты.

Хто ў прымах не бувае, Горав він, горав долынаю.

Той гора не знае. Ой, з хутару зяцю відаты.

А я сэбэ, молодэнькі, Все жінкі обід нэсуць,

Усе горюшко знаю: А моей не відаты.

Кулачэнько под головенько – Схоців зяць обедаці,

Той спаць легаю. Він волы запрагае

І до дому ад’язжае.

Моя тэшча, еі маты, А заіхав зяць до дому,

Ідэ пробуджаты: Волов распрагае,

– Вставай, зэцю, А ему цішча обід налівае:

Годэ спаты, То з двух місок, то з трох місок

Ідь в поле гораты. Ему вылівае.

А зэць волы запрагае, Увайшоў зіць до хаты,

Він думку мае, А яго цішча ему кажа:

Він думку всё думае, – Несі свінкам істы.

Шчо він волі не мае.

– Ой, шчоб свінкі поздыхалі,

Шчоб луга згорылы,

Як мне тая прімакова

Жізнь й надаела!

Запісала Т. Буганова.

Элегічныя песні

ОЙ, ВОСЕНЬ МАЯ…

Запісана ў р. п. Гудагай Астравецкага раёна

ад К. Я. Замара (1939 г. н.)

Ой, восень мая,

Восень сцюдзёная,

Чаго ты рана захаладала?

– Я й не раненька,

Я й не позненька, –

Калі мая пара прышла.

Лісточак апаў, зямельку ўслаў, –

Вось мая і пара прыйшла.

Рэчкі сталі, пазамярзалі –

Во мая і другая пара.

Запісала А. Г. Врублеўская ў 1995 г.

САЦЫЯЛЬНАЯ песня – асобны песенны вiд, якi вызначаецца па тыпу адлюстраванага канфлiкту. Тып канфлiкту – сацыяльны. Сацыяльныя песнi падзяляюцца на розныя тэматычныя групы (у залежнасці ад таго, які герой у іх прадстаўлены). Пры вызначэннi сацыяльных песень звярнiце ўвагу на фармальныя прыкметы гэтых твораў: 1) прамое ўказанне на сацыяльную прыналежнасць герояў песень: сялян, казакоў, рэкрутаў, салдат, чумакоў i iншых; 2) багатая сацыяльная напоўненасць вобразаў; 3) узгадванне сацыяльнага асяроддзя, у якiм дзейнiчаюць героi.

Вылучаюць антыпрыгоннiцкiя песнi, рэкруцкiя i салдацкiя, казацкія, разбойнiцкiя, чумацкiя, найміцкія,

Вылучаючы антыпрыгоннiцкiя песнi, даследчыкi лiчаць, што iх галоўнай мастацкай рысай з’яўляецца заклiк да расправы з прыгнятальнiкамi. Але тэма актыўнага сацыяльнага пратэсту раскрываецца i ў некаторых песнях земляробчага календара, асаблiва ў жнiўных. Цэнтральным з’яўляецца вобраз прыгнятаемага, галоднага селянiна. Для iх таксама характэрны сцiплыя, «эканомныя» мастацкiя сродкi, простыя эпiтэты i параўнаннi («Няма хлеба, пане браце, // Нi ў полi, нi дома…»).

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 7 8 91011 12 Следующая ⇒